Theatraal en ontregelend; ook nu nog oogt het uitbundige werk van James Ensor vooruitstrevend

Posted on March 8, 2024 by admin

Vanaf een enorm, overwegend roodgekleurd doek in de entreezaal van museum Bozar in Brussel dondert de bont uitgedoste menigte jouw kant op. Maskers, fanfare, banieren, notabelen. Even denk je: zou het toch gelukt zijn, om dit beroemde kunstwerk naar Brussel te halen? Maar nee, deze De intrede van Christus in Brussel in 1889 (1887), is een replica als wandtapijt op ware grootte.

James Ensors meesterstuk, van 2,5 meter bij 4 meter, toont een parade die evenveel processie, demonstratie als carnaval is – met een sterk op Ensor gelijkende Christus in het midden. Je voelt hier de moderniteit binnen komen walsen. Tegelijkertijd is het een werk vol spot, met al die kostuums en maskers. Het origineel hangt sinds 1987 in het Getty Museum in Los Angeles, te kwetsbaar om nog te reizen.

Hoewel een replica altijd een beetje een zwaktebod is op een tentoonstelling, is het hier wel een logische aftrap voor de tentoonstelling James Ensor: Maestro, die zich richt op ‘het theatrale’ in zijn oeuvre. Tentoonstellingsmaker Xavier Tricot selecteerde vooral wat minder bekende werken van Ensor uit verschillende privécollecties voor een sympathieke thematentoonstelling in Bozar, die laat zien hoe hij als theatrale ontregelaar met uitbundige voorstellingen de goede smaak tartte.

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat James Ensor overleed, België staat daarbij uitgebreid stil met tal van exposities. De nadruk ligt in Oostende (waar Ensor zijn hele leven woonde, hij vond er onder meer inspiratie in de schelpen- en maskerwinkel van zijn moeder) en Antwerpen (museum KMSKA heeft de grootste Ensor-collectie in de wereld). Brussel doet ook mee, met naast de presentatie in Bozar een meer uitgebreide en meer ambitieuze tentoonstelling James Ensor. Inspired by Brussels in de Koninklijke Bibliotheek van België KBR. In Brussel volgde Ensor enkele jaren lessen aan de kunstacademie, hij ontmoette er mecenassen, kwam in aanraking met andere avant-gardekustenaars en richtte er de kunstenaarsgroep Les XX (‘De twintig’) op.

Lees ook
De pionier van het modernisme James Ensor: van zeegezichten tot duivelse maskers

De verbeelding sluipt binnen

Om te laten zien hoe Ensor zijn ontregelende stijl ontwikkelde, vertrekt de expositie in Bozar vanuit de zeegezichten die de kunstenaar in zijn geboorteplaats Oostende schilderde. Duidelijk wordt hoe de verbeelding zijn werk in sluipt: Ensor voegde bijvoorbeeld schimmige skeletten toe aan duistere potloodtekeningen van een interieur (Het betoverde meubel, 1884). Daarnaast was hij technisch vaardig, krachtig en kleurrijk kon hij na zijn tijd in Brussel een gedekte tafel met doorschijnende groen, rood en oranje gevulde glazen schilderen (De oestereetster, 1908).

Na een zaaltje met foto’s en filmbeelden van Ensor in Oostende (onder andere Albert Einstein kwam op bezoek) volgen nog drie themazalen. De middelste zaal gaat over de verbeelding van Christus (Ensor was agnost, maar zag Christus als een ‘onontkoombare betekenis’), de tweede zaal gaat over het theater. Hier hangen onder andere enkele satirische tekeningen als De komische maaltijd (1905), waarin een sjiek middeleeuws-geklede groep mensen zich tegoed doet aan een banket van dode en levende dieren. Of een groep skeletten die samen aan het biljarten is. Je ziet hoe Ensor zich met buitenzinnige taferelen verzette tegen de goede smaak en de gevestigde elite. In de analyse van de zaaltekst over de betekenis van de maskers had nog meer gezeten: ze zijn een verbeelding van de verschillende rollen die een mens speelt. Van oprechtheid en onoprechtheid – daar had je als museumbezoeker graag meer toelichting op willen hebben.

James Ensor, **De vreemde maskers**, 1892.

