Verzet tegen slavernij was er ook vanuit Nederland, toont pop-up tentoonstelling van het Nationaal Slavernijmuseum

Posted on April 2, 2024 by admin

Wie de eerste pop-up tentoonstelling van het Nationaal Slavernijmuseum in het Verzetsmuseum Amsterdam binnenstapt, denkt even terecht te zijn gekomen in een tijdscapsule. De oplichtende vitrines van de tentoonstelling Verzet tegen slavernij tonen enkele schaarse en gekoesterde objecten, zoals een stapel brieven uit 1839 van een Nederlandse vader vanuit Suriname, de verweerde kaft van de eerste Nederlandse vertaling van het boek De hut van oom Tom en een brief van Betje Wolff, een van eerste vrouwelijke romanschrijvers van Nederland. Ze schrijft niet bij een familie in Vlissingen te willen logeren vanwege haar „natuurlyken afkeer van slavenkoopers.”

Leonard Parkinson, Jamaicaanse marron kapitein

Het aantal objecten in de expositie lijkt schaars in verhouding tot de hoeveelheid tekst. Toch heeft de tentoonstelling veel in huis: nagenoeg onbekende en intrigerende persoonlijke verhalen van Nederlands verzet worden ontsloten en geplaatst in een breder mondiaal plaatje van opstanden tijdens de periode van trans-Atlantische slavernij.

Museum in 2030

Het Nationaal Slavernijmuseum is een museum in wording. Er zijn drie kwartiermakers op losgelaten. Naar verwachting zal in 2030 een eigen gebouw worden gerealiseerd. De beoogde locatie is de kop van het Java-eiland (het ministerie van OCW en de gemeente Amsterdam hebben beide 29 miljoen euro gereserveerd voor de bouw van het pand). Inmiddels zijn er ook gesprekken over de totstandkoming gevoerd met geïnteresseerden in Nederland en de (voormalige) koloniën. Voor het zover is organiseert het museum-in-wording een aantal pop-up tentoonstellingen.

Lees ook
Hoe wordt het Nationaal Slavernijmuseum van ons allemaal?

Dat voor de eerste daarvan voor het Verzetsmuseum is gekozen, is mooi: de zaal van de expositie Verzet tegen slavernij is zigzaggend te bereiken langs een oude drukpers, plakkaten met NSB-propaganda en zwart-wit portretten van verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog.

Verzet tegen slavernij vertelt het verhaal voornamelijk via de zaalteksten en een begeleidende film van Tirsa With, een nazaat van de marrons. Naast de ingang wordt direct benadrukt dat ver voor de opkomst van anti-slavernij bewegingen in Nederland er al verzet was vanuit de mensen die in slavernij leefden. Tegenover een opengeslagen verkoopregister – voor een slaafgemaakte krijgt de verkoper 3000 pond suiker – staat een tijdlijn op de muur van de 17de tot aan de 19de eeuw. Geïllustreerd met bijvoorbeeld de tekeningen van Het leven op Surinaamse plantages (1840- 1850) van plantage-eigenaar Theodore Bray worden de voorbeelden van opstanden vanuit de plantages op het destijds Nederlandse grondgebied uitgelicht.

Zoals het verzet onder leiding van opstandsleider Cuffy in de Hollandse kolonie Berbice (het huidige Guyana) in 1763 en de opstand van Tula in 1795, dat als een lopend vuurtje uitbreidde over Curaçao. Beide opstanden werden bloedig neergeslagen. Het opvallendste verhaal gaat over de Temphati-opstand in 1757 en dan specifiek over Boston Band, een slaafgemaakte die van Jamaica werd verscheept naar plantage Beerenburg in Suriname en samen met een groep marrons een succesvolle opstand leidde.

Slaafgemaakten werden bewust ongeletterd gehouden, maar Boston Band vormde een uitzondering. Hij had het strategische inzicht om in te zetten op een vredesverdrag en liet terwijl hij van plantage naar plantage trok brieven achter voor de koloniale overheerser. Uiteindelijk verkreeg hij vrijheid, wapens en voedsel, maar daartegenover moest de belofte staan om de Nederlanders te helpen met het bestrijden van andere Marrongroepen en het uitleveren van andere slaafgemaakten.

De hut van oom Tom

Het schaarse nieuws dat in Nederland doorsijpelde over de opstanden, bijvoorbeeld een ooggetuigenverslag van het bloedige neerslaan van de opstand in Berbice, wakkerde het Nederlandse abolitionisme aan.

De tentoonstelling weet voornamelijk te verrassen in de persoonlijke voorbeelden daarvan, die worden geïllustreerd met geschilderde portretten. Een vroeg voorbeeld van abolitionisme vindt bijvoorbeeld plaats in 1662, als filosoof Franciscus van den Enden pleit voor een nieuwe kolonie zonder slavernij. Of in 1797, als parlementariër Pieter Vreede een verbod op slavernij wil opnemen in de grondwet. Groter wordt de beweging na de afschaffing van de slavernij in Groot-Brittanië in 1833 en het verzet naar de havenstad Rotterdam overwaait. Daar biedt in 1842 een groep vrouwen een petitie aan Koning Willem II voor afschaffing van slavernij.

Portret van abolitionist Frits Moquette Particuliere collectie

Het aangrijpendste verhaal komt van de scholier Frits Moquette. In de nalatenschap van zijn vader vindt hij vier brieven, waarin wreedheden van tijdens diens verblijf in Suriname worden beschreven. Moquette besluit het ‘jongelinggenootschap ter afschaffing van de slavernij’ op te richten. Hij raakte ook geïnspireerd door de Nederlandse vertaling van De hut van oom Tom, geschreven door de Amerikaanse abolitionist Harriet Beecher-Stowe. Een toneelstuk gebaseerd op het boek werd ruim twintig keer opgevoerd in de Amsterdamse Schouwburg.

Dat ook het verzet tegen transatlantische slavernij een lange geschiedenis heeft en steeds zichtbaarder werd in Nederland, laat de tentoonstelling goed zien. Dat het vooral de voorbeelden van verzet in Nederland zijn die uitgebreider gedocumenteerd en bewaard zijn gebleven is daarbij ook wrang, vertelt kwartiermaker Peggy Brandon. Zij liet het verhaal van Frits Moquette onderzoeken voor deze tentoonstelling. „Hij leefde in 1850. We hebben veel over hem en zijn voorouders kunnen vinden. Maar als je zoals ik deels in slavernij geboren voorouders hebt, lukt dat niet. Dat maakte de slavernijgeschiedenis onevenwichtig.”

Ze is vastbesloten om met het museum meer persoonlijke verhalen te ontsluiten. „We moeten juist op zoek naar de menselijke maat. Door het over de aantallen in de slavernij te hebben, ga je mee in de toen heersende gedachte dat de menselijke maat er niet toe deed.”

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.