Jarenlang kon je de Europese NAVO-bondgenoten indelen in drie groepen, elk met een eigen belang. De oostelijke bondgenoten maakten zich zorgen over Rusland. De zuidelijke landen eisten aandacht voor de terreurdreiging uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten. En de bondgenoten in het westen? Die waanden zich in het paradijs en maakten zich nergens écht druk over. Defensie was zonde van het geld.
Met de grootschalige inval van Rusland in Oekraïne moesten het westen en het zuiden inzien dat de alarmsignalen die Polen en de Baltische landen jarenlang hadden afgegeven ten onrechte in de wind waren geslagen. De haviken aan de oostflank kregen op vreselijke wijze gelijk.
De defensie-uitgaven vlogen omhoog en de NAVO schoof snel militairen en materieel naar het oosten. Wat begon als een crisisoperatie wordt inmiddels omgezet in een duurzame verantwoordelijkheid van westerse landen voor verdediging van de oostgrens.
De Oost-Europeanen kregen dus politiek gelijk én militair versterking. In Brussel steeg hun statuur. Naar premiers van de kleine Baltische landen werd beter geluisterd. Polen deed zó veel voor Oekraïne dat het veranderde van democratische outcast in gewaardeerde bondgenoot.
Toch is het verdriet van Oost-Europa daarmee niet gelenigd. De Baltische landen hadden graag gezien dat de NAVO permanent militairen zou legeren aan de oostflank. Nu blijft het leeuwendeel van de militairen in het thuisland en is dan in geval van nood hopelijk op tijd ter plekke.
Ook is het Oost-Europeanen een doorn in het oog dat nog steeds maar 18 van de 31 NAVO-landen 2 procent van hun bbp aan defensie uitgeven. Zelf geven ze veel meer uit. De bondgenoten hadden tien jaar om naar die twee procent toe te groeien en velen zijn daar dus niet in geslaagd. Nederland haalt de norm net niet.
In de slotfase van de campagne om Mark Rutte benoemd te krijgen tot nieuwe NAVO-chef zoeken de Oost-Europeanen aandacht voor hun grieven. Rutte heeft de openlijke steun van grote westerse bondgenoten en is met de steun van de VS vrijwel zeker van de baan. Maar, roepen ze in het oosten, hoeveel recht van spreken heeft een premier die de NAVO-norm niet haalde – zelfs niet met oorlog op het continent? Daarnaast gaat het ook om andere functies binnen de NAVO en om topfuncties in de Europese Unie die later dit jaar te verdelen zijn.
De Estse premier Kaja Kallas, haar Litouwse ambtgenoot Ingrida Symonite en de Letse minister van Buitenlandse Zaken Krisjanis Karins, die in Europa tot de felste tegenstanders van Rusland behoren, brachten zichzelf al eerder als informele kandidaten in het spel. Maar een aantal westerse landen was huiverig voor de benoeming van een havik. Twee weken geleden schoof de Roemeense president Klaus Johannis zich nog als kandidaat naar voren. Zijn late opkomst werd vooral gezien als poging om aan te geven dat ook Boekarest aan de beurt is bij de verdeling van functies én als signaal dat naar Oost-Europa geluisterd moet worden.
Kallas maakte deze week in Politico nog eens duidelijk wat tégen Rutte spreekt. Het is tijd voor een Oost-Europeaan en het zou al de vierde keer zijn dat een Nederlander het ambt bekleedt. Kallas zei dat zo de indruk ontstaat dat er eerste en tweederangs NAVO landen zijn. In Brussel klonk haar naam wel als nieuwe EU-Buitenlandchef. Donderdag maakte ze bekend niet beschikbaar te zijn als lijstaanvoerder van de Europese liberalen.
In het koor van onvrede mengde zich deze week ook nog Hongarije, maar met een geheel eigen schrille partituur. De minister van Buitenlandse Zaken, Péter Szijártó zei simpelweg dat Rutte voor zijn land niet acceptabel is. Rutte is een paar keer goed gebotst met premier Viktor Orbán, onder andere over anti-lhbti-wetgeving.
Dat Hongarije een probleem had met Rutte was bekend. Dat het nu openlijk dwars ligt is het diplomatieke equivalent van een gestrekt been. Het is payback-time, vindt Boedapest. In de NAVO is Hongarije een kleine speler en kan het tegen de VS moeilijk heel lang volhouden. Maar elk land moet instemmen met de nieuwe man en dus heeft ook elk land hindermacht. Hoe dan ook zal de Nederlandse diplomatie nog heel wat uren moeten maken voordat de zaak rond is.
De Oost-Europeanen hebben niet alleen Poetin bijtijds als usurpator ontmaskerd, ze willen hun nieuwe positie nu ook verzilverd zien. Emancipatiestrijd en koehandel gaan hand in hand. Rutte, de kandidaat van het westen, is de ideale boksbal.
Deze column is op 7 maart geactualiseerd.
Lees ook
over een eventueel voortijdig vertrek van Mark Rutte