De laatste zaal gaat over muziek in het werk van Ensor – de kunstenaar componeerde muziek voor zijn balletvoorstelling La Gamme d’amour, (‘Het bereik van de liefde’), waarvoor hij ook de decors en kostuums ontwierp. In het hart van de tentoonstelling kun je een stukje van die muziek beluisteren – een mooi, enigszins nerveus muziekstuk, maar niet hemelbestormend.

Wél eindeloos fascinerend is de bijna verblindende witheid, of helderheid waarmee Ensor schildert in werken als Het gemaskerd bal (1910) en De ontmoeting (1912). Hier lijkt de plaagstoot zich direct op de toeschouwer te richten, door zo met onze verwachtingen te spelen: enkele schilderijen zijn zo licht geschilderd in wit en roze, dat ze aan de waarneming lijken te ontglippen. Alsof je tegen de zon inkijkt. Ook ruim een eeuw nadat ze geschilderd zijn, ogen ze ondanks hun traditionele onderwerp nog tintelend modern.

James Ensor, De ontmoeting (tuin van de liefde), 1912.

Eigen stijl

Bijzonder aan de tentoonstelling in de Koninklijke Bibliotheek Brussel (KBR) is dat die plaatsvindt in het voormalige Paleis van hertog Karel van Lotharingen. Waar nu de KBR huisvest, organiseerde destijds Ensors kunstkring Les XX jaarlijkse salons, waar hij zelf exposeerde en werken zag van andere vernieuwende kunstenaars. James Ensor: Inspired by Brussel laat nauwkeurig zien hoe Ensor in Brussel na zijn klassieke scholing aan de academie stap voor stap zijn eigen stijl als schilder van carnavaleske taferelen ontwikkelde.

Te beginnen met De Lampenist (1880) – een realistisch portret van een jongen met lamp, waarop hij voor het eerst de schilderconventies van de academie loslaat, en zijn onderwerp bruter en ongepolijst opzet. Het eerste voorbeeld van maskers in zijn werk is te zien op De geërgerde maskers (1883), nog redelijk donker en realistisch geschilderd, toont het een gemaskerde man met een fles drank aan tafel – mogelijk een verbeelding van Ensors alcoholistische vader? – en een eveneens gemaskerde vrouw die binnenkomt. Hier voel je gelijk wat een vondst die maskers zijn. Ze creëren een spanning: welke rollen spelen deze mensen voor elkaar?

James Ensor, De geërgerde maskers, 1883.

Na dit werk gaat het hard, en wordt Ensors werk, onder invloed van de internationale avant-gardisten steeds feller gekleurd, lichter en eigenzinniger. Nog altijd ontregelend zijn de vele spotprenten, zoals de ets Doctrinaire voeding (1889) een rij machthebbers die het volk voeden met hun uitwerpselen. Ensor schopt regelmatig tegen de goede smaak, blijkt uit een citaat van een criticus: „Hersenspinsels van een zieke geest en van een pretentieuze man, die alleen uit is op een schandaal.”

Speels hoogtepunt is een lichtgekleurd schilderij van twee schedels die tussen hun tanden een bokking uiteen trekken (Skeletten bekvechten om een bokking, 1891), typisch is het woordspelletje van Ensor (het Franse ‘hareng saur’ (bokking) klinkt snel uitgesproken als ‘art Ensor’).

Hier is een kunstenaar aan het werk die een geheel eigen stijl wist te ontwikkelen, en de kritiek op z’n werk gelijk onderwerp maakte van de kunst. De kritiek en het sarren zaten Ensor overigens niet in de weg, bij leven had hij veel succes met z’n kunst, en in 1929 werd hij door de koning zelfs tot adel verheven. Ensor werd onderdeel van de elite die hij zo bespotte.

Op weg naar buiten loop je nog langs prachtige etsen en een denderend slotakkoord: De intrede van Christus in Brussel in 1889 – helaas, ook hier in de Koninklijke Bibliotheek is het een replica.

De weelde van drie iconische kunstenaars die in 1504 elkaar de hand konden schudden

admin
November 25, 2024
0

De Britse koning Charles III bezit een wereldvermaarde kunstcollectie, die gedeeltelijk voortkomt uit de verzameling van zijn 17de-eeuwse voorganger en naamgenoot Charles II (1630-1685). In die tijd kende Engeland, anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse Republiek of Italië, geen bijzonder grote traditie van lokale kunstproductie. Dus moesten ze het doen met kunstenaars van het Europese vasteland die ze bewonderden. De Royal Collection bulkt zelfs van bladen door Italiaanse renaissancekunstenaars van topkwaliteit. De King’s Gallery in Buckingham Palace toont nu een selectie van zo’n 150 tekeningen van kunstenaars als Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Correggio en Carracci.

