Pianist Rudolf Jansen behoorde tot het kleine clubje liedbegeleiders aan de wereldtop

Posted on February 14, 2024 by admin

Pianist Rudolf Jansen is overleden. Jansen werd met name bekend als liedbegeleider op internationaal topniveau. „Een liedbegeleider is een dirigent zonder stok”, vond en doceerde hij. „Klankkleur, tempokeuze, tekstbegrip – het zijn allemaal facetten waarvoor de piano de toon zet.” Jansen overleed maandag 12 februari in zijn woonplaats Laren. Hij werd 84 jaar.

Jansen werd geboren in Arnhem en studeerde piano, orgel (bij zijn vader Simon C. Jansen) en klavecimbel aan het Conservatorium van Amsterdam. In 1964 ontving hij de Prix d’Excellence voor orgel, in 1966 de Prix d’Excellence voor piano. Later werd hij zelf pianodocent aan dat conservatorium.

Jansen speelde samen met grote liedzangers als Dietrich Fischer-Dieskau, Elly Ameling, Peter Schreier en Barbara Bonney. Met bas-bariton Robert Holl vormde hij jarenlang een duo. Samen gaven ze sinds 1995 jarenlang Schubert-masterclasses in Amsterdam. Ook wereldwijd genoot hij aanzien als masterclassdocent.

„Pianisten die geen solistische ambities hebben, en bij voorkeur samenwerken met zangers, worden al te vaak gedrongen in de rol van pianobutler, geheel dienstbaar aan grote solisten”, schreef de NRC-recensent in 1988. „Zo niet Rudolf Jansen: met een helder inzicht en een soepele geest weet hij altijd de juiste balans te vinden met zijn partner, of dit nu een zanger of een instrumentalist is. Zijn inbreng is actief en rijk aan initiatieven, maar tegelijk steeds afgestemd op de ander, nu eens kleurend en ondersteunend, dan weer stuwend en waar nodig virtuoos uitpakkend.”

Lees ook
Een recensie uit 1989: ‘Pianist Rudolf Jansen verbazend begeleider’

Geen eigen keuze

Jansen koos niet zelf voor een carrière als liedbegeleider. „Het is gewoon zo gegroeid”, zei hij in een interview in deze krant in 2001: „Liedkunst is niet iets dat je van jongs af aan meteen waardeert. Je moet eerst wat levenservaring hebben voordat poëzie, en daarmee het lied, voor je gaat leven. Maar dan de combinatie van woord en toon, het elkaar de bal toespelen – voor mij is er geen bevredigender manier van musiceren denkbaar.”

In dat interview typeerde hij de liedbegeleider: „Ik begrijp wel dat men liedbegeleiders vaak waarneemt als volgzame, aimabele mensen, maar het is het soort aimabelheid van een huisarts: gefundeerd op een extreem sterke persoonlijkheid, omdat je met steeds andere mensen werkt, en bij de flexibiliteit die dat vereist, toch moet vasthouden aan je eigen ideeën.”

Lees ook
Een interview met Rudolf Jansen: ‘Niets is mooier dan begeleiden’

Van de meer dan 120 albumopnamen met lied en kamermuziek kregen er twee een Edison: een met hoboïst Han de Vries (1973) en een met sopraan Dorothy Dorow (1987). Voor zijn werk kreeg hij tweemaal een lintje: hij werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau in 1998 en in 2017 tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In dat jaar speelde hij zijn carrière feestelijk uit in het Amsterdamse Concertgebouw.

https://www.youtube.com/watch?v=H2rgiIWa4_oVideo: Rudolf Jansen begeleidt Robert Holl in 1995

Andriy Zholdak, regisseur bij De Nationale Opera, niet vervolgd voor grensoverschrijdend gedrag

admin
July 8, 2025
0

De Oekraïense regisseur Andriy Zholdak zou tijdens repetities van de opera Fidelio van De Nationale Opera een danseres bij haar bil hebben betast, maar het Openbaar Ministerie hoeft hem niet te vervolgen stelt het Amsterdamse gerechtshof. Dat meldt Het Parool.

