Er staan twee potjes voor de raadsheren. Eén met duinzand, de andere met een kleiachtige substantie. Advocaat Jens van den Brink van BNNVARA wil ermee aantonen wat de toevoeging van een flocculant bewerkstelligt. Dankzij dit chemische middel, dat door afvalverwerkers wordt toegevoegd aan afvalwater, verandert gruis in een kleiachtige substantie, die netjes op de bodem van een plas blijft liggen zonder dat het water vertroebelt. Maar het is evident geen stof die in de bodem voorkomt.
Een incriminerende reportage van BNNVARA’s onderzoeksjournalistieke programma Zemblaover de stort van granuliet in de Gelderse plas Over de Maas is al jarenlang inzet van juridische procedures. Dinsdagmiddag diende een hoger beroep bij het Gerechtshof in Den Haag, ingesteld door BNNVARA, die een door de rechtbank opgelegde rectificatie van een de Zembla-reportage aanvecht.
Granuliet is een afvalstof die bij de productie van asfalt overblijft na het breken van graniet. Bij het dumpen van granuliet wordt door afvalverwekers een flocculant toegevoegd om de stof versneld te laten bezinken. De stort van de substantie in de Gelderse plas Over de Maas, een voormalig zandwinningsgebied, baarde omwonenden en de gemeente West Maas en Waal zorgen over wat er precies het Maaswater ingegooid wordt. De Zembla-uitzending Afvaldump door Rijkswaterstaat, van 6 februari 2020, ging over het besluit van Rijkswaterstaat dat dit granuliet nog steeds ‘zuivere grond’ mocht heten en dus geen ‘bouwstof’, waarvoor andere regels gelden. Ondanks de toevoeging van de chemische flocculant.
Lees ook
Minister informeerde Kamer onjuist over rol Zijlstra bij granulietstorting
Een opvallende rol is daarbij weggelegd voor VVD’er Halbe Zijlstra, voormalig minister van Buitenlandse Zaken. Die lobbyde als strategische directeur van (wegenbouwer) VolkerWessels, dat minderheidsaandeelhouder is in GIB. Documenten die vrijkwamen na een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur tonen aan hoe hij contact had met de topambtenaar van Rijkswaterstaat, vlak voordat de herbevestiging van granuliet als ‘grond’ werd vlotgetrokken in het najaar van 2019. Steenslagproducent Graniet Import Benelux BV kon zijn restproduct granuliet goedkoop blijven lozen. GIB is zeer belangrijk voor de asfaltproductie in Nederland: ruim de helft van de benodigde steenslag komt van dit bedrijf.
Economisch delict
Einde verhaal? Niet voor Zembla. De reportage stelde, aan de hand van interviews met onafhankelijke deskundigen en vertrouwelijke documenten van Rijkswaterstaat, dat de vergunning aan GIB op onjuiste gronden is verleend. En als GIB BV hier weet van heeft, of weet van zou moeten hebben, is dat dan geen economisch delict? Zembla voerde een voormalig milieuofficier van Justitie op die dat betoogde.
Dat laatste ging de rechtbank Den Haag anderhalf jaar geleden te ver, in een procedure aangespannen door GIB. De beschuldiging die milieuofficier van justitie en emeritus hoogleraar Gustaaf Biezeveld deed in Zembla was onrechtmatig. In de uitzending is inmiddels een rectificatie te zien van Biezeveld persoonlijk en van Zembla. Hij wordt ook persoonlijk aansprakelijk gesteld door GIB in een bodemprocedure, wat BNNVARA beschouwt als afschrikking voor toekomstige onderzoeksjournalistiek. „Deze zaak is daarmee ook principieel”, zegt Zembla-journalist Roelof Bosma vooraf aan de zitting.
En dus diende dinsdagmiddag, vier jaar na de eerste uitzending, een hoger beroep bij het Gerechtshof – ingesteld door BNNVARA. De rest van de uitzending kon volgens de rechtbank wel door de beugel, wat dan weer wordt aangevochten door GIB. De broers Bontrup van de overkoepelende BV Bontrup waren aanwezig in de zaal. Zij voelen zich door Zembla al vier jaar verdacht gemaakt.
Lees ook
Omroep BNNVARA erkent Raad voor de Journalistiek niet langer
De Raad voor de Journalistiek noemde de reportage deels onrechtmatig, waarna BNNVARA uit dit zelfregulerende orgaan stapte. De Raad heeft zich vervolgens op de werkwijze bezonnen, waarna BNNVARA zich eind vorig jaar weer aansloot. Intussen is Zembla-journalist Bosma tot Journalist van het Jaar 2023 verkozen door vakblad Villamedia. De jury prees zijn PFAS-onthullingen over de Dordtse fabrikant Chemours.
BNNVARA blijft achter de verslaggeving van Bosma en Marco de Lange staan in de granulietzaak. En de omroep verdedigt ook dat Zembla de opmerkingen van Biezeveld over een economische delict mocht uitzenden. Ondanks dat rapporten en een uitspraak van de bestuursrechter bevestigt dat Rijkswaterstaat granuliet grond mag noemen en GIB zich aan de regels houdt.
Bevoegd gezag
Bontrups advocaat Bertil van Kaam somt de instanties op die de strekking van Zembla’s uitzendingen over de stort van granuliet, een restproduct bij asfaltproductie, op het oog onderuit halen. Maar het maakt allemaal niets uit, verzucht hij, voor de berichtgeving. Spottend: „Zembla heeft gelijk, en niemand anders.” Volgens GIB is het onbestaanbaar dat Zembla maar blijft beweren dat het ‘bevoegd gezag’ handelde tegen de regels. Van Kaam: „Dat lijkt me sterk, want het bevoegd gezag bepaalt de regels.”
Volgens BNNVARA-advocaat Van den Brink is het zogeheten ‘bijmengverbod’ steeds over het hoofd gezien door betrokken instanties bij het beoordelen van granuliet als zijnde grond die in water gestort mag worden. Zelfs door de bestuursrechter, toen de gemeente West Maas en Waal daar een zaak voerde. „Dus ik vraag u”, zegt Van den Brink tegen de raadsheren, „verwijs niet simpelweg naar de Raad van State. Want niemand kan uitleggen hoe het kan zijn dat deze fout blijft bestaan. Het klopt niet.” Van Kaam bestrijdt dat het bijmengen van flocculant nooit beoordeeld is.
„U hoeft niet te bepalen dat granuliet grond is”, besluit Van den Brink zijn pleidooi. „De belangrijkste vraag die voorligt is of Zembla de uitingen mag publiceren.”
Uitspraak volgt op 28 mei.
