Demissionair premier Mark Rutte (VVD) wordt mogelijk al vóór eind maart door de NAVO-lidstaten aangewezen als de nieuwe secretaris-generaal van het bondgenootschap. Daardoor groeit de kans dat de VVD midden in de kabinetsformatie, die op dit moment is vastgelopen, iemand anders naar voren zou moeten schuiven als demissionair premier.
Op een persbijeenkomst, dinsdagmiddag, zei de Amerikaanse ambassadeur bij de NAVO Julianne Smith dat de NAVO-landen de selectieprocedure graag „in het eerste kwartaal van dit kalenderjaar” willen afronden. Smith zei dat ze over „de persoon die wordt geselecteerd” niets kan zeggen, maar wees erop dat Rutte zelf „zijn belangstelling kenbaar heeft gemaakt” en de NAVO dus ook naar hem kijkt.
Het is in Brussel geen geheim dat de Amerikanen, die een doorslaggevende stem hebben bij zo’n benoeming, Rutte al heel lang zien zitten als kandidaat. President Biden heeft hem volgens verschillende betrokkenen al een paar keer gepolst.
Geen campagne
Wanneer Rutte zou beginnen als NAVO-chef, als de benoeming doorgaat, is nog onduidelijk. Volgens betrokkenen wil de secretaris-generaal die er nu al bijna tien jaar zit, de Noor Jens Stoltenberg, nog zelf de NAVO-top in juli doen, in Washington.
Diplomatieke bronnen zeggen dat Rutte geen campagne voor zichzelf voert, maar wel met leiders van NAVO-landen praat als die dat willen, en dan komt uitleggen hoe hij die baan zou invullen. Over een veel snellere benoeming dan eerst werd gedacht, klinkt in Den Haag dat Nederland daarbij „niet aan zet is”. De 31 NAVO-landen beslissen daar met z’n allen over.
Rutte is niet de enige die de afgelopen maanden zijn hand opstak voor de topfunctie. Ook de Estse premier en de Letse minister van Buitenlandse Zaken spraken openlijk hun interesse uit. Maar hun kansen lijken aanzienlijk kleiner dan die van Rutte. Dat wordt nog eens bevestigd door, voor het eerst, de openlijke uitlatingen van de Amerikaanse ambassadeur.
Uitspraken van Trump
Dat de NAVO-landen de benoemingsprocedure graag snel willen afronden, komt vooral omdat ze willen voorkomen dat die vermengd raakt met de verdeling van de Europese topfuncties, dat traditioneel deze zomer gebeurt na de Europese verkiezingen. „Idealiter is dit maanden daarvoor al klaar”, zegt een NAVO-diplomaat.
Daarbij speelt ook mee dat de geopolitieke situatie instabiel is, de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne aanhoudt en de dreiging voor Europa groot blijft. Het versterkt in de NAVO de behoefte aan stabiliteit en zekerheid over het leiderschap. Vooral omdat niet uitgesloten is dat later dit jaar Donald Trump weer verkozen wordt als Amerikaanse president. Afgelopen weekend zei Trump dat Rusland wat hem betreft mag „doen wat het maar wil” met NAVO-landen die te weinig geld aan defensie besteden. Van Rutte is bekend dat hij relatief goed om wist te gaan met Trump.
Stoltenberg zou officieel aanblijven tot 1 oktober, maar in NAVO-kringen is duidelijk dat hij graag eerder zou stoppen. Zijn termijn is al drie keer verlengd omdat er geen opvolger was. Mark Rutte heeft tot afgelopen najaar steeds gezegd dat hij niet beschikbaar was voor de baan bij de NAVO, en ook niet voor een Europese topbaan. Hij bleef zeggen dat hij fulltime leraar wilde worden.
Als hij het demissionaire kabinet nu voortijdig verlaat, vertrekt daarmee de naamgever van het kabinet. Maar van Rutte IV in demissionaire staat is hij niet de eerste: ook Sigrid Kaag, Gunay Uslu en Ernst Kuipers van D66 en CDA’er Wopke Hoekstra zijn al weg. In Den Haag gaat rond dat Dilan Yesilgöz, nu demissionair minister van Justitie, de aangewezen kandidaat is om Rutte op te volgen als demissionair premier.
Lees ook
Rusland bereidt zich volgens Estse inlichtingendienst voor op militaire confrontatie met het Westen
Correctie (13 februari 2024): in een eerdere versie van dit stuk stond dat de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken interesse had voor de functie van NAVO-chef, bedoeld werd de Letse minister van Buitenlandse Zaken. Dat is hierboven aangepast.
