Joelia Navalnaja is uit hetzelfde hout gesneden als haar man

Treedt Joelia Navalnaja in de voetsporen van haar man Aleksej? Nu Ruslands belangrijkste oppositiefiguur voor lange tijd de gevangenis in gaat, wordt in Rusland druk gespeculeerd over de vraag of Navalnaja een prominentere rol zal opeisen binnen Navalny’s oppositiebeweging. En of zij zich, nu haar man is uitgeschakeld, zal wagen aan de Doemaverkiezingen dit najaar. Afgelopen week stapte Navalnaja plotseling in het vliegtuig naar Duitsland, naar verluidt voor een privébezoek. Navalnaja zelf laat zich niet uit over haar ambities en geeft nauwelijks interviews.

Dat doet niets af aan haar populariteit. Aan superlatieven hebben bewonderaars geen gebrek. De ‘First Lady van de Russische oppositie’, een ‘heldin van onze tijd’ (naar het beroemde Een held van onze tijd van de 19de-eeuwse schrijver Michaïl Lermontov) en de ‘Russische Tichanovskaja’, zijn etiketten die de 44-jarige in de media al kreeg opgeplakt. Dat laatste in verwijzing naar de Wit-Russische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, die sinds de gevangenschap van haar man de oppositie tegen president Loekasjenko leidt.

Vliegtuig boven Siberië

Ook onder gewone Russen is Navalnaja’s bekendheid, sinds de bijna-doodervaring van haar echtgenoot, vorige zomer in een vliegtuig boven Siberië, toegenomen. Zij was het die de leiding op zich nam, toen hij doodziek in het ziekenhuis van Omsk belandde en de autoriteiten hem niet naar het buitenland wilden laten vertrekken. „Natuurlijk wil je horen dat het vreselijk was. En dat was het ook”, zei Joelia een maand na de vergiftiging in een speciaal dubbelinterview met haar echtgenoot. „Maar het overheersende gevoel was: niet verzwakken”.

Dat deed ze niet. Ze sloeg een glas whisky achterover, vertrok naar Omsk en bond de strijd aan met leugenachtige artsen en met agenten van de geheime dienst FSB. „Joelia, je hebt mij gered”, waren de woorden waarmee Aleksej Navalny zijn vrouw bedankte toen hij in Duitsland ontwaakte uit zijn coma. Door de vergiftiging miste hij hun porseleinen huwelijksjubileum.

Ook bij Aleksej’s terugkeer naar Rusland in januari bleef Joelia aan zijn zijde, tot hij geboeid werd afgevoerd door de politie. Bij zijn veroordeling tot 2,8 jaar strafkamp, vorige week, zat ze in een rode trui vooraan in de rechtbank. Hij tekende hartjes op het glas van zijn verdachtenhok. Zij pinkte een traan weg toen ze het vonnis hoorde.

Navalny’s team maakt handig gebruik van die kleine gebaren van liefde en verzet. De rode trui werd op sociale media een symbool. Als steunbetuiging aan haar en aan vrouwelijke politieke gevangenen, roept het team Russen deze Valentijnszondag opgeroepen de straat op te gaan met hartjes, kaarsen en lichtjes.

Strand in Turkije

Het verhaal van Aleksej en Joelia leest als een romantisch sprookje. De twee ontmoetten elkaar in 1998 op een strand in Turkije. Ze waren even oud, even blond en even nieuwsgierig, en na terugkomst in Moskou werden ze een stel. „Tweeëntwintig jaar geleden ontmoette ik niet alleen mijn grote liefde, maar ook mijn beste vriend”, schreef Navalnaja over de ontmoeting op haar Instagram-account.

Navalnaja, toen nog Joelia Abrosimova, kwam uit een goed opgeleid gezin. Haar vader was wetenschapper, haar moeder werkte op een ministerie. Zelf studeerde ze economie en werkte later bij een bank. Tot ze in 2000 trouwde met de jonge jurist Navalny en het koppel hun eerste kind kreeg. In de jaren die volgden – hun zoon Zachar werd in 2008 geboren – omschreef ze haar rol ironisch als „de belangrijkste op het gebied van het dagelijks leven en de opvoeding van kinderen”.

Terwijl haar man zich in de politiek stortte, bestierde zij het gezin in hun flat in een Moskouse buitenwijk. Daarnaast hielp ze haar schoonouders in hun fabriekje buiten de hoofdstad, waar ze rieten meubels en manden fabriceren. Hun negentienjarige dochter Darja studeert inmiddels aan de Amerikaanse Stanford-universiteit. Met dezelfde humor en ironie als haar ouders runt de tiener een eigen YouTube-kanaal waarin ze de stem van haar generatie vertolkt.

