In de lobby van een kantoorflat in het zakencentrum van Jakarta overhandigt Petrus Haryanto (53) een pamflet aan de Indonesische ombudsman. De activist draagt een zwart T-shirt met daarop de slogan: ‘Een goed mens kiest niet voor ontvoerders’. Want hij eist onderzoek naar de ontvoeringen van dertien mede-activisten die plaatsvonden tussen 1996 en 1998.
Ook wil hij een veroordeling van de regering van Joko Widodo, die de zaak heeft laten liggen. Sterker nog, president Widodo stelde in 2019 hoofdverdachte Prabowo Subianto, beter bekend als Prabowo, aan als minister van Defensie. Anno 2024 ligt Prabowo op koers om tijdens de presidentsverkiezingen in Indonesië van komende woensdag de meeste stemmen te krijgen. Voor activisten als Haryanto is het vooruizicht van Prabowo als president een schrikbeeld. En hij kan al helemaal niet begrijpen dat zijn voormalige strijdmakker Budiman Sudjatmiko de oud-generaal steunt.
Prabowo’s verleden is niet zonder smet. Hij was in de tijd van autocraat Soeharto leider van de speciale legereenheid Kopassus. Niemand twijfelt aan de betrokkenheid van de eenheid bij de ontvoering, marteling en verdwijning van de studenten. Na intern onderzoek werd Prabowo ontslagen door het leger. Maar een rechtszaak is er nooit geweest. Ook is nooit duidelijk geworden wat er met de dertien nooit teruggekeerde activisten is gebeurd. Vier van hen waren vrienden van Haryanto en Budiman.
over zijn voormalige strijdmakkerPetrus Haryanto Budiman vroeg ons, de oud-strijders, om Prabowo niet meer ter verantwoor-ding te roepen voor zijn daden. Dat kan ik hem niet vergeven
Drie jaar deelden Haryanto en Budiman een cel in de Cipinang-gevangenis in Jakarta. Het tweetal protesteerde tegen de autocraat Soeharto door op 22 juli 1996 de oprichtingsverklaring voor te lezen van hun nieuwe politieke partij, de Volkspartij voor de Democratie (PRD), waarvan ze partijvoorzitter en partijsecretaris waren. Een week later leidde een gewelddadige ontruiming van het kantoor van een andere politieke partij (de PDI-P, de partij van Soekarno’s dochter Megawati) tot felle straatprotesten. Budiman en Haryanto werden aangewezen als hoofdschuldigen van de opstand en werden opgepakt.
„Budiman wil macht en ziet carrièrekansen bij Prabowo”, zegt Haryanto een aantal weken voor de verkiezingen. Kompanen duwen hem in zijn rolstoel naar de uitgang van het Ombudsmangebouw. „Zelfs als dat betekent dat hij zijn oude vrienden van de PRD verraadt, zijn idealen weggooit en ook nog eens de daden van Prabowo witwast.”
Haryanto heeft een slechte gezondheid. Op zijn rug hangt een soort tuigje waaraan een nierdialyseapparaat bevestigd kan worden. Aangekomen bij de uitgang balt hij voor enkele lokale journalisten zijn vuist en roept hij samen met collega’s op tot gerechtigheid. Daarna vertrekt hij naar de volgende actielocatie.
Duurzame energie
Terwijl Haryanto de rest van de middag voor het regeringspaleis in de brandende zon leuzen voor gerechtigheid scandeert, haalt Budiman op een campagnebijeenkomst zijn charmes uit de kast voor presidentskandidaat Prabowo. De politicus probeert de aanwezigen ervan te overtuigen dat Prabowo zich volledig inzet voor duurzame energie. „Ik ben geen babysitter”, reageert hij na afloop, als hij hoort dat zijn oude vriend Haryanto het moeilijk heeft. „We zijn allebei zonen van dezelfde maatschappij. Ik heb het recht om mijn eigen politieke keuzes te maken.”
Hij benadrukt dat hij uit overtuiging achter Prabowo staat. „Niet vanwege geld. Ik wil voorspoed en ontwikkeling voor Indonesië en Prabowo is de beste man voor die taak.”
