Op een zaterdagochtend staat Merve Han, een 31-jarige Turkse vrouw met golvend haar die is afgestudeerd in Amerikaanse cultuur en literatuur, een Airbnb-appartement in de Istanbulse wijk Beyoglu schoon te maken. Ze heeft het de avond ervoor laat gemaakt en was liever nog even in bed blijven liggen, zegt ze giechelend, maar de volgende gasten zijn al in aantocht.
Haar Airbnb-avontuur begon heel anders, vertelt Merve terwijl ze een kop instantkoffie klaar zet. Als student had ze geen zin in een vaste huisgenoot, maar vond ze het wel leuk om mensen uit andere culturen te ontmoeten door af en toe een kamer te verhuren op Airbnb. „Destijds ging het me niet eens zo om het geld. Al mijn gasten werden ook mijn vrienden.”
Maar die instelling bleek onderhevig aan inflatie. Toen Merve drie jaar geleden niet langer kon rondkomen van haar salaris als logistiek medewerker bij koeriersbedrijf DHL, besloot ze niet één kamer, maar heel haar huis op Airbnb te zetten. Wanneer ze gasten kreeg, sliep ze bij haar moeder. Of bij Tolga, de jongen met wie ze destijds net aan het daten was. „Soms bleef ik wel tien dagen aaneen bij hem logeren, met mijn twee honden”, zegt ze lachend. „Dat heeft de relatie wel in een stroomversnelling gebracht.”
Tolga Yanardag, een 30-jarige man met hipsterbaard en diepe stem, werkte destijds als journalist en verdiende ’s nachts bij als barman. Dat Merve dollars binnensleepte met Airbnb terwijl ze bij hem in bed lag, bracht hem op ideeën. „Ik dacht: in plaats van alsmaar nieuwsartikelen te schrijven over hoe waardeloos de Turkse lira is geworden en daarvoor betaald te krijgen in Turkse lira’s, kan ik ook gewoon cashen in buitenlandse valuta.” Met Airbnb is dat laatste namelijk mogelijk: je hoeft alleen maar een dollarrekening bij een Turkse bank te openen en bij Airbnb aan te geven dat je je huur in dollars uitbetaald wilt krijgen.
Tolga haalde Merve over een gok te wagen. Het jonge stel sloot een lening af van 30.000 lira (destijds ruim 2.000 euro, nu nog geen 900 euro), huurde een appartement in Beyoglu, en toverde deze om tot hun eerste echte Airbnb-woning. Terwijl ze samen de muren schilderden, bleef Merve tussen de bedrijven door inloggen bij haar online baan bij DHL. Haar salaris ging direct naar nieuwe meubels en decoratie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/23165142/data111960594-7b292a.jpg)
Nog geen drie jaar later hebben Merve en Tolga allebei hun baan opgezegd en beheren ze elf Airbnb-woningen. Ze betalen gemiddeld zo’n 800 euro per maand aan huur per woning en verhuren deze door voor tussen de 50 en 120 euro per nacht. Met aftrek van schoonmaakkosten – soms huren ze daar personeel voor in – houden ze afhankelijk van het seizoen en de maandelijkse bezetting ieder een paar duizend euro per maand over. Het is geen fortuin, maar wel een veelvoud van wat Merve en Tolga met hun oude banen verdienden. Merve verdiende bij DHL omgerekend zo’n 1.000 euro per maand, Tolga net iets meer dan het Turkse minimumloon van 500 euro.
Hun gasten worden allang niet meer ontvangen als potentiële vrienden, vertelt Tolga, die later die zaterdagmiddag met Merve helpt een andere woning met sauna en jacuzzi schoon te maken voor hij snel door moet naar de volgende. „Niemand heeft nog tijd voor dat soort dingen”, zegt hij. „Gasten vinden de sleutel gewoon in het kastje buiten de deur en appen als ze binnen zijn.”
Airbnb-ificatie
Istanbul is uitgegroeid tot een van de grootste Airbnb-steden ter wereld. Met bijna 40.000 advertenties staat de Turkse metropool inmiddels op gelijke voet met New York en streeft ze steden als Berlijn, Rome en Amsterdam ver voorbij, blijkt uit data van de webiste insideairbnb.com. In Europa tellen alleen Londen en Parijs nog meer Airbnb-advertenties (respectievelijk ruim 90.000 en zo’n 75.000).