Lees ook
dit artikel over de veroordeling van Aleksej Navalny

Nuchterheid

Dat haar man zich zou ontwikkelen tot vijand van het Kremlin had Joelia niet voorzien. „Ik trouwde niet met een veelbelovende jurist of oppositieleider. Ik trouwde met een jongeman die Aleksej heette”, zei ze met de haar kenmerkende ironische nuchterheid. Maar de politiek wekte ook haar belangstelling, en samen met haar man trad ze toe tot de liberale Jabloko-partij. Ze werd zijn assistent en bondgenoot, sprak op politieke bijeenkomsten maar stak hem nooit naar de kroon.

Die bescheiden opstelling legt haar nu geen windeieren, menen commentatoren. In tegenstelling tot Amerika heeft Rusland vanouds een wat moeizame verhouding met ‘vrouwen van’ bekende politici. Naast de elegante Jacky Kennedy werd Nina Chroesjtstjova als een boerin afgeschilderd. En Ruslands eerste echte first lady Raïsa Gorbatsjova mocht door haar man worden aanbeden, door de Russische bevolking werd ze gehaat.

„Eigenlijk zouden we willen dat deze vrouwen helemaal niet bestaan”, schreef columnist Anna Narinskaja onlangs in het Russische online magazine Blueprint. „De huidige president heeft dit probleem bijna tien jaar geleden vakkundig opgelost. Na een ogenschijnlijk vriendelijke scheiding verdween Ljoedmila Poetina in een mist.”

Liever vergelijkt ze Joelia Navalnaja met Michelle Obama. „Beiden zouden zo van hun man scheiden, zou diens weg hen niet aanstaan. En beiden zouden een eigen politieke carrière kunnen bouwen. Maar allebei zijn zij tevreden met de plek waar zij zich bevinden, omdat ze die zelf hebben gekozen”, schreef Narinskaja.

Vergiftiging Kaliningrad

Dat die plek geen ongevaarlijke is, bleek opnieuw afgelopen maand. Tijdens de antiregeringsdemonstraties, afgelopen maand, was Navalnaja een geliefd doelwit van de politie. Ze werd tweemaal opgepakt en kreeg te maken met huiszoekingen, waarbij de deur van haar Moskouse woning werd geforceerd. Vorig jaar werd Navalnaja plotseling ernstig ziek tijdens een vakantie in Kaliningrad. Wat er precies is voorgevallen, is onduidelijk, maar volgens onderzoeksjournalisten zou Navalnaja mogelijk onbedoeld met een kleine dosis novitsjok zijn vergiftigd door dezelfde FSB’ers die ook Navalny vergiftigden. „Joelia heeft veel geluk gehad dat ze nog leeft”, zei journalist Roman Dobrochotov.

Wat haar ook overkomt, keer op keer bewijst Navalnaja uit hetzelfde hout gesneden te zijn als haar man. Net als hij maakt ze handig gebruik van sociale media, is humor haar wapen en draait ze nooit om de hete brij heen. „Ze lijken op elkaar. Joelia is geen tedere huisvrouw die naast stoere strijder Aleksej staat. Sterker, het valt nog te bezien wie van de twee de geduchtste strijder is”, merkte politiek analist Jekaterina Sjoelman op in een online praatprogramma van Forbes Russia. „Maar je zou willen dat degene die de politiek bewust heeft gekozen het vak uitvoert, en dat die rol niet noodgedwongen diens naasten toevalt”.

Vrouwelijke leiders

Navalnaja maakt niet alleen indruk binnen de Russische democratische beweging en in het buitenland. Ook de Kremlin-georiënteerde politicoloog en commentator Sergej Markov, die gelooft dat Navalny wordt gesteund door de Britse geheime diensten, ziet haar potentieel. Markov denkt dat Navalnaja klaar is om het stokje over te nemen, vertelt hij telefonisch. „Ze is slim en goed opgeleid en heeft belangstelling voor politiek. Daarbij wil ze haar man beschermen en de aandacht vasthouden voor zijn zaak, anders is hij volgend jaar vergeten.” Of Rusland klaar is voor een vrouwelijke politicus? Markov denkt van wel. „Natuurlijk is het feminisme in westerse landen beter ontwikkeld, maar de aanhangers van de anti-Poetin-beweging, de middenklasse in de grote steden, is behoorlijk progressief wat de rol van vrouwen betreft. Daarbij is internationale steun belangrijk, en daar is veel sympathie voor vrouwelijke leiders”.

Of Navalnaja aan de Doemaverkiezingen dit najaar mee kan en wil doen, is ongewis. Terwijl zij voor onbekende tijd in Duitsland verblijft, proberen pro-Kremlin groepen in Moskou haar opmars te stuiten. Een Russische belangenorganisatie voor ‘patriottische ondernemers’ stelde wetgeving voor die het naasten van ‘buitenlandse agenten’ als Navalny moet verbieden om deel te nemen aan verkiezingen.

Lees ook
dit opiniestuk over waarom Navalny westerse steun verdient

Correctie (16 februari 2021): Schrijver Michaïl Lermontov leefde in de 19de eeuw (van 1814 tot 1841), en niet in de 18de, zoals hierboven eerder stond.

Delen





Mail de redactie