Als Manfred Weber zich ergens tegen keert, kan er zomaar een storm opsteken in Europa. En vrijdag werd duidelijk dat die storm de veelbesproken natuurherstelwet alsnog fataal kan gaan worden.
Nadat Nederland onlangs zijn steun introk, onder druk van de Tweede Kamer, is nu onzeker of het voorstel het nog haalt. Vrijdag werd een stemming over de wet op het laatste moment uitgesteld omdat onvoldoende EU-landen die nog steunen – zeer ongebruikelijk in Brussel. Dat de wet, die lidstaten opdraagt hun natuur in betere staat te brengen, zó explosief kon worden, is voor een belangrijk deel terug te voeren op één persoon: Manfred Weber.
Onbekend bij het grote Europese publiek, is hij een de invloedrijkste christen-democraten in Brussel. Weber zit in het Europarlement sinds 2004, waar hij nu elf jaar de fractie van de zogeheten Europese Volkspartij (EVP) leidt. Sinds twee jaar is hij daarnaast ook voorzitter van die overkoepelende christen-democratische partij. Daarbij zijn tientallen nationale partijen aangesloten, waaronder het CDA. Binnenkort sluiten naar verwachting de BoerBurgerBeweging (BBB) en Nieuw Sociaal Contract (NSC) zich bij de EVP aan.
De combinatie van partijrollen heeft Webers macht vergroot. Hij stuurt niet alleen de grootste fractie in het Europees Parlement aan, maar staat ook voortdurend in contact met alle christen-democratische partijen, die vaak ook in nationale regeringen zitten en zo eveneens EU-besluitvorming beïnvloeden. Voorafgaand aan een stemming in een Europese ministerraad is het Weber die nog even appt of belt om alle neuzen de juiste richting uit te krijgen.
En de ‘juiste’ richting, dat kan ook iets zijn dat voor een partij in één lidstaat van belang is en daarna tot zaak voor de hele partij wordt gemaakt. Weber heeft de afgelopen jaren de banden met lidpartijen versterkt en met name voor christendemocraten in de oppositie kan het welkom zijn om rugdekking van de rest van de partij te krijgen.
Ziedaar de natuurherstelwet, een vrij onopvallend wetsvoorstel, eerst louter in Nederland en België omstreden, maar uitgegroeid tot een totem waarmee de ‘Green Deal’ ondermijnd kon worden. „Als Weber een thema promoveert tot chefsache kan hij dingen in beweging zetten”, zegt de Leuvense politicoloog en partijkenner Steven Van Hecke. „In theorie heeft elke Europese partijfamilie die potentie, maar Weber slaagt daar veel beter in dan anderen.”
Verplaatst Manfred Weber zich door de ruimte, dan zweeft zijn brede grijns met hem mee. Misschien zelfs wel een stukje voor hem uit, als bij de Cheshire Cat uit Alice in Wonderland. Daar gaat hij, handenschuddend door de zaal, tijdens de nieuwjaarsborrel van zijn Europese christen-democratische partij eind januari. Om de paar meter wil een partijgenoot met hem op de foto.
Naast hem loopt deze avond een veel bekendere politicus, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Maar toch is het vanavond overduidelijk Webers feestje, is hij het die haar af en toe bij iemand lijkt te introduceren. En krijgt Von der Leyen het woord – na Weber – dan is zij het die hem uitvoerig bedankt voor de „fenomenale manier” waarop hij de christen-democratische partij leidt.
Onlangs werd Von der Leyen gekozen tot voorvrouw van de christen-democraten bij de aanstaande EU-verkiezingen in juni, wat de kans groot maakt dat ze ook de komende vijf jaar voorzitter van de Europese Commissie wordt. Maar wil je een idee krijgen van de koers die ze daarbij zal gaan varen, dan is het belangrijker om te letten op Weber.
Waar Weber in 2019 jammerlijk faalde in zijn grootste ambitie, Commissievoorzitter worden, en in de jaren daarna moeizaam overeind krabbelde, groeide recent zijn invloed achter de schermen. Tegelijkertijd verscherpte Weber duidelijk zijn toon en stuurde hij zijn partij naar rechts op thema’s als klimaat en migratie.
Onopvallendheid
Wie is deze Beierse politicus, die zich nog altijd presenteert als de antagonist van oud-Eurocommissaris Frans Timmermans? En wat zegt zijn politieke profilering over de richting die de Europese christen-democraten inslaan?
Manfred Weber blinkt uit in onopvallendheid. Hij praat met zachte stem, hult zich in donkergrijze pakken en is op het irritante af boodschapvast. Ontspanning vindt hij jaarlijks tijdens een paasretraite in een klooster in zijn Beierse thuisstreek. Zijn enige extravagantie lijken zijn overhemden met geborduurde initialen. Het is daarbij moeilijk iemand te vinden die hem ooit op humor heeft betrapt. Als de zaal tijdens een fractievergadering spanning weglacht als hij zich even verspreekt, vertrekt Weber zelf geen spier.