Raphael, **De Drie Gratiën**, ca.1517–18. (te zien in King’s Gallery)

Giovanni Bellini, Het hoofd van een oude man, c. 1460–7. (te zien in King’s Gallery) en Bernardino Campi, De Maagd en het Kind, ca. 1570–80. (te zien in King’s Gallery)

Foto’s Royal Collection Trust

De expositie – met secties als ‘figuren’, ‘koppen’, ‘studies voor paleisdecoraties’ – laat zien dat tekeningen in de 15de en 16de eeuw meestal niet bedoeld waren als zelfstandige kunstwerken. Vaak zijn figuren, motieven of composities getekend ter voorbereiding van een schilderij of fresco. Illustratief is een studie in rood krijt waarin de befaamde schilder Rafael de figurenrijke compositie van een groot tapijtontwerp voor de bijbelscène van de Sleuteloverdracht van Christus aan de apostel Petrus (ca 1514) uitprobeert in de vorm van een groep mannen die poseren in hun alledaagse kleren.

Bij de ‘studies naar de natuur’ zijn schetsen van landschappen, paarden en poezen, maar ook een opvallende houtskooltekening toegeschreven aan de Venetiaan Titiaan, met een natuurgetrouwe weergave van de exotische struisvogel (ca. 1550). Het lichtblauwe blad is voorzien van een raster dat erop duidt dat het motief bedoeld was om te worden overgezet naar een schilderij, maar dat werk is niet meer bekend.

De presentatie van werk van de ene briljante tekenaar na de andere, geeft daarmee een overvol maar ook adembenemend fraai overzicht van renaissance-tekeningen en hun functies, uit artistieke centra vooral in de noordelijke helft van het huidige Italië. De nadruk die daar destijds werd gelegd op het belang van het maken van tekeningen in het artistieke proces, en de grote aandacht die kunstenaars er daarom ook aan besteedden, verklaren de uitzonderlijke kwaliteit van de tekeningenproductie die deze expositie weerspiegelt.

Verbeten expressie

Van meer studieuze aard is een tweede tentoonstelling in Londen, in de Royal Academy, over Italiaanse renaissance-kunst, met 45 bruiklenen uit collecties in het Verenigd Koninkrijk en elders in Europa. Hier geen overdonderend aantal kunstenaars en tekeningen, maar juist een relatief klein aantal goedgekozen werken, uit een tijdsspanne van slechts enkele jaren, en gemaakt door drie iconische kunstenaars. In 1504 konden ze elkaar in Florence de hand schudden: Leonardo da Vinci (1452-1519) en Michelangelo (1475-1564), beiden uit de omgeving afkomstig, hadden elders gewerkt en waren in de eerste jaren van de 16de eeuw kortstondig terug in Florence. De jonge Rafael (1483-1520) uit Urbino, verbleef in dat jaar in de stad om te leren van de werken van de buitengewone kunstenaars van die tijd.

Foto Royal Academy of Arts, Londen. / Prudence Cuming

Leonardo da Vinci, De Maagd en het Kind met Sint Anna en de jonge Johannes de Doper (‘The Burlington House Cartoon’), ca. 1506-08. Houtskool met wit krijt op papier, gemonteerd op doek, 141,5 x 104,6 cm, te zien in Royal Academy) en Toegeschreven aan Pietro Faccini, Het hoofd van een jongeling, ca.1590.

Foto’s The National Gallery, Foto Royal Collection Trust

Op even ingenieuze als instructieve wijze toont de expositie de artistieke verhoudingen tussen de drie kunstenaars. Zo maakte Rafael schetsen naar een cirkelvormig, tachtig centimeter hoog, marmer-reliëf door Michelangelo, bijgenaamd ‘Taddei tondo’ naar opdrachtgever Taddeo Taddei (1504-1507). Het stelt de Maagd Maria voor met half liggend in haar armen het Christuskind. Hij lijkt weg te duiken voor een vleugelklapperend vogeltje (een distelvink, symbool van Christus’ latere lijdensweg) in de handen van de jonge Johannes de Doper. Rafaels tekening staat in de expositie op een sokkel precies halverwege de afstand tussen Michelangelo’s reliëf en een schilderij van Maria met kind (‘Bridgewater Madonna’, 1507), waarin Rafael een vergelijkbare compositie heeft toegepast.

