Voor het eerst zette een door een vrouw geregisseerde film meer dan een miljard dollar om; Barbie van Greta Gerwig. Taylor Swift werd persoon van het jaar. Was 2023 het jaar van het feminisme? Hopelijk is dat zo: de hele wereld en al haar wezens zouden namelijk beter af zijn als iedereen feminist zou zijn. Dat is althans wat de vrolijke filosoof Frank Meester betoogt in zijn nieuwste boek Feminisme voor mannen en andere wezens. Een handreiking.
Want, zo stelt Meester, het feminisme is ‘een brede vrijheidsbeweging die tegen alle vormen van onderdrukking strijdt, ook tegen die van mannen, dieren, micro-organismen en planten. De verschillende vormen van onderdrukking werken op elkaar in en kunnen elkaar versterken.’
In andere woorden: feminisme gaat over ‘intersectionaliteit’. Een zwarte vrouw kan op meerdere manieren last hebben van vormen van onderdrukking omdat ze naast seksisme bijvoorbeeld ook te maken krijgt met racisme. Dus: ware feministen zijn volgens deze zienswijze tegen racisme en voor klimaatmaatregelen, omdat alles uiteindelijk met elkaar samenhangt.
In academische kringen is intersectionaliteit inmiddels een breed gedragen idee, erbuiten wat minder. Meester probeert dit onderwerp nu ook voor een groter publiek toegankelijk te maken. Dat maakt zijn boek tot een brede exercitie, iets wat hij zelf ook bevestigt: ‘Overigens had ik ook een andere invalshoek kunnen kiezen, bijvoorbeeld ‘Antiracisme voor mensen en andere dingen’ en dan was dit boek ongeveer over hetzelfde gegaan.’ Waarom hij dan kiest voor het feminisme, laat hij in het midden.
Voor de ingewijde lezer in de feministische literatuur vertelt Meester in zijn twaalfde boek niets nieuws. Maar goed, dat is dan ook het idee: hij richt zich vooral tot mannen die gehecht zijn aan de witte mannelijke wereld maar wel openstaan voor verandering (zoals hijzelf). Daarbij baseert hij zich vooral op vrouwelijke bronnen (de enkele man die hij aanhaalt noemt hij bij zijn voornaam) en hij geeft rekenschap van het feit dat hij ‘rijkelijk laat’ is met zijn inzichten.
Lees ook
De ‘Barbie’-controverse: waarom dé film van het jaar ‘genegeerd’ wordt bij de Oscars
Zijn belangrijkste: de huidige crisis van de wereld komt vooral door het competitieve ‘durfkapitalisme’ dat grote ongelijkheid, klimaatverandering, oorlogen en hongersnood veroorzaakt. Bovendien is het een systeem dat opgetuigd is door ‘wezens’ die hoog scoren op het spectrum van narcisme – witte mannen. Daarom zijn stelling: als iedereen feminist wordt, komt er meer ruimte voor andersdenkenden en dat zou beter zijn voor de wereld. ‘Ik wil niet zeggen dat die witte mannen niets hebben bereikt, maar dat het allemaal vreselijk uit de hand is gelopen valt moeilijk te ontkennen.’ Natuurlijk is dat waar, maar ook een schot hagel.
QR-code
Kortom, er schuurt van alles in het boek. Ook het antwoord dat Meester in het radioprogramma Kunststof gaf op de vraag waarom juist een witte, mannelijke vijftiger dit boek moest schrijven – namelijk: „Dat mijn soort mannen te weinig over feminisme praat. Dus doe ik het maar” – is weinig overtuigend.
De QR-code die achterop het boek staat, helpt niet bij de poging om dit als filosofisch werk serieus te nemen. De code linkt naar een persoonlijke brief van Meester. Wanneer een vrouw door een man wordt lastiggevallen, kan ze hem die brief laten lezen. ‘Hallo, je bent vast een heel lieve jongen en je bedoelt het (waarschijnlijk) allemaal niet verkeerd. Toch heb je je (een beetje) gedragen als een botte hork.’ Daarna volgen ludieke tips voor de man in kwestie. Die speelse toon die Meester ook in het boek aanhoudt, is ongepast, zeker gezien de blinde vlekken die mannen als hij volgens zijn eigen bewering hebben.