Collega’s omschrijven hem als vriendelijk, geïnteresseerd, iemand die goed luistert. VVD’er Malik Azmani herinnert zich dat Weber hem in de gang aansprak tijdens zijn eerste dag als Europarlementariër. „Hij wist niet wie ik was, maar wilde me gewoon welkom heten, vragen of ik hulp nodig had. Dat typeert hem.”
Weber is geklommen door te blijven zitten – inmiddels al twintig jaar in het Europarlement. Het illustreert hoe je in Brussel juist als stille kracht, zonder veel aandacht te trekken en op de achtergrond, aan invloed kunt winnen. En Weber heeft dat geperfectioneerd. Van de glimmende Ken-achtige verschijning die hij was tijdens de campagne in 2019, transformeerde hij tot een bebaarde, bebrilde, kleurloze man – sommigen in Brussel denken met opzet.
Vraag het Weber zelf, en hij typeert zichzelf steevast als ‘bruggenbouwer’. Het is een cruciale eigenschap in een Europarlement waar je voortdurend op zoek moet naar coalities en als leider van een partij waarin tal van Europese smaken christen-democratie samenkomen. Maar tegelijk zag je sinds een paar jaar ook een andere Weber – scherper, uitgesprokener, volgens critici met opzet polariserend. In felle bewoordingen keerde Weber zich het afgelopen jaar tegen groene wetgeving en leidde zo een algehele backlash tegen elementen van de Green Deal.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/03/22114836/data113164251-f99494.jpg)
Binnen de EVP groeide de frustratie al langer, over het progressieve klimaat in Brussel, waarin groene plannen elkaar opvolgden en frontvrouw Von der Leyen volgens een criticus wel een ‘klimaatactiviste’ leek.
Een sleutelmoment, zeggen betrokkenen, was de zege van de BBB bij de Provinciale Statenverkiezingen in Nederland vorig jaar. Sindsdien presenteert Weber zijn partij bij elke gelegenheid als dé partij voor Europese boeren, in verzet tegen nieuwe of bestaande natuur- en klimaatregels.
Campagnemachine
„Hij zag: er broeide daar in Nederland iets”, zegt de Italiaanse Europarlementariër Herbert Dorfmann, EVP-woordvoerder voor landbouw. „Een politicus moet zichzelf zien als een ondernemer: als je nieuwe klanten krijgt, mag je oude niet tegelijk verliezen. En Manfred begreep vorig jaar: wij zijn mensen aan het verliezen, door ons louter nog op mensen uit de stad te richten.”
„Manfred gelooft er sterk in dat de EVP een campagnemachine moet zijn, in plaats van alleen een stel papiervreters in Brussel”, zegt CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers. „Hij heeft de analyse gemaakt: als je de hele tijd alleen maar samenwerkt, heb je een heel lastig verhaal als je op een gegeven moment weer aan de kiezer moet uitleggen waarom ze nog op jou moeten stemmen.”
„Hij politiseert de dingen hier in Brussel met opzet”, zegt fractievoorzitter van de Groenen Philippe Lamberts. „Maar wat mij tegenvalt is dat hij in plaats van een eigen verhaal, alleen maar tégen is, en dan vooral tégen groen.”
Weber zelf laat niet na te benadrukken hoe graag hij de politiek terugbrengt in de Europese discussie. „Als je het centrum sterk wil houden, heb je daar ook een levendige discussie nodig.” Zijn schrikbeeld is, zegt hij, de Franse president Emmanuel Macron. „Hij zei: ik ben een beweging, we hebben geen links en rechts meer nodig. Hij vernietigde de klassieke centrumpartijen, haalde de politiek eruit. En het resultaat is nu de groei van extreemrechts.”
Eind september spreekt Weber een zaaltje toe in Ergoldsbach, ten noordoosten van München. De regio rond Ergoldsbach is Webers ‘politieke Heimat’, zoals hij zelf zegt. Hij werd geboren in het dorpje Niederhatzkofen en zijn hele jeugd speelde zich in een omtrek van een paar kilometer van daar af. Nog altijd woont hij er met zijn echtgenote, in het kleine Wildenberg.
In de EVP klinkt het steeds: Weber snapt de gewone EVP-kiezer, omdat hij elke vrijdag aan de Stammtisch hoort wat hen bezig houdt. En die kiezer is een stuk conservatiever dan in Brussel – en in andere Europese hoofdsteden – vaak gedacht wordt. Alleen door die kiezer terug te winnen, kan het gevaar van radicaalrechts worden overwonnen.
