Experimentele opera ‘The Shell Trial’ biedt voorspelbare perspectieven, maar weet desondanks te boeien

Posted on by admin

„Rustig maar, ú staat niet terecht”, hoor je als toeschouwer van de hagelnieuwe opera The Shell Trial. „Nog niet”, althans. Want welke rol speel je zelf in de klimaatcrisis? Draag je verantwoordelijkheid als individu, of kun je die afwentelen op overheden en fossiele grootmachten?

Bij opera The Shell Trial blijken de zaallichten aan te blijven waardoor ook het publiek bij de voorstelling betrokken wordt. Er hangen geen gordijnen, de orkestbak is dicht, musici en dirigent, en dus ook het publiek, maken deel uit van het toneelbeeld. Al fungeert The Shell Trial uiteindelijk vooral als spiegel voor de operawereld zelf.

Het werk van componist Ellen Reid en librettoschrijfster Roxie Perkins, afgelopen zaterdag in wereldpremière bij De Nationale Opera, is gebaseerd op het veelgeprezen toneelstuk De zaak Shell. Daarin bogen theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit zich over de geruchtmakende rechtszaak die Milieudefensie aanspande én won tegen Shell, waarin het bedrijf verantwoordelijk wordt gehouden voor de klimaatschade die ze veroorzaken. Het thema is brandend actueel: volgende maand dient het hoger beroep dat de oliemaatschappij tegen de uitspraak heeft aangetekend.

Op het toneel delen archetypische personages hun perspectief op de verantwoordelijkheidskwestie: we zien De Wet, De Overheid, De CEO, De Consument om beurten kriskras over de bühne bewegen en zingen voor een decorwand met lichtprojecties, geflankeerd door archiefkasten en tafels vol uitgestalde dossiers. Perkins voegde in haar operabewerking van het toneelstuk bovendien stemmen toe die in het debat vaak ongehoord blijven: De Klimaatvluchteling en De Shell-arbeider, maar ook De Piloot die vreest voor zijn baan. Een belangrijk personage is De Historicus die, gekleed in een plooirok van archiefmateriaal, de koloniale wortels van het klimaatprobleem blootlegt.


Lees ook
Manoj Kamps: ‘Ik wil andere verhalen, andere identiteiten’

Manoj Kamps: ‘Ik wil andere verhalen, andere identiteiten’

Politiek engagement

Zo veel actueel politiek engagement is volgens het programmaboek van The Shell Trial niet zo ongebruikelijk als het misschien lijkt: het genre draagt altijd politieke elementen, of reflecteert op z’n minst een politieke werkelijkheid. La Traviata van Verdi als aanklacht tegen patriarchale machtsverhoudingen, de Griekse tragedie in Stravinsky’s Oedipus Rex als metafoor voor eigentijds wanbeleid.

Dat is waar, maar steekt de kracht van zulke opera’s niet juist in dat metaforische element; de gelaagdheid van een tekst waarmee elke generatie steeds weer opnieuw kan reflecteren op zijn eigen plek in de wereld? In The Shell Trial loopt dat spoor een beetje dood: van metaforiek is weinig sprake. Het libretto is nauwelijks vatbaar voor een andere uitleg dan wat er letterlijk staat. Het geheel smaakt soms meer naar een lezing waarin de interpretatie wordt voorgekauwd, dan naar een opera die opties aandraagt en kritische vragen oproept. De personages blijven plat en brengen precies het perspectief dat je had verwacht, waardoor het publiek naar huis wordt gestuurd met een enkelvoudige boodschap die, hoe waar ook, nogal voorspelbaar is: Shell vervuilt, Shell is verantwoordelijk.

Toch lukt het in The Shell Trial wel degelijk om het publiek van begin tot eind te boeien. De spannende muziek van Reid laveert handig tussen grilligheid en warmte, en er wordt steengoed gezongen. Vooral sopraan Lauren Michelle en tenor Anthony León brengen hun lange vocale lijnen met verbluffende souplesse. Extra knap, omdat ze geregeld vóór het orkest staan en de heldere slag niet kunnen zien waarmee dirigent Manoj Kamps de dertig leden en academisten van het Koninklijk Concertgebouw door de partituur leidt.

Scène uit de opera The Shell Trial met op de voorgrond het kinderkoor dat het verleden vertegenwoordigt.
Foto Marco Borggreve

Geslaagde beeldsuggesties

En waar het libretto weinig aan de verbeelding overlaat, creëren Romy en Gable Roelofsen in hun regie een paar geslaagde beeldsuggesties – zoals de kleurrijke bloemen die, vastgevroren in een groot blok smeltend ijs door een brandend huis worden getrokken.

Een slimme vondst in de opera is het omdraaien van generationele rolpatronen. Het kinderkoor vertegenwoordigt het verleden, terwijl De Ouderen juist vooruit lijken te blikken. Naar de toekomst. Als het kinderkoor vanuit de foyer al zingend de zaal binnenschuifelt, staat het kippenvel op de armen. Ook het slotbeeld, wanneer ze in hun slaapzakjes verweesd het toneel bezaaien nadat de aarde is opgebrand, maakt indruk.

Maar een wake-upcall is The Shell Trial uiteindelijk vooral voor de opera-industrie zelf. De makers hebben de productie aangegrepen als testcase voor de vraag: hoe duurzaam is het om een opera te produceren? Decors van gerecyclede materialen, beperking van reisbewegingen door cast en crew, en geen maaltijden met vlees tijdens de productie. Belangrijke dilemma’s die niet in extremis kunnen worden doorgevoerd – wie geen CO2 wil uitstoten, kan geen opera maken – maar wel navolging en discussie verdienen in de operawereld zelf. „Het recht”, klinkt in The Shell Trial, „is geen zwaard maar een spiegel.”

https://www.youtube.com/watch?v=nhIXNw-BVZs

Related Posts

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”


Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Lees ook

Dominique Vleeshouwers: ‘Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn’

Dominique Vleeshouwers: ‘Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn’

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.


Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

Anna Drijver in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.
Foto Sanne Peper

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.