Het geeft je het gevoel dat voor mannen als Meester het feminisme niet meer is dan een interessant onderwerp waar uiteindelijk weinig van afhangt. Dat maakt in zijn geval schrijven erover gratuit. Of de wittemannenwereld waar Meester naar eigen zeggen toch zo van houdt verandert of niet, maakt voor hem geen wezenlijk verschil.
Wellicht is Meesters oplossing voor hoe we de ruimte voor andersdenkende (niet-witte, mannelijke) wezens moeten creëren daarom niet meer dan een basaal ‘morrelen aan de norm’ en ‘beginnen bij jezelf’. Durf te denken buiten de binaire kaders van harde mannen en zachte vrouwen en stap van genderstempels af, ‘zodat het niet meer gênant is om als man gedrag te vertonen dat als typisch vrouwelijk wordt gezien’. Zijn er niet al genoeg van dit soort boeken geschreven? Moeten we niet juist veel radicaler durven zijn?
Tradwives
Want 2023 was niet alleen het jaar van Barbie – het was ook een slecht jaar voor de feministische zaak, schrijft de jonge Franse videomaker en literatuurwetenschapper Alice Cappelle in haar eerste boek Collapse Feminism. The Online Battle for Feminism’s Future. Zij waarschuwt: op sociale media is een gevaarlijke antifeministische beweging gaande.
Zo waren het afgelopen jaar zogeheten ‘tradwives’ (traditionele vrouwen) trending. Deze vrouwen wensen onder het mom van ‘keuzefeminisme’ volgens traditionele genderrollen te leven (het idee: vrouwen hebben het volste recht om vrij te kiezen wat ze willen en dus ook om een jarenvijftighuisvrouw te zijn). Ze menen dat de huidige vorm van feminisme het ‘typisch vrouwelijke’ veronachtzaamt.
Lees ook
Tradwife? Wees liever een oeverloos, wild wijf
Volgens Cappelle is deze redenering onwaar en bovendien schadelijk. Het ‘typisch vrouwelijke’ bestaat niet, en wat we denken dat het wel is, wordt ons door het patriarchale systeem ingeprent. Een keuze voor de structuur van het patriarchale systeem is nooit een feministische keuze, schrijft Cappelle. Feminisme gaat juist om het omverwerpen van dat systeem.
Tradwives staan volgens Cappelle dan ook niet op zichzelf, maar zijn een extreme uiting van een groeiende online onderstroom in het rechts-conservatieve denken, dat fel anti-feministisch en agressief is. Ze constateert dat deze stroming, die in Nederland vertegenwoordigd wordt door bijvoorbeeld Forum voor Democratie, gevoed wordt door het algoritme dat sociale media bestuurt en polarisering beloont, en daardoor pijlsnel groeit in populariteit. Ze waarschuwt er dan ook voor dat de toekomst van het feminisme in gevaar is. Morrelen aan de norm, zoals Frank Meester doet, is niet genoeg, want dan zal rechts uiteindelijk de cultuuroorlog winnen.
Feminisme zoals het bedoeld is
Cappelle, die in een wat saaie, academische stijl schrijft, is schatplichtig aan meerdere feministische denkers, met name aan wijlen activist en wetenschapper Gloria Jean Watkins, alias bell hooks (1952-2021). Je zou kunnen stellen dat zij in 2001 al het boek schreef dat Frank Meester had willen schrijven: Feminism is for Everybody, dat recentelijk in het Nederlands is vertaald. Haar boek vormt een reactie op de backlash die het feminisme al aan het eind van de twintigste eeuw te verduren kreeg. Feminisme was destijds in het publieke debat tot een vies woord gemaakt. Feministen zouden mannen haten, allemaal lesbiennes zijn en de baas willen spelen.
Lees ook
Volgens bell hooks was liefde de oplossing voor imperialisme, kapitalisme en het patriarchaat
De stijl van hooks is haarscherp. Met korte, gestructureerde zinnen zet ze in iets meer dan honderd pagina’s uiteen wat feminisme betekent en waarom het voor iedereen bedoeld is – ook voor mannen. Ze beschouwt het feminisme vooral als een positief discours voor liefde en tegen onderdrukking; een beweging die zowel antiracistisch als antikapitalistisch is. Feminisme kan in haar optiek dan ook nooit conservatief zijn, want conservatief betekent ‘hechting aan de status quo’ – en die is bij uitstek patriarchaal. De backlash anno 2023 waar Cappelle over schrijft, is dan ook een versterkte echo van die waartegen hooks zich, twintig jaar geleden, al verweerde. Versterkt, omdat Cappelle meent dat de mannen die deze backlash veroorzaken, gevaarlijker zijn dan in het verleden.