In Ergoldsbach is Weber om de CSU-kandidaat te helpen in zijn campagne voor de Beierse deelstaatverkiezingen, afgelopen oktober. Aan lange houten tafels met grote glazen witbier voor zich zitten oudere mensen in traditionele Beierse jasjes. Links en rechts schudt Weber – zijn teint als die van een skileraar, breed glimlachend – handen. Manfred Weber wil „gezond verstand” in plaats van ideologie, zo benadrukt hij in Ergoldsbach steeds. Bijvoorbeeld bij, zegt hij, de „industriële veehouderij. Wat betekent dat helemaal? Het klinkt niet goed, nee. Maar boeren die op traditionele manier vee houden, kunnen ook veel om hun dieren geven en er goed voor zorgen”.
Hoever kan Weber zijn EVP nog naar rechts verschuiven? Onlangs zorgde een nieuw migratievoorstel van de partij in Brussel voor beroering. In lijn met het omstreden ‘Rwanda-plan’ uit het Verenigd Koninkrijk wil de partij asielzoekers buiten de EU gaan opvangen. Webers partij wil daarnaast af van ‘verboden’ in het klimaatbeleid en dat beleid voortaan door ‘ingenieurs in plaats van politici’ laten maken.
„De evolutie die Weber doormaakte, is die de christen-democratie ook doorgemaakt heeft”, zegt de Belgische Europarlementariër Tom Vandenkendelaere van CD&V. „Je wordt kleiner, je beseft dat er geen plaats meer voor jou is als je alleen maar iedereen te vriend wil houden. En dus probeer je meer uitgesproken te worden.” Daarbij speelt ook een rol, klinkt binnen de partij, dat in de christen-democratische familie de invloed van landen als Nederland en België afnam en die van onder meer Spanje en Griekenland groeide – dáár winnen ze immers nog wel. Dit zijn ook landen waar de politieke cultuur veel meer gepolariseerd is dan in Noordwest-Europa en waar samenwerking met ‘links’ vaak ondenkbaar is.
Verrechtsing
In de EVP, zegt Dorfmann, komen traditioneel verschillende stromingen samen – van liberaal tot conservatief. „En ik constateer: zodra je als partij opschuift naar liberaal, verlies je, zoals in Nederland, België, Luxemburg. Terwijl de conservatieven in Spanje en Griekenland uitblinken.”
Binnen de partij wordt tegelijk met klem ontkend dat er een scherpe verrechtsing is. De Duitse christen-democraat Norbert Lins reageert verontwaardigd op de suggestie dat zijn partij zou polariseren „Wie polariseren zijn juist de linksen – Frans Timmermans voorop”, zegt hij, verwijzend naar de oud-Eurocommissaris voor Klimaat. „Wij zijn niet veranderd – de anderen zijn geradicaliseerd.”
Weber laat zelf niet na zijn afkeer te benadrukken van extreemrechts – hij noemt zichzelf met nadruk onderdeel van ‘de generatie Sophie Scholl’, de generatie Duitsers die in de jaren 80 volwassen werd en die de herinnering aan verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog zoals Sophie Scholl levend hielden. De ‘brandmuur’ tegen de extremisten staat volgens Weber onverminderd overeind.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/03/22114835/data113231227-d45d45.jpg)
Tegelijk klinkt ter linkerzijde, vooral buiten maar ook binnen de partij, zorg over Webers toenadering tot bijvoorbeeld de radicaal-rechtse premier Giorgia Meloni. Zolang partijen zich maar pro-Europees, pro-Oekraïne en rechtsstatelijk opstellen, wil Weber samenwerking niet uitsluiten. „Wat ik niet begrijp, is dat hij nog altijd probeert extreemrechts te civiliseren”, zegt Lamberts. „Hij heeft dat jaren geprobeerd met Orbán – zonder succes.” Pas nadat de Hongaarse premier de rechtsstaat al jaren afbrak, kwam het in 2021 tot een breuk met de EVP.
Welke rol Weber in de toekomst zelf zal vervullen hangt af van de vraag of zijn missie slaagt: de EVP met een nieuwe, offensievere strategie wél laten groeien. Het kan betekenen dat zijn invloed in Brussel nog meer zal toenemen. Maar als het niet lukt, dan kan, zo denken betrokkenen, ook zomaar de wrevel groeien over de wel heel centrale rol die Manfred Weber in de partij inmiddels inneemt.
Uiteindelijk, benadrukt Van Hecke, zal de EVP in Brussel moeten blijven samenwerken met linksere en liberale partijen. Maar als Weber de invloed van zijn partij vergroot, betekent dat dat ze in de volgende jaren méér Eurocommissarissen kunnen claimen. De belangrijkste prooi: het behoud van de klimaatportefeuille – sinds kort in handen van CDA’er Wopke Hoekstra – om zo de rem op de Green Deal te houden. „Weber hoopt de Europese consensus naar rechts te trekken. En dat is beter mogelijk als de radicale vleugel aan invloed wint.”
Met medewerking van Nynke van Verschuer
Correctie 22-03-2024: Dit artikel is aangepast nadat de stemming over de natuurherstelwet werd uitgesteld.
