‘Verwarde man in gejatte kleren slaat raam uit bakkerij’. ‘Overval verwarde man met slagersmes’. ‘Verwarde man laat verdachte tas achter in wc McDonald’s’. Zomaar een greep uit de regionale krantenkoppen van de afgelopen maand. En dan hebben we het nog niet over de gijzeling in Ede zaterdag. Die was zo ernstig dat de verwarde man werd gepromoveerd tot „man met psychische problemen”.
De laatste jaren komt de verwarde man steeds vaker in het nieuws: mensen in geestelijke nood die overlast veroorzaken door bijvoorbeeld willekeurig geweld te gebruiken. In de achtdelige documentaire-reeks Verward (NPO 3) onderzoekt Jessica Villerius de verhalen achter die krantenkoppen. Als beginpunt neemt ze de moord op oud-politica Els Borst door een verwarde man. Uit een rapport dat daarover verscheen, bleek onder meer dat de opvang voor mensen met acute psychische problemen onder de maat was. De opsteller van dat rapport zegt dat er tien jaar later niets is verbeterd.
Verward opent met een reeks dodelijke incidenten. Maar het programma begint echt te leven als Villerius verwarde mannen behandelt die daar vooral zelf last van hebben. Zij bezoekt er een paar met Jan, een politieagent die begaan is met het lot van de verwarde man. Anthony was een jonge volkszanger die van de rails raakte en nu in een container woont. Villerius en Jan bezoeken samen zijn nieuwe zorgwoning in aanbouw. Anthony schiet vol: lang geleden dat hij een woning had. We zien hem ook in een videoclip uit de tijd dat hij nog al zijn tanden had. Een glanzend wit gebit met vampierachtige hoektanden. Misschien was het een kunstgebit.
Villerius zet vooral een reeks mooie reportages achter elkaar, vol bijzondere verhalen en mensen. Over de oorzaken van de epidemie van de verwarde man krijgen we niet zo veel te horen, maar misschien komt dat nog. Pointer heeft daar al eens een reeks over gemaakt. Oorzaak is vooral de bezuiniging op de psychische zorg. De verwarde man hoort niet los te lopen.
Schaamte en verdriet
Het tweede deel van Uit de kramp (NPO 3) een drieluik over racisme, opent met Sosha Duysker die een oude blog van zichzelf voorleest aan haar therapeut Glenn Helberg. De blog stamt uit de tijd dat ze zichzelf zo wit mogelijk wilde presenteren en is bedoeld om een wit publiek gerust te stellen. Haar krullen droeg ze in een staart om maar niet op te vallen. Ze wilde ‘gewoon’ zijn. Als ze het nu voorleest, schiet ze vol van schaamte en verdriet, om het meisje dat ze was, het meisje dat zichzelf verloochende om maar aansluiting te vinden.
Uit de kramp is een zeer leerzame, aantrekkelijk vormgegeven reeks ‘racisme voor beginners’ die bijna als een YouTube-tutorial de basiskennis op een rijtje zet. Je zou het op alle scholen moeten laten zien. Maar de serie raakt vooral als Duysker zichzelf onderzoekt. Ze begon fris aan de serie, met als optimistisch doel om het gesprek over racisme vooruit te helpen. In de eerste aflevering zegt ze nog dat ze zelf weinig last heeft gehad van racisme. Daar komt ze in de tweede aflevering van terug.
Ze leest de blog ook voor aan de keukentafel bij haar vader thuis, omringd door haar zusters. Het gezin komt uit Amsterdam maar is verhuisd naar het West-Friese Bovenkarspel. Haar vader had er nooit zo bij stilgestaan wat opgroeien in een wit dorp voor zijn dochters betekende. Ook op de blog had hij nooit gereageerd. Het was haar persoonlijke zoektocht, vond hij. Sosha’s oudere zuster, dramaschrijver Esther Duysker, vindt dat de vader dat wel had moeten doen, om zijn drie dochters beter te wapenen. In het laatste deel, volgende week, zegt Sosha dat ze aan de serie begon om „de mensheid uit de kramp te halen” maar dat het meer een persoonlijke zoektocht is geworden. Dat is een verrijking.
Wilfred Takken en Amber Wiznitzer zijn benoemd tot vaste tv-recensenten van NRC. Zij vielen al tijdelijk in voor Rinskje Koelewijn en zullen voortaan de rubriek Zap om de week verzorgen.