Afgelopen oktober publiceerde de Amsterdamse krant een reconstructie van Andriy Zholdaks bewind als regisseur van de opera Fidelio voor De Nationale Opera. Zholdak zou zich vrouwonvriendelijk en grensoverschrijdend gedragen hebben. Als regisseur verbood hij solisten en figuranten naar de wc te gaan tijdens zes uur durende repetities. Een figurant moest een seksscène wel 15 keer over doen, ook al stond deze niet in het script. Nadat Zholdak een Argentijnse danseres betast had bij haar bil, deed zij aangifte.

Vorig jaar besloot het OM niet te vervolgen, maar de danseres startte een artikel 12-procedure. Dan bekijkt het gerechtshof of het OM alsnog moet vervolgen. Over de betasting deed het hof nu uitspraak: Zholdak hoeft niet vervolgd te worden. Dat komt omdat de betasting niet in een seksuele context gebeurde, zo heeft het Amsterdamse gerechtshof besloten op basis van vier getuigenverklaringen, onder wie het het hoofd artistieke zaken van De Nationale Opera, Damìa Carbonell Nicolau.

In de afgenomen verklaringen is te lezen hoe Zholdak zich onbehoorlijk en ongewenst gedroeg tegenover alle medewerkers van het operagezelschap, maar ook dat hij na de betasting is aangesproken op zijn gedrag en dat Zholdak toen zelf gezegd zou hebben geen seksuele intentie bij de betasting te hebben, schrijft Het Parool. Om die reden hoeft het OM hem niet te vervolgen, zo bepaalt het hof.

De advocaat van de danseres, Sophie Eijsbouts, is teleurgesteld over de uitspraak. Volgens haar is Zholdak niet opgeroepen als getuige, omdat hij in het buitenland zit. Susanne Herrnleben, de agent van Zholdak, reageert namens hem dat „er een fantastische artiest verwoest is” en dat „nooit sprake is geweest van enige misdaad”. Zholdak kwam al eerder in opspraak in 2017 in Hongarije nadat hij een actrice mishandeld had. In oktober 2024 zou hij naar Georgië zijn gevlucht. Daar zou hij zich nu nog bevinden. Verdere juridische stappen zullen de danseres en haar advocaat niet nemen.

Hoe klinkt protest tegen Trump en Gaza-oorlog op North Sea Jazz? ‘Ik denk dat we steeds meer wilde jazz horen’

admin
July 8, 2025
0

Trump zit in de gevangenis. „De beste president die we ooit hebben gehad. Het is ongelooflijk. Nu hebben ze me opgesloten.” Op de (nep)video is te zien hoe hij klaagt vanachter de tralies. Hij snapt niet hoe het kan, na alles wat hij heeft gedaan voor Amerika, voor de wereld. „Ik heb prachtig land in het Midden-Oosten vergaard, ik heb alle Arabieren laten verwijderen. Allemaal.” En nu hebben ze hem in Guantanamo Bay gegooid. „Can you believe it? Het is een schande. Ze spelen de hele dag salsamuziek en jazz. Verschrikkelijk, vreselijk. Ik bedoel, wie doet zoiets?’’

De Amsterdamse pianist Tony Roe (1979) integreerde deze AI-video van Trump, die in de toekomst speelt, eerder dit jaar in zijn show in het Bimhuis toen hij de Boy Edgarprijs ontving. Aan het einde van het fragment zegt Trump dat zijn vriend ‘Bibi’ (Netanyahu) in de cel naast hem zit. Die is ter dood veroordeeld en moet tot die tijd ook de hele dag naar jazz en salsa luisteren.

De video past in een traditie. Jazz is altijd verbonden geweest met verzet: tegen racisme en uitsluiting, voor burgerrechten. Hetzelfde geldt voor soul, blues en hiphop, verwante genres die komend weekend volop te horen zijn op North Sea Jazz Festival, waar ook Roe met zijn trio Tin Men and the Telephone speelt. Voorgaande edities traden bijvoorbeeld veel artiesten op die een soundtrack leverden voor de massale Black Lives Matter-protesten van 2020 en twee jaar geleden stond het Nederlands koloniaal verleden centraal, met ook een duidelijk geëngageerde boodschap.