Raphael, **De Maagd Maria met het Kind en de jonge Johannes de Doper (‘De Esterhazy Madonna’)**, c. 1508. Tempera en olieverf op paneel, 28,5 x 21,5 centimeter, te zien in Royal Academy)

Even doordacht is de plaatsing, pal tegenover Michelangelo’s tondo, van een tweede uitzonderlijk bruikleen: Leonardo da Vinci’s enorme houtskooltekening van de bijna levensgrote Maria zittend op schoot bij haar moeder Anna. Ook hier heeft het Christuskind een liggende pose en ook nu staat Johannes ernaast. Mogelijk, zoals in deze expositie en de bijbehorende catalogus voor het eerst wordt geopperd, was deze tekening bedoeld als ontwerp voor een nooit voltooid altaarstuk voor de grote zaal van het Florentijnse stadsbestuur in het Palazzo della Signoria.

Voor diezelfde zaal maakten Michelangelo en Leonardo tussen 1503 en 1506 ontwerpen voor frescoschilderingen van veldslagen waarin de stadstaat Florence in het verleden verwikkeld was geweest. Ook deze projecten zijn nooit voltooid, maar in een reeks tekeningen laat zich in de expositie prachtig volgen hoe de kunstenaars op papier hun schilderingen voorbereidden: Leonardo in de Slag bij Anghiari met aandacht voor verbeten expressie in de hoofden van mensen en paarden, Michelangelo geconcentreerd op de anatomie van naakte mannen die zich klaarmaken voor de Slag bij Cascina. En in een pentekening (1505), losjes geïnspireerd op Michelangelo’s fresco-ontwerp, maar dan met een zodanig gedraaid perspectief op twee naakte mannen dat het lijkt alsof de tekenaar zelf deel is geworden van het groepje, openbaart zich het compositorische genie van Rafael.

Tentoonstelling Renaissancekunst uit Boijmans in Parijs

Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam bezit een van de belangrijkste verzamelingen van Italiaanse renaissancetekeningen in Nederland. Een selectie van 122 bladen uit die collectie wordt nu getoond in de Fondation Custodia in Parijs. Naast al vaker beschreven en geëxposeerde bladen uit de periode 1400-1600, van de hand van onder anderen Pisanello, Jacopo Tintoretto, Paolo Veronese, en een bijzondere groep tekeningen door Fra Bartolommeo, worden ook nieuwe vondsten en toeschrijvingen gepresenteerd. Zo is uit recent onderzoek, gefinancierd door de Getty Foundation, gebleken dat een Engel van de Annunciatie (ca. 1514) in rood krijt moet worden toegeschreven aan de Florentijnse schilder Jacopo Pontormo, en een indrukwekkende zwartkrijttekening van de Bijbelse Jozef van Arimathea met het lichaam van de gestorven Christus (1590-1610), aan Aurelio Lomi uit Pisa.

Naissance et Renaissance du dessin italien: Italiaanse renaissancetekeningen uit Museum Boijmans Van Beuningen. T/m 12/1. Fondation Custodia, Parijs. Info: fondationcustodia.fr.

Michelangelo Buonarroti, **Studies van mannelijke hoofden, helmen voor soldaten en gezichtskenmerken**, c.1504. (pen, bruine inkt, en zwart krijt op papier, 20,5 x 25,3 cm, te zien in Royal Academy).

Michelangelo Buonarroti, Mannelijk naakt, c. 1505-06. (Zwart krijt op papier, 40,4 x 22,5 cm, te zien in Royal Academy) en Raphael, naar Michelangelo Buonarroti, David, c. 1505-08. (pen en bruine inkt op papier, 39,6 x 21,9 centimeter, te zien in Royal Academy).

Foto’s Teylers Museum, Haarlem en British Museum

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Kendrick Lamar stuurt de wolven af op gemakzuchtige succesrappers op nieuw album ‘GNX’

admin
November 23, 2024
0

Not Like Us heeft het nieuwe album van Kendrick Lamar niet gered. In die spijkerharde track haalde Lamar eerder dit jaar vernietigend uit naar zijn rivaal Drake en beschuldigde hij hem onder meer van pedofilie en uitverkoop van de hiphopcultuur. Het was dé giftige genadeslag na een hectische blitzkrieg waarin de twee elkaar met in bijzonder hoog tempo uitgebrachte beledigende tracks op de huid zaten en groeide uit tot de hiphopkraker van het jaar. Not Like Us tikt op Spotify de miljard streams aan en maakt kans op vijf Grammy Awards, waaronder die voor nummer en plaat van het jaar.

