Een chaotische week stemt niet gerust over Europa’s vermogen zich zonder de VS tegen Rusland te verweren. Het begon met de beste bedoelingen. De Franse president wilde Oekraïnes moreel opkrikken door Europese vastberadenheid te tonen op een top in Parijs. Twintig Europese leiders kwamen 26 februari bijeen, onder wie kanselier Scholz, premier Rutte en de Britse premier Sunak. President Zelensky belde per video in.
Achteraf ging het echter alleen over Macrons uitspraak dat niets kon worden uitgesloten, zelfs niet manschappen naar Oekraïne zenden. Die stap van „laarzen op de grond” is vanwege escalatiegevaar tot nu toe steeds vermeden (althans in de woordvoering). Maar wie vooruitkijkt en in scenario’s denkt – en vanuit het officiële uitgangspunt dat een Russische zege vermeden moet worden – stoot vanzelf op die vraag.
Bovendien is de situatie door twee jaar westerse militaire steun aan Oekraïne veranderd. In februari 2022 was een overrompeling van heel Oekraïne denkbaar. Dan zouden de VS en Europa zich bij de militaire feiten hebben neergelegd, zoals we deden toen het Russische leger zich deed gelden op de Krim (2014) en in Boedapest (1956), Praag (1968) of Gdansk (1981). Maar dat kan nu niet meer. Als het belaagde land alsnog voor het Kremlin zou moeten capituleren, lijdt het Westen zelf een nederlaag.
Wellicht wilde de Franse president twijfel zaaien bij Poetin over hoever Europa wil gaan. Zijn fout was dat zulke strategische ambiguïteit zorgvuldig moet worden uitgespeeld en dus voorbereid. Nu brak een kabaal los dat enkel Rusland diende.
Erger werd het door de Duitse reactie. Scholz zei dat zijn land „nooit” tot soldaten-inzet zou overgaan maar schoot in de overdrive door uit te spellen waarom Berlijn dus de veelbesproken Taurusraketten, die volgens hem lokale assistentie vergen, niet aan Kyiv kan leveren, „anders dan de Britten en Fransen met hun Storm Shadows en Scalps”. Zo verklapte hij het publieke geheim dat Londen en Parijs allang mannetjes op de grond hebben – geen voetsoldaten maar wapenexperts. Londen was woedend over Scholz’ loslippigheid.
Op deze vruchtbare bodem richt de Russische spionagestunt maximale verdeeldheid bij de tegenpartij aan. Het audiolek is een klassieker uit het arsenaal van ex-KGB-officier Poetin. Tien jaar geleden, tijdens de Maidanopstand in Kyiv, bracht het Kremlin een tape waarop president Obama’s gezant Victoria Nuland op de suggestie bij regeringsvorming in Kyiv de Europeanen te raadplegen een ferm „fuck the EU” liet horen.
De nieuwe tape schaadt het gezag van de bondskanselier en het Duitse leger. De Duitse minister van Defensie wijt het lek aan een „individuele fout”. Maar een bedrijfscultuur waarin de hoogste luchtmachtofficier per WebEx staatsgeheimen bespreekt met een collega die per mobieltje inbelt vanuit Singapore is niet serieus. Welke Amerikaanse, Britse of Franse officieren zullen hun Duitse collega’s nog in vertrouwen nemen?
De incidenten leggen Europa’s amateurisme en een zwakke voorbereiding bloot. Dat is erg genoeg. Zorgwekkender nog is het tastbare gebrek aan vertrouwen tussen Parijs en Berlijn. Het steekt de regering-Scholz dat zij na de VS veruit de meeste militaire bilaterale steun aan Kyiv levert (circa 18 miljard euro), terwijl de veel zuiniger Macron (circa 640 miljoen) sier maakt met politieke beloften aan Oekraïne. In het Élysée daarentegen vinden ze de Duitsers aarzelend, onstrategisch en niet loyaal aan EU-partners (lees Frankrijk) inzake wapenaankopen.
Een rolverdeling tussen EU-hoofdsteden kan prima werken – in een spel van versneller en vertrager of initiator en verbinder. Maar ook na meer dan twee jaar gelijktijdig in het ambt hebben Macron en Scholz nog geen entente gevonden. Wederzijdse irritatie vergroot de kans op ongelukken zoals deze week.
Onderhuids speelt een psychologisch prestigepunt, verbonden met het Duitse verleden. De Russische oorlog doet de Bondsrepubliek sterk haar achterstelling bij Frankrijk en het VK voelen, daar ze geen kernmacht is noch mag zijn. Scholz zelf benoemde dit gegeven in het Taurusdebat als verklaring waarom Parijs en Londen zich ten aanzien van Rusland meer kunnen veroorloven.
Het draait er dan voor Duitsland op uit te mogen betalen voor inspanningen van anderen. Hetzij rechtstreeks, hetzij via de EU-begroting – waar de Commissie deze week ambitieuze plannen voor gezamenlijke defensie-investeringen uitbrengt.
Terwijl Berlijn en ook Den Haag bij voorbaat op de rem trappen, zei Macron vorige week over dit idee, terugdenkend aan zijn duet uit 2020 met Angela Merkel: „Ik herinner me een wereld waarin Frankrijk en Duitsland samenwerkten om de zuinige landen te overtuigen met gezamenlijke EU-schulden de Covid-crisis aan te pakken.”
Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus.
