Terwijl buitenlandse leiders Poetin verantwoordelijk houden, leggen Russische burgers in stilte bloemen

„Geef niet op”, zei de Russische oppositieleider Aleksej Navalny, toen hem in 2021 werd gevraagd welke boodschap hij zou achterlaten in het geval hij vermoord zou worden. Het was de Canadese filmmaker Daniel Roher die de politicus in zijn Oscarwinnende documentaire Navalny (2022) de onvermijdelijke vraag voorlegde. Daarin werd Navalny gevolgd in de zoektocht naar de daders van een eerdere aanslag op zijn leven: de vergiftiging met een Russisch zenuwgas in 2020, die hij op wonderbaarlijke wijze overleefde.

Vrijdag werd de wereld alsnog opgeschrikt door Navalny’s aangekondigde dood, via een korte, kille boodschap op de website van de Russische gevangenisautoriteit FSIN. Navalny zou buiten bewustzijn zijn geraakt na een „wandeling” in het strafkamp IK-3 in Charp aan de poolcirkel, een Goelag-achtige gevangenis, waar hij onlangs naartoe was getransporteerd om zijn steeds langere celstraffen uit te zitten. De ambulancemedewerkers hadden nog gepoogd de politicus te reanimeren, maar dat had „geen positief resultaat” gegeven. „De artsen van de ambulancedienst constateerden daarop het overlijden van de veroordeelde”, aldus de verklaring.

Navalny’s woordvoerder Kira Jarmysj liet daarop via sociale media weten dat Navalny’s advocaat direct naar het strafkamp was vertrokken – een reis van enkele dagen – om opheldering te krijgen over de toedracht van het overlijden. „Zodra wij informatie hebben, zullen wij erover berichten”, schreef Jarmysj. Maar zolang Navalny’s lichaam niet is vrijgegeven en er geen onafhankelijke autopsie is uitgevoerd, zullen zijn nabestaanden in het duister tasten over de doodsoorzaak en zijn laatste uren. De kans dat het Kremlin daar openheid over zal geven, lijkt nihil.

‘Poetin aansprakelijk’

Navalny’s echtgenote Joelia Navalnaja hield vrijdagmiddag in een reactie vanaf de jaarlijkse Veiligheidsconferentie in München ook nog een kleine slag om de arm. Ze zei tegen journalisten niet te weten of zij het vreselijke nieuws moest geloven, gezien het feit dat Poetin „altijd liegt”. Ze voegde er zichtbaar geëmotioneerd aan toe de Russische president persoonlijk aansprakelijk te houden „voor alle vreselijke dingen die hij ons Rusland in de afgelopen jaren heeft aangedaan”.

Hoewel zij het liefste bij haar kinderen Zachar (15) en Daria (23) wilde zijn, had ze besloten te doen wat haar man zou hebben gedaan: haar stem laten horen. Die gebruikte zij voor een oproep aan de internationale gemeenschap om Poetins „gruwelijke regime” te straffen. Ook de moeder van Navalny, Ljoedmila Navalnaja, reageerde vrijdag op het nieuws over de dood van haar zoon. „Ik wil geen condoleances”, schreef zij op Facebook. „Wij bezochten onze zoon op de 12de in het kamp. Hij was levend en gezond en vol levenskracht.”

Buiten Rusland bestaat over de naam van Navalny’s moordenaar weinig twijfel, zo bleek uit de reacties die uit de hele wereld binnenstroomden, met name van westerse politieke leiders: het is president Poetin die zijn aartsvijand de dood in heeft gejaagd. De Amerikaanse president Joe Biden zei vrijdag in het Witte Huis dat Poetin „verantwoordelijk is voor de dood van Navalny”. Biden was „niet verbaasd” over diens dood, maar wel „diep verontwaardigd”. Hij prees de Russische oppositieleider omdat hij „dapper opstond tegen de corruptie, het geweld en alle slechte dingen van de regering van Poetin”.

Dat de fysiek verzwakte, maar mentaal ijzersterke Navalny die wel negen levens leek te hebben uitgerekend overlijdt terwijl Poetin zich opmaakt voor zijn herverkiezing, doet vermoedens rijzen dat hij een duwtje heeft gekregen. Op videobeelden die vrijdag opdoken leek Navalny, weliswaar vermagerd en zwak, maar nog in redelijk goeden doen. De Russische krant Novaja Gazeta lanceerde vrijdag een petitie met de eis om de laatste camerabeelden van Navalny – hij werd permanent gefilmd – aan de familie te overhandigen.

Burgers leggen bloemen

Het lijkt dan ook onvermijdelijk dat de nu al ongekende repressie in Rusland in de aankomende weken nog verder zal toenemen, om iedere uiting van openlijke rouw en politieke onvrede in de kiem te smoren. Toch legden moedige burgers in Moskou en andere Russische steden bloemen bij monumenten voor de slachtoffers van politieke repressie in een stil teken van verdriet en verzet, en onder scherp toeziend oog van de politie. Buiten Rusland was het protest luidruchtiger: in talloze steden protesteerden rouwende burgers die leuzen tegen Poetin scandeerden.

Dat ook binnen Rusland de onvrede groeit over oorlog in Oekraïne en over de terreur, daarover bestaat geen enkele twijfel. Afgelopen weken werd die onvrede gekanaliseerd door Boris Nadezjdin, de enige onafhankelijke Russische oppositiepoliticus die een felle anti-Poetin-campagne voerde en vorige week te horen kreeg dat hij is uitgesloten van de verkiezingen. Vrijdag draaide de Kremlin-propaganda op volle toeren om het bericht van Navalny’s dood met ontkenningen en leugens te overstemmen. Doema-voorzitter Vjatsjeslav Volodin stelde dat „Brussel en Washington” schuldig zijn aan diens dood. „Hun namen zijn bekend: van de secretaris-generaal van de NAVO en het Amerikaanse leiderschap tot Scholz, Sunak en Zelensky.”

De laatste vrijgegeven foto van Navalny voor zijn dood werd gerapporteerd. De foto, genomen in de gevangenis, zou op donderdag 15 februari zijn genomen. Foto AP

Ook de vraag wat er in de komende weken met Navalny’s lichaam zal gebeuren, is een netelige kwestie met een politieke lading. Zullen zijn nabestaanden hem een passend afscheid mogen geven en zo ja, waar? Zijn ouders wonen nabij Moskou, maar zijn gezin is het land al lang geleden ontvlucht. Bovendien is Navalny’s anti-corruptie-organisatie FBK tot ‘terroristisch’ bestempeld en verboden en vermeed Poetin de afgelopen jaren iedere referentie aan zijn aartsvijand; hij weigerde zelfs diens naam uit te spreken.

Lees ook
De eerste keer dat ik Navalny zag: bij een extreemrechtse demonstratie

Delen





Mail de redactie