Het zijn niet de beste omstandigheden voor informateur Kim Putters om wat ogenschijnlijk onmogelijk is tóch mogelijk te maken: een oplossing vinden voor de impasse die de formatie inmiddels is gaan heten. Terwijl de tijd begint te dringen, uiterlijk volgende week donderdag moet hij zijn opdracht afronden, is Putters deze week genoodzaakt meer tijd te investeren in het toch al broze vertrouwen tussen de vier onderhandelende partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB.
De reden: in een podcast van De Telegraaf was het afgelopen weekend lang gegaan over de manier waarop Pieter Omtzigt zich aan de onderhandelingstafel zou hebben gedragen: huilbuien, stemverheffingen en weglopen. Omtzigt doet de beschuldigingen af als „geroddel”, waar hij zich „niet in herkent”. Dat andere partijen zouden lekken over wat zich afspeelt aan de onderhandelingstafel, noemt hij „niet behulpzaam”. Op de vraag of hij nog vertrouwen heeft in Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (BBB), wil Omtzigt dinsdag na zijn gesprek met Putters alleen zeggen dat hij nog vertrouwen in de informateur heeft.
Het gedrag van Pieter Omtzigt in de formatie is al langer een punt van zorg, niet alleen bij de andere formerende partijen maar ook in zijn eigen partij. De NSC-leider voelt zich volgens ingewijden vaak onbegrepen en tegengewerkt, en uit zijn frustratie daarover in emotionele buien. Dat gebeurde ook al toen hij nog voor het CDA in de Tweede Kamer zat. Daar hadden ze er een modus voor gevonden: de politicus kalmeren, moed inpraten en soms naar huis sturen.
Nu is dat moeilijker; Omtzigt is niet een van vele Kamerleden maar leidt een eigen partij en onderhandelt aan de formatietafel. Zijn vertrouwelingen en medeonderhandelaars Eddy van Hijum en Nicolien van Vroonhoven, beiden ook Kamerlid voor NSC, steken er veel tijd in om Omtzigt zoveel mogelijk op zijn gemak te stellen en te voorkomen dat zijn gedrag door de buitenwereld wordt opgemerkt. En voor de camera’s of bij bijeenkomsten met leden wil dat over het algemeen nog wel lukken. Maar achter gesloten deuren, zoals die van de Schrijfkamer in de Tweede Kamer waar de informateur zijn gesprekken voert, lukt dat niet. Het viel deze week overigens op dat Omtzigt als enige partijleider zijn adjudant Van Hijum mee nam naar een gesprek met Putters.
Wrevel over Omtzigt neemt toe
Binnen de twintigkoppige fractie van NSC is de podcast over hun fractieleider dit weekend met chagrijn ontvangen. „Heel lelijk dit”, zegt er een. „Dit is niet de manier waarop we met elkaar moeten samenwerken.” Overigens is er ook vanuit NSC gedurende deze formatie weleens gemopperd en gespind over de handelwijze van gesprekspartners aan de onderhandelingstafel. Sommige fractieleden vinden niet dat Omtzigt er te zwaar aan moet tillen en nu (opnieuw) zijn medewerking aan de formatiegesprekken moet staken. „Laten we er als professionals mee omgaan”, klinkt het. En: „We moeten het landsbelang voorop stellen.” Daarmee tonen ze een pragmatischer houding dan hun partijleider een paar weken geleden. Begin februari staakte NSC de gesprekken plotseling in de vorige formatieronde, nadat Omtzigt vond dat er informatie door informateur Plasterk was achtergehouden. Andere NSC’ers vonden dat hij toen te impulsief had gereageerd en baalden daarvan.
Bij die andere partijen leven de verbazing en frustratie over de stijl van Omtzigt al sinds het begin van de formatie. Dat er ook in deze fase van de formatie over gesproken wordt met media, hoewel altijd op achtergrond en op anonieme basis, wijst op twee dingen. De wrevel over Omtzigt neemt toe. Niet alleen zijn buien, ook over zijn voortdurende getwijfel wordt geklaagd. De formatie wil maar niet echt op gang komen, en dat wijten andere partijen voor een groot deel aan NSC.
Maar het lekken over Omtzigt, dat begin februari ook al gebeurde kort voor de formatie klapte, wijst erop dat het Putters niet is gelukt om het verstoorde vertrouwen bij alle onderhandelende partijen te herstellen. Van een formatietafel waar alles goed gaat, wordt maar zelden gelekt – en helemaal niet over iets dat een van de onderhandelende partijleiders en dus het onderlinge vertrouwen kan schaden.
Grote twijfels bij de VVD
Tekenend was de reactie van VVD-leider Dilan Yesilgöz, maandag na haar gesprek met Putters. Zij ontkende de berichtgeving over Omtzigt niet – het enige wat ze wilde zeggen: „Dat is niet aan mij”. En ook dat het „niets toevoegt dat voor de camera te doen”.
Dat het nu over Pieter Omtzigt en NSC gaat is voor de andere partijen ook een manier om de schuld bij hem te leggen als het Kim Putters niet lukt om tot een advies te komen. Het is vooral voor de VVD een welkome afleiding: zolang het nieuws gedomineerd wordt door Omtzigt, gaat het niet over de liberalen. Die partij zal net zo goed kleur moeten bekennen, en ook daar leven grote twijfels over samenwerking met de PVV. Na het eindverslag van de vorige informateur, Ronald Plasterk, zei Yesilgöz dat haar partij bereid was „een stap naar voren” te zetten. Dat was midden februari. Het is sindsdien niet veel duidelijker geworden wat ze precies bedoelt.
Op de vraag of hij er nog vertrouwen in heeft dat Kim Putters volgende week met zijn eindverslag komt, antwoordde Geert Wilders maandag niet met een volmondig ‘ja’. Hij „hoopt”, zei hij, „dat het lukt”. Voor de PVV-leider is het alles behalve gunstig als Omtzigt door de persoonlijke aanvallen op hem in de media het vertrouwen in het formatieproces definitief verliest. Wilders heeft NSC met haar twintig zetels als (gedoog)partner hard nodig in zijn door hem gedroomde rechtse kabinet.
Informateur Putters gaat intussen onverminderd door met het zo moeizame formatieproces; woensdag spreekt hij opnieuw en los van elkaar de fractieleiders van de VVD en BBB. Putters heeft deze week de vier hoofdrolspelers nog niet gezamenlijk ontvangen.