Jazz is altijd verbonden geweest met verzet: tegen racisme en uitsluiting, voor burgerrechten

Op popfestivals als Glastonbury, Best Kept Secret en Down the Rabbit Hole klinkt dit jaar de pro-Palestijnse en anti-radicaal-rechtse boodschap steeds luider vanaf de podia. Muzikanten spreken zich uit, verschillende artiesten trokken zich ook terug van Zwarte Cross vanwege de banden tussen hedgefonds KKR en de staat Israël. De programmering van een aantal muzikanten op North Sea Jazz geeft aanleiding om ook daar statements te verwachten, maar in vergelijking met de pop lijkt het deze ronde toch wat stilletjes in de jazzscene. Of klinkt jazzverzet anders, kleurt het protest de dissonante noten?

Zeldzaam uitgesproken

De Amerikaanse dichteres en muzikant Aja Monet is een zeldzaam uitgesproken stem in de jazzscene. Volgens haar wordt het verzet onderschat. „Het protest is misschien minder zichtbaar in Europa dan tijdens Black Lives Matter, maar het is er wel. Je moet begrijpen dat we bij Trump een uitvergroting zien van iets wat zwarte muzikanten in Amerika altijd al hebben gevoeld. Ik ben altijd nerveus als ik de grens overga, omdat we in een politiestaat wonen. Onder Trump is de repressie absoluut toegenomen, maar het is niet nieuw. Hetzelfde geldt voor de steun aan de oorlog in Gaza. Die was er ook onder Biden.”

De Amerikaanse dichter en muzikant Aja Monet. Foto Fanny Chu

Zelf staat ze met haar poëzie in de traditie van spoken word-artiesten die muziek als vehikel voor hun geëngageerde woorden gebruiken. In haar nieuwe bundel Florida Water schrijft de zelfverklaarde ‘blues poet’ veel over migratie en protest. Ze is zeer actief bij manifestaties en burgerinitiatieven. „Maar ik wil mezelf geen activist noemen. Het is toch belachelijk dat je opeens een uitzondering bent zodra je je uitspreekt tegen onrecht. We moeten ons eerder afvragen waarom andere artiesten dat niet doen.” Ze weet dat sommige muzikanten stiller zijn omdat ze bang zijn om optredens te verliezen. „Veel mensen zijn progressief, totdat het om Palestina gaat.”

In Nederland merkt pianist Tony Roe ook terughoudendheid in de jazzscene. „Ik ben daar best wel teleurgesteld in. Zeker gezien de geschiedenis van jazz en de burgerrechtenbeweging vraag ik me af waarom jazzmusici zo stil zijn. Het verbaast me, want in de pop zie je veel meer uitgesproken artiesten.” Hij hoort van collega’s dat er soms financiële overwegingen zijn. „Dat snap ik niet. Ik vind het onbegrijpelijk dat je je druk maakt om het verlies van een paar volgers terwijl er in Gaza genocide plaatsvindt met goedkeuring van onze regering.”

Een van de weinigen die hij er, internationaal, wel over hoort is drummer Antonio Sanchez, die ook op het festival staat. De Mexicaanse Sanchez bekritiseert Trumps uitspraken over Latin Americans. Roe: „Je ziet dat Sanchez er op social media op aangesproken wordt. Alsof hij zich als muzikant niet met politiek mag bemoeien. Maar politici gebruiken hun podium voor zoveel lelijke dingen. Wij hebben ook een platform, ik vind dat je verplicht bent dat te gebruiken.”

Een mogelijke, niet ongegronde reden om stil te zijn, is angst. Roe weet dat muzikaal verzet consequenties kan hebben. Hij kon een tijdje niet optreden in Turkije omdat hij een liedje over Erdoğan had gemaakt. „Ik denk ook niet dat ik voorlopig in Amerika zal optreden. Ik heb Trump inmiddels zo vaak online belachelijk gemaakt… als ze dat gaan opzoeken, weet ik niet of ik er wel in mag.”