Maar op het vrijdagavond plotseling online gezette nieuwe album GNX van Kendrick Lamar speelt de Canadese rapper en zanger die Lamar dit voorjaar nummer-na-nummer tot aan de enkels afzaagde, geen rol van betekenis meer. Terwijl de andere hoofdrolspelers in die vete recent sussend stelden dat het niet zo serieus was, schakelt Lamar strijdbaar dóór. Het gaat hem niet puur om Drake, maar om hypocrisie en platte commerciële belangen die hij veel breder in zijn scene aantreft.

Lamar is iemand die in zijn werk voortdurend worstelt met verleidingen en twijfels over zijn rol als succesvol boegbeeld van zijn gemeenschap en genre. Hij is het duidelijk spuugzat hoe gemakzuchtig andere succesrappers omgaan met de cultuur die voor hem van levensbelang is. GNX is het eerste album dat Lamar zelf uitbrengt met zijn bedrijf PgLang en is rauwer en minder conceptueel opgezet dan voorgangers als het sterk naar binnen gerichte Mr. Morale & The Big Steppers, Pulitzer Prize-winnaar DAMN., en het als generationeel meesterwerk onthaalde To Pimp A Butterfly.

Hongerige rappers

Op GNX grijpt Lamar nadrukkelijk in muziek en tekst terug op waar het voor hem begon, in geboortestad Compton in Los Angeles. Het wemelt van de galmende elektronische bassen, rauwe funky beats en vlammende gastoptredens van jonge, hongerige rappers uit L.A., zoals Peysoh, Hitta J3 en Young Threat op de stotterend stuiterende westkustbeat van GNX. In openingstrack ‘wacced out murals’ rekent Lamar op een diep dreunende kickdrum af met in zijn ogen twijfelachtige acties van hiphopsterren als Lil Wayne en Snoop Dogg en ‘politieke correctheid’ in de rapscene. In het schmierend pompende ‘squabble up’ stuurt hij de wolven af op rappende poseurs.

Zijn strijdlust doet Lamar goed. Hij rapt lenig, losjes, gedreven en soms een beetje pesterig. „Ik houd mijn voet op het gaspedaal,” rapt Lamar op de aanstekelijk haperende staccato-funk van producer Mustard, die ook Not Like Us produceerde. „Iemand moet het doen.” Zijn rijmschema’s en tekstuele dubbele bodems en verwijzingen zijn onverminderd magistraal, en wie goed luistert, hoort in vrijwel elke kritische noot, tegelijk bemoedigende levenslessen voor zijn achterban: bescherm je hart, geloof in jezelf, investeer in jezelf, werk hard, en reken niet op anderen maar op zelfliefde.

‘Reincarnation’ is een nieuw hoofdstuk in de voortgaande artistieke uitwisseling die Lamar in zijn werk voert met zijn in 1996 vermoorde inspiratiebron Tupac ‘2Pac’ Shakur. Hij leent de muziek en rapstijl van 2Pac voor een geweldig gelaagd verhaal waarin hij zich neerzet als incarnatie van eerdere succesvolle zwarte artiesten en de beproevingen die ze doorstonden, waaronder een briljante zangeres die in het raciaal gesegregeerde Amerika worstelde met een drugsverslaving: „Heroïnenaalden hielden me in een foetuspositie.”

In ‘heart pt. 6’ blikt Lamar openhartig terug op de dagen waarin hij opkwam met rapgroep Black Hippy, en zijn jeugdvriend en zakenpartner Dave Free „gevangenis-risico’s” nam om hun muziekcarrière van de grond te tillen.

In het ontspannen en soulvolle sluitstuk ‘gloria’ rapt Lamar over een complexe relatie die zijn leven getekend heeft – om pas aan het eind te onthullen dat het gaat om zijn verhouding tot zijn pen, zijn schrijven. „Ik deed het met integriteit en n****s probeerden nog steeds op me te haten”, verklaart Lamar zijn bitterheid tegenover de commerciële toplaag van de rapscene in het subtiel geproduceerde, sfeerrijke ‘man at the garden’. „Er zal nog meer bloed verspild worden. Het is slechts verf voor mij.”