N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Gevaar op de weg Slimme verkeerscamera’s controleren of je zit te bellen of te appen achter het stuur. De pakkans is groot, maar de algoritmes zijn niet feilloos en de alziende ‘focusflitser’ loopt vertraging op.
Animatie Roel Venderbosch
‘Ik krabde aan mijn hoofd en moest 380 euro betalen.’ Als er een prijs zou bestaan voor aansprekende koppen zou de Vlaamse nieuwssite HLN een goede kans maken. Deze intrigerende zin stond boven een interview met Tim Hanssen, een Nederlandse automobilist die in oktober vorig jaar op de A2 bij Weert door een verkeerscamera betrapt was op rijden met een telefoon aan zijn oor. Dat mag niet: vandaar de boete van 380 euro. Hanssen tekende bezwaar aan. Hij had weliswaar zijn rechterhand tegen zijn slaap, maar die hand was leeg. Hij had jeuk, geen telefoon.
Dat een Vlaams medium over een Nederlandse boete schreef heeft ermee te maken dat België tegen de inzet van slimme camera’s aanhikt. In Nederland zijn ze al wel in gebruik, zoals de 33-jarige Hanssen merkte. En er komt nog veel meer automatische verkeershandhaving aan. Hoe werkt het?
Appen achter het stuur is een volksziekte, nog gevaarlijk dan bellen tijdens het rijden. Je kunt appholes makkelijk herkennen op de snelweg: auto’s die op een kaarsrechte weg zomaar uit hun rijbaan zweven. Hoewel smartphonegebruik zeker niet de enige oorzaak is van ernstige ongevallen, steeg het aantal verkeersdoden in Nederland in 2022 met 27 procent naar 737 slachtoffers, het hoogste aantal in bijna vijftien jaar. In België schatten ze dat er elk jaar 50 tot 150 extra verkeersdoden vallen door gsm-gebruik in de auto.
Om de pakkans te vergroten, gebruikt de Nederlandse politie sinds 2021 de Monocam. Dat is een mobiele camera die vanaf een brug of viaduct elke langsrijdende auto fotografeert. Dat werkt, dag en nacht, in regen en wind: in 2022 werden er 116.000 appende automobilisten betrapt. De cijfers voor 2023 zijn nog niet officieel bekend maar ze vallen opnieuw hoger uit, laat het Openbaar Ministerie (OM) doorschemeren.
De menselijke check
De slimme camera van de politie staat op een driepoot en fotografeert elke auto die voorbijkomt. Tijdens de eerste proeven met de Monocam bleek dat 1 tot 2,5 procent van alle passerende automobilisten op een telefoon zit te turen. Dat lijkt een laag getal, totdat je bedenkt dat je als voetganger of fietser door ongeveer één op de vijftig auto’s geschept kunt worden omdat de bestuurder niet oplet.
2,5 tot 4 procent van de meest waarschijnlijke overtreders wordt eruit gevist om door mensen beoordeeld te worden. Dat is een ruim vangnet, want ongeveer de helft van de voorselectie is waarschijnlijk dus geen overtreding.
In het geval van de Monocam beoordelen agenten de beelden via een laptop. Als er geen overtreding te zien is, worden de foto’s meteen gewist. De beelden van overtreders worden in hoge resolutie bewaard als bewijsmateriaal, eventuele passagiers staan niet of niet herkenbaar op de foto’s.
Een blik kalfsragout
Ondanks de menselijke check kan het systeem fouten maken, ondervond Tim Hanssen. Zijn boete is volgens hem een ‘vals positief’: eerst zat het algoritme mis, daarna de agent die de foto moest beoordelen. Kan gebeuren, want je moet twee keer kijken om te zien dat Tims hand inderdaad leeg is.
Het toeval wil dat Hanssen zelf gespecialiseerd is in automatische beeldherkenning, de techniek in de slimme verkeerscamera. Om voorwerpen te classificeren, zoals een telefoon, wordt het systeem getraind op heel veel voorbeelden. Door middel van deep learning vist het algoritme er dan zelf de telefoons uit.
Naar aanleiding van zijn boete demonstreert Hanssen met een filmpje hoe beeldherkenningssoftware een telefoon meent te zien zodra je je lege hand naar je oor beweegt. Het doet denken aan de grap van cabaretier Ronald Goedemondt, die graag een blik kalfsragout tegen zijn hoofd drukt om de agenten te misleiden als hij wordt aangehouden wegens bellen in de auto.
De verklaring van Hanssen: „Waarschijnlijk zijn de algoritmes van de politie getraind op voorbeelden van bellende mensen met een telefoon in hun hand naast het oor. Het kan goed zijn dat in de training-dataset nauwelijks foto’s zitten waarbij mensen met een lege hand aan het oor zitten.”
Door nieuwe foto’s toe te voegen kun je het algoritme verder aanscherpen. De kans op fouten wordt ook kleiner als de menselijke beoordelaars het betrouwbaarheidspercentage van de vermoedelijke telefoon zien, zegt Hanssen: „Dan weet je wanneer je extra goed moet opletten.”
Focusflitsers
De Monocam heeft als nadeel dat agenten er veel tijd mee kwijt zijn. Daarom krijgt Nederland ook ‘focusflitsers’: verrijdbare slimme camera’s die zelfstandig zeven dagen per week, 24 uur per dag hun werk kunnen doen zonder dat er een agent aan te pas komt.
Deze flitsers sturen hun foto’s automatisch door naar het Centraal Justitieel Incassobureau in Leeuwarden. Daar beoordeelt een team van 25 mensen nu al de beelden van auto’s die te snel reden of door rood reden. Dat gaat om zo’n 60.000 tot 70.000 foto’s per maand. Die controleurs gaan het druk krijgen, want er komen heel wat foto’s van potentiële appholes bij, zeker als de automatische voorselectie zo ruim blijft.
De focusflitsers zijn verplaatsbaar en gaan rouleren, om alle regio’s van Nederland te bestrijken. Die aanpak doet denken aan de ‘ flexflitsers’ die je al her en der tegenkomt; het is een effectieve manier om gedragsverandering af te dwingen. Als je weet dat een flitser er af en toe staat, hou je je op die plek altijd aan de snelheid – hopelijk.
De focusfliters werken zoals de Monocam, maar gluren onder een andere hoek de auto in. Daardoor kun je ook zien of een automobilist met de telefoon onder het stuur zit te appen. Uit het evaluatierapport: „Hierbij kijkt de bestuurder niet vooruit, maar naar beneden. Dat is nog gevaarlijker dan de situatie waarbij de telefoon aan het oor wordt vastgehouden.”
Onder de gordel
De focusflitser ziet veel meer wat niet door beugel kan, omdat de camera van bovenaf schuin naar onderen kijkt. Zo kun je ook controleren of de bestuurder wel de gordel om heeft. Uit de testfase blijkt dat bestuurders behoorlijk vaak hun gordel niet om hebben, maar juridisch kan daar nog niet op kenteken op worden gehandhaafd.
Na een succesvolle proef werd budget vrijgemaakt voor veertig extra focusflitsers. De introductie duurt langer dan verwacht; de focusflitsers zullen niet, zoals eerder aangekondigd, allemaal in 2024 actief zijn. De aanbesteding van het project blijkt ingewikkeld en het OM verwacht dat de eerste focusflitser pas eind 2024 in bedrijf is.
Dit jaar moeten we het dus nog hebben van de Monocam-controle en van automobilisten met gezond verstand. Mensen die nooit hun telefoon pakken achter het stuur en – dikke tip van Tim – nooit aan hun hoofd krabben als ze onder een viaduct doorrijden.