Ook Monet hoort angst om haar heen, omdat de repressie toeneemt zoals bij de No Kings-protesten in Amerikaanse steden de afgelopen maand, onder meer tegen uitzettingen van migranten. „Maar ik zie het zo: de regering grijpt naar steeds hardere maatregelen juist omdat het protest aanzwelt. Dit zijn stuiptrekkingen van een regime in het nauw. Artiesten en muziek kunnen helpen bij het aanvuren van dat protest. Daar betaal je een prijs voor, maar misschien is het niet erg als je een of twee optredens verliest.”

Wilde jazz

Jazz is misschien een wat onhandige vorm van protest, omdat het vaak instrumentaal is. Monet heeft als dichteres de beschikking over taal en Roe gebruikt video’s. Een van de meer geëngageerde projecten op North Sea Jazz is een herinterpretatie van drummer Terri Lyne Carrington van ‘We Insist’, het protestalbum van Max Roach uit 1960, ook een plaat die op vocalen leunt. Andere namen die in de programmering opvallen vanwege hun engagement zijn rapper BLK Odyssey en bijvoorbeeld de afrofuturistische band Mourning [A] BLKSTAR, die net als Monet de geschiedenis van de onderdrukking van zwarte Amerikanen koppelt aan het heden.

Jazzdrummer Terri Lyne Carrington (links) en zangeres Christie Dashiell. Foto Erik Bardin

„Misschien moeten we het jazzprotest meer in de noten zoeken”, zegt Roe. „Het lukt mij in elk geval nu niet om lieve, mooie liedjes te schrijven. Ik voel te veel frustratie. Ik denk ook wel dat we steeds meer wilde jazz horen. De klank verandert.”

Tijdens zijn show in het Bimhuis onderbrak Roe zijn concert voor een telefoontje van Wilders, of tenminste diens AI-kloon. Die noemde jazz ‘verschrikkelijke muziek’. „Het is chaotisch en past niet bij onze Nederlandse normen en waarden. Daarom kondig ik hierbij aan dat ik een motie zal indienen om jazz en andere vormen van geïmproviseerde muziek in dit land te verbieden. Jazz hoort thuis in gevangenissen en martelkampen.” Uiteindelijk vraagt AI-Wilders: „Willen we nou meer of minder noten?”. Daarna speelt Roe verder met zijn band. Op het scherm loopt een teller van het aantal noten mee, die schiet al snel in de duizenden. De notenteller stopt bij 17.492, het aantal gedode kinderen in Gaza tot dat moment.

Aja Monet: Zaterdag 17.45-18.45 in Murray; Tin Men & the Telephone: Zondag 15.30-16.45 in Missouri; Terri Lyne Carrington We Insist 2025!: Zaterdag 18.15-19.30 in Madeira; Antonio Sanchez/Bela Fleck/Edmar Castaneda: Zaterdag 20.15-21.30 in Hudson; Mourning [A] BlkSTAR: Zondag 17.30-18.45 in Congo; BLK Odyssy: Zaterdag 22.45-23.45 in Darling

Nieuwe stek, toch is de sfeer op festival Wonderfeel vertrouwd

admin
July 6, 2025
0

Er wordt dankbaar zonnebrandcrème gesmeerd bij de gratis tappunten in de tuinen van Kasteel Groeneveld. Sandalen gaan uit, voeten vinden verkoeling in het gras. Ten minste één man heeft vrijdag zijn shirt uitgetrokken en ligt te zonnebaden. Onder de concerttent aan zijn voeten zingt en speelt (tegelijk!) celliste Hadewych van Gent met pianiste Jeneba Kanneh-Mason liederen van Manuel de Falla. Ogen dicht en je waant je onder de Spaanse zon.

Zulke relaxmomentjes vielen er afgelopen weekend volop te verzamelen tijdens de elfde editie van Wonderfeel, het driedaagse openluchtfestival rond klassieke muziek, met zijpaden richting jazz, wereldmuziek en talloze andere genres. Na tien edities met inmiddels ruim negenduizend bezoekers vond Natuurmonumenten dat de natuur bij buitenplaats Schaep en Burgh, twaalf kilometer verderop over de Noord-Hollandse grens, haar portie festivalplezier wel had gehad. Vanaf dit jaar is het bosrijke kasteelterrein bij Baarn de vaste festivalstek.