Maar wie zijn deze mannen? Cappelle beschrijft dat het om mannen gaat die heel vocaal aanwezig zijn op sociale media als X, 4chan en Reddit en leven in de zogeheten ‘manosphere’, een onlinebeweging die kookt van woedende ‘incels’– mannen die onvrijwillig celibatair zijn (‘involuntary celibates’). Dat ze levensgevaarlijk kunnen zijn liet zelfverklaard incel Alek Minassian zien, toen hij in 2018 met een busje op een menigte in Toronto inreed en daarbij tien mensen doodde.
Gepathologiseerde masculiniteit
Cappelle gebruikt weinig van dit soort tot de verbeelding sprekende voorbeelden, maar maakt wel een duidelijk punt: incels voelen zich bedreigd en zijn bang voor vrouwen. ‘Om hun weigering om te veranderen te verantwoorden, beschuldigen mannen de maatschappij van het pathologiseren van masculiniteit’, schrijft Cappelle. Daarin lijkt ze op bell hooks, die in 2001 al schreef dat mannen bang zijn voor vrouwen. Ook ‘gewone’ mannen. Daar kunnen ze volgens hooks niet zo veel aan doen: mannen zijn net zo goed slachtoffer van het patriarchaat. Jongens moeten stoeien en voetballen, ze mogen niet huilen. De angst voor vrouwelijkheid wordt hen van kleins af aan ingepeperd. Maar in de manosphere slaat die angst door en sijpelt de angst, met name via sociale media, het mainstream-conservatieve discours binnen. De conservatieve man snapt niets van termen als intersectionaliteit, patriarchaat, misogynie en heteronormatief en beschouwt deze terminologie als een aanval op de manier van leven die hij zo koestert. En dus kiest hij voor een ramkoers tegen alles wat ‘woke’ en vooruitstrevend is.
Die rechtse, conflictueuze content trekt met name jonge mannen. Cappelle vreest dan ook een wereldwijde ruk naar rechts onder deze jonge generatie, een cultuuroorlog waarbij het progressieve denken de verliezer zal zijn. Vandaar de titel van haar boek: Collapse Feminism, verwijzend naar de ‘collapsology’ – de interdisciplinaire tak van wetenschap die zich bezighoudt met de ineenstorting van beschavingen.
Radicaal utopisch denken
Hoe valt ondanks deze verontrustende ontwikkelingen toch te bereiken wat Frank Meester voor ogen heeft? Is zijn ideaal – ‘feministische mannen’ en ‘een betere wereld’ – haalbaar? Volgens Cappelle en hooks kan dit alleen door veel radicaler te denken. Utopisch zelfs. Hooks stelt dat niet enkel dochters feministisch moeten worden opgevoed, maar vooral ook zoons. Want: ‘Een feminist wordt niet geboren, maar gecreëerd.’ Cappelle stelt met hooks dat links de notie van zorgzaamheid moet teruggrijpen van conservatief rechts. Ideeën over zorg voor het gezin, het huis en de gemeenschap zijn niet enkel het terrein van tradwives. Links moet laten zien dat er ook zorgzaamheid en gemeenschapszin bestaan buiten traditionele normen en waarden.
De familie in al haar verschillende samenstellingen opnieuw bezien waarderen – dat lijkt een prima idee. Dat geldt ook voor het pleidooi om sociale media eindelijk afdoende te gaan reguleren. Maar toch blijft het na het lezen van deze boeken ook enigszins gissen hoe een utopische transformatie van de maatschappij er concreet uit zou zien.
Alles afbreken en opnieuw opbouwen, voor het te laat is? Graag. Maar hoe? Een QR-code zal het hem niet doen, vrees ik. Misschien weet Barbie het antwoord. Of Ken. Want Ken (Ryan Gosling) werd wel genomineerd voor een Oscar, Barbie (Margot Robbie) en regisseur Greta Gerwig niet.
Lees ook
‘Gek genoeg helpt seksist Andrew Tate om het gesprek te openen over vrouwenhaat’