De ‘Airbnb-ificatie’ van Istanbul is met name de laatste jaren op hol geslagen. Deels komt dat door de oorlog in Oekraïne. Naast een toevluchtsoord voor Oekraïense vluchtelingen is Istanbul ook een transit-hub voor vele tienduizenden Russen die de dienstplicht ontlopen of om andere reden geen toekomst meer zien in Rusland. Veel van deze Russen hebben voldoende geld voor een Airbnb en verblijven bij voorkeur in hipsterwijken als Cihangir of het toeristische Galata, waar Russisch een vast onderdeel is geworden van het straatgeluid.
Maar bovenal is Airbnb’s woekergroei het gevolg van de devaluatie van de Turkse lira. Die munt crashte in 2018 en 2021 en blijft alsmaar aan waarde verliezen: afgelopen december bedroeg de muntinflatie in Turkije maar liefst 65 procent. Turken gaan hierdoor op zoek naar een manier om buitenlandse valuta te verdienen, zoals via Airbnb mogelijk is.
Lees ook
Armoede stijgt snel in Turkije: ‘We blijven binnen, buiten is alles duur’
afgelopen november 106 procent op jaarbasis. Ook die ontwikkeling drijft Airbnb’s groei verder aan, want vanwege de stijgende huurprijzen zetten steeds meer Turken hun huis tijdelijk op Airbnb omdat ze simpelweg hun eigen huur niet meer kunnen betalen.
Armere volkswijken
Airbnb is dus eerder een symptoom van de huurstijgingen dan de hoofdoorzaak ervan, maar de Turkse regering wijt de problemen op de huizenmarkt liever aan Airbnb dan aan haar eigen monetair wanbeleid. Na jarenlang gebrek aan enige regelgeving is begin dit jaar dan ook een wet van kracht gegaan die het platform aan banden moet leggen. De Turkse regering zegt hiermee het voorbeeld te volgen van andere landen, waaronder Nederland, dat al in 2020 wetgeving doorvoerde die gemeentes in staat stelde Airbnb te reguleren om zo overlast en krapte op de woningmarkt te voorkomen.
Maar de Turkse Airbnb-wet is volgens critici zo ontworpen dat ze in de praktijk uitdraait op een verbod. Volgens de wet mogen alleen huiseigenaren, en niet huurders, woningen tijdelijk verhuren voor toeristische doeleinden. Zij moeten hun gasten rapporteren bij de politie, belasting betalen over hun inkomsten, een bordje voor hun huis hangen en een vergunning aanvragen bij het ministerie van Cultuur en Toerisme, die alleen wordt afgegeven als alle bewoners in een woning akkoord zijn met de verhuur en slechts een kwart van het gebouw ervoor gebruikt wordt. Overtreders krijgen boetes die snel kunnen oplopen tot een miljoen Turkse lira (zo’n 30.000 euro).
„Een goede zaak”, vindt Turan Günay, een makelaar in Cihangir, een wijk die zeer in trek is bij toeristen en expats. Volgens hem draagt Airbnb in deze wijk wel degelijk sterk bij aan de stijgende huurprijzen en zijn de effecten van de wet nu al te zien. „Uit angst voor de torenhoge boetes kappen veel mensen er nu gelukkig mee. Ik denk dat de huurprijzen nu weer geleidelijk zullen afnemen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/23170028/web-2402ECO_Airbnb4.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/23165946/web-2402ECO_Airbnb2.jpg)
Enes Köksal in één van de kamers die hij via Airbnb verhuurt. In het centrum van de stad worden veel panden verhuurd als heuse ‘Airbnb-hotels’.
Foto’s: Bradley Secker
Maar in armere volkswijken waar nauwelijks aan Airbnb wordt gedaan maar waar de huurprijzen net zo goed hard stijgen , zal de wet minder uithalen. Het laat zien dat het de regering met deze wet niet te doen is om burgers uit hun financiële nood te helpen, stelt Enes Köksal (29), een Airbnb-verhuurder wiens eigen familie uit zo’n volkswijk komt. „De echte drijfveer achter deze wet is de hotellobby”, zegt hij vanuit een café vlak bij de bekende Galata-toren. „Zij willen miljarden verdienen aan onze klanten en hebben veel invloed in Ankara.” Turkse media berichten dat de minister van Cultuur en Toerisme, die de wet moet uitvoeren, meerdere hotels bezit.