De nieuwe plek is voor vaste gasten even wennen: waar je voorheen vrijwel direct tegen het eerste podium aanliep, wacht je hier eerst een halve kilometer oprijlaan. Verder is de opzet vertrouwd: het vaste publiek wandelt rond met kampeerstoeltjes, vogels fluiten hun eigen partij mee en bladmuziek kiest bij een windvlaag de vrijheid. De sfeer onder de vijftigplussers en jonge gezinnen is gemoedelijk. De kalmte is een welkome afwisseling voor de pizzabakkers die vorige maand nog hun oven opstookten op Pinkpop.

Westelijke Balkan

Je kunt ook zomaar iets tegen het lijf lopen waarvan je nog niet wist dat het bestond. Zoals het rauwe minimalisme van accordeonist Mario Batkovic, wiens muziek klinkt als Steve Reich op steroïden. Jelena Popržan brengt zingend en altviool spelend cabaretachtige liedjes, waarin ze moeiteloos schakelt tussen een indrukwekkende waaier aan stemgeluiden: van fluisterzang en scat tot een meedogenloze metaluithaal.

Wonderfeel Festival Orchestra o.l.v. Johannes Leertouwer Foto Juri Hiensch

Veel musici uit de Westelijke Balkan betreden het podium: een focus in de programmering ligt op deze regio, die in de klassieke muziek doorgaans niet top-of-mind is. Want zeg eens eerlijk: hoeveel componisten uit Albanië, Servië of Bulgarije kunt u spontaan opnoemen? Op Wonderfeel maken we onder meer kennis met de Kroatische Dora Pejačević (1885-1923). Pianiste Martina Filjak en het festivalorkest onder leiding van Johannes Leertouwer spelen haar Phantasie concertante, die op z’n Rachmaninovs met de deur in huis valt en je daarna een kwartier meesleept op een turbulente rit.

De zangers van de Albanese folkgroep Bilbili treden op in traditioneel kostuum met hun tot UNESCO immaterieel erfgoed verklaarde iso-polyfonie. Er klinkt een lage, lang aangehouden basistoon, waarboven twee of drie andere stemgroepen indringende melodieën zingen. Die worden steeds van onder af aangezwengeld en doven aan het einde weer uit als het opstarten en wegsterven van de maandelijkse sirene.

Verderop slaakt het publiek een zucht van bewondering als een Maastrichtse gitaarstudent de laatste noten van ‘Lente’ uit Piazzolla’s Vier seizoenen van Buenos Aires speelt. In de masterclass die volgt, laat gitaarmeester van dienst Petrit Çeku horen hoe het nóg overtuigender kan. De A4-tjes bladmuziek legt hij als een grote landkaart op de grond: „Je moet de geografie van het stuk zien: waar zitten dalen en de toppen?” Met al die verschillende muzikale lijnen en slechts twee handen is echt niet makkelijk om dit gitaararrangement te spelen, drukt Çeku het publiek op het hart: „Het is alsof je op een koord loopt te jongleren, en iemand gooit er ineens een tennisbal tussen.”

Twee slagwerkers van ensemble HIIIT en elektronicaduo Poulson Sq. breken het stille bosgeruis met Battles & Silences, een universele boodschap voor stilte en vrede. Voor dit stuk werden acht kilo Oekraïense kogelhulzen omgesmolten tot een grote klok, die met analoge tape werd opgenomen en vervormd tot sinistere drone. Daarboven tikt, piept, schraapt, knettert, knispert, rommelt en rinkelt een elektronisch soundscape. Live voegt HIIIT kleur toe met ratelende en suizende slagwerkobjecten. Nu eens dreunen er verre explosies, dan weer snijden kogelinslagen door het geluidslandschap. Het echtpaar dat vlak naast de geluidsboxen in het gras ligt – ogen dicht, rugzakje onder het hoofd – laat het 45 minuten durende slagveld van klanken over zich heen komen en vertrekt geen spier.