Enes – sjieke manteljas, net geknipt haar – is de stereotype selfmade man. Hij ging naar de hotelschool in een provinciestad, werkte als kofferdrager in een hotel naast de Blauwe Moskee in Istanbul en schopte het binnen een jaar tot manager, maar koos op zijn 21ste voor Airbnb. „Die sector is veel professioneler”, zegt hij. „In plaats van een klein flutkamertje met zo’n mini-tv aan de muur, krijgen mijn gasten gewoon een plasma-tv met Netflix.”
Inmiddels is Enes, zo zegt de 29-jarige met een speelse grijns, „een grote vis”. In tegenstelling tot Tolga en Merve jaagt hij niet op individuele appartementen, maar op hele gebouwen. Vaak zijn het vervallen panden die hij laat renoveren tot heuse ‘Airbnb-hotels’, compleet met personeel. De bijna zestig kamers en appartementen die Enes in totaal verhuurt (hij is bezig met een uitbreiding naar bijna honderd) brengen maandelijks ruim 50.000 euro in het laatje, zegt hij, waarvan hij na aftrek van persooneels- en huurkosten, Airbnb’s commissie (2 procent) en belastingen 15.000 euro per maand overhoudt.
Het café waar Enes zit, doet tegelijkertijd dienst als receptie voor zijn Airbnb-kamers op de verdiepingen erboven. „Eigenlijk is dit gewoon een hotel”, zegt Enes. Toch krijgt hij geen hotelvergunning, want dit pand is door de autoriteiten nog steeds aangemerkt als de lampenwinkel die Enes heeft laten ombouwen. Naar een Airbnb-vergunning kan hij eveneens fluiten, want hij voldoet niet aan de voorwaarden van de nieuwe wet. Zo is hij geen eigenaar maar huurder van dit pand en gebruikt hij het niet voor een kwart maar in zijn geheel voor Airbnb.
„De regels zijn zo ontworpen dat bijna niemand kans maakt op een vergunning”, zegt Enes. „Maar als wij Airbnb om advies vragen, zeggen ze dat we ‘gewoon een vergunning moeten regelen’. Ze hebben geen kantoor in Turkije en weten niet hoe de wet in de praktijk uitpakt.”
Politieke contacten
En dus proberen Enes en zijn Airbnb-vrienden Ankara zelf van gedachten te doen veranderen. Op een grijze woensdagmiddag zitten ze met zo’n honderd mensen in een zaaltje in Beyoglu voor een vergadering van de pas opgerichte Vereniging voor Toerisme Huisvestiging, een eufemistische term voor een soort Airbnb-vakbond. Een van Enes’ vrienden, ook een „grote vis”, heeft veel politieke contacten en vertelt over zijn bezoek aan parlementariërs in Ankara. Een ander is advocaat en geeft juridisch advies. En Enes zelf probeert met zijn vlotte babbel iedereen in de zaal op te zwepen om lid te worden van de vereniging. Ook Merve en Tolga zitten te luisteren.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/02/23165943/web-2402ECO_Airbnb5.jpg)
„Aantallen doen er toe in de Turkse politiek”, zegt Enes. „Als we de 50.000 mensen die in Turkije aan Airbnb doen kunnen mobiliseren, zal deze wet uiteindelijk veranderen.” Lukt dat niet, dan zullen veel Airbnb-ondernemers volgens hem gewoon ondergronds gaan. „Ik ga mijn gebouwen in ieder geval niet sluiten. In Ankara denken ze dat ze slim zijn, maar wij vinden onze weg wel. Als je in Turkije de juiste mensen kent, kun je je problemen altijd wel oplossen.”
Merve en Tolga maken zich duidelijk meer zorgen. „We zijn al bezig onze sleutelkastjes weg te halen”, zegt Merve. „Iedereen zegt dat de politie na de gemeenteverkiezingen [van 31 maart] zal beginnen met boetes uitdelen. Een grote zakenman als Enes kan dat overleven, maar voor ons zou dit het einde betekenen.”
Het Airbnb-koppel wil voor geen goud terug naar hun ‘normale’ leven als Turkse jongvolwassenen. „We weten hoe het voelt als je salaris al verdampt is voordat het je portemonnee heeft bereikt”, zegt Tolga. „Je wordt er onrustig, boos en verdrietig van. Airbnb is hard werken en heel stressvol, maar ik kan tenminste een biertje betalen.”