Lees ook In Indonesië zijn autocratische krachten terug van nooit weggeweest
Op de vraag of hij niet door Prabowo wordt gebruikt om diens daden wit te wassen, schiet de politicus als door een wesp gestoken overeind. „Ik ben zelf naar Prabowo toegegaan. Ik ben voor niemands karretje te spannen.” In 2002 heeft Budiman samen met een medeslachtoffer Prabowo om opheldering gevraagd over de ontvoeringen. Prabowo erkende dat ze plaatshadden. „Hij zei tegen ons: iedereen kwam toch weer heelhuids thuis?” En de verdwijningen dan? Budiman wuift die tegenwerping weg. „Daar wist hij [Prabowo] niets van.” Voor Budiman was na die ontmoeting de zaak afgedaan. „Weet je, dit is Indonesië. Niet het Westen. Misschien kunnen we ons in een later stadium richten op het democratische proces, maar we moeten ons eerst economisch ontwikkelen.”
De breuk tussen de twee voormalige strijdmakkers is van recente datum. Hoewel de mannen na hun vrijlating het niet altijd overal over eens waren, bleef het contact vriendschappelijk. Het spreekt volgens Haryanto boekdelen dat zijn oude celgenoot deze stap niet met hem heeft overlegd. „Hij wil geen tegenargumenten horen. Hij heeft voor zichzelf een fabel bedacht om te rechtvaardigen dat hij het gevecht voor de democratie heeft opgegeven. Hij wil economische ontwikkeling en het maakt niet uit hoe. Ook het resultaat hoeft niet meer op democratische wijze verkregen te zijn.”
Groentesoep met gebakken vis
De celgenoten waren elkaars beste vrienden. Ze deelden alles samen. Er was een klein keukentje. Ze hadden een kookschema. Budiman waste af. Haryanto komt uit een arme familie, die hem niet vaak kon bezoeken. Budimans familie bracht hem elke zondag een maaltijd die ze samen aten. „Groentesoep met gebakken vis, zijn lievelingseten”, vertelt Haryanto.
Ook vanuit de cel stuurden ze het ondergrondse verzet aan. Elke ochtend, stipt om vijf uur, luisterden ze naar ongecensureerd nieuws op Radio Hilversum of Radio Melbourne. „We zaten in het gedeelte met de geharde criminelen. Bewakers durfden zich niet met de gevangenen te bemoeien.” Er was een volleybalcompetitie. „We hadden stapels boeken. En typemachines! Kameraden typten brieven en pamfletten.”
Haryanto keek op naar zijn vriend. Budiman was de charismatische motor van de beweging. De man van de grote ideeën. Moeiteloos kon hij de ene na de andere politieke verhandeling ten gehore brengen. Hij was het uithangbord, de spreker. Haryanto was praktischer. „Ik was de organisator.”
Haryanto kijkt naar de foto’s aan de muur in zijn huis in een kampong in het zuiden van Jakarta. „We hadden ook plezier samen. We grapten dat vrouwen in de cel zeldzamer waren dan sterren aan de hemel.” Haryanto had een vaste vriendin, zijn huidige vrouw Nurely Yudha. Maar omdat ze werd gezocht voor verzetsactiviteiten, kon ze hem niet opzoeken. Budiman was lange tijd vrijgezel. „Hij had in de eerste jaren alleen maar aandacht voor de strijd. Hij had geen idee wat hij met vrouwen aan moest. Daar deed hij niet aan.” Maar eenmaal in de gevangenis kwam de een na de andere strijdster hem opzoeken. „Alle vrouwen vielen voor hem.”
Politieke gevangenen
Haryanto lacht bij de herinnering. „Toen hij eenmaal verliefd was, werden we gek van hem. Hij had het de hele tijd over haar, kon zich niet concentreren. Terwijl hij haar alleen nog maar op afstand had gezien.” In die tijd liepen er, terwijl ze in de cel zaten, rechtszaken. „Op een dag, toen we moesten voorkomen in de rechtszaal, vertelde Budiman opeens dat hij net zijn eerste zoen had gehad!” Haryanto barst opnieuw in lachen uit. „Ik moest het continu aanhoren. De helft van zijn ziel was bij de revolutie, de andere helft bij die vrouw.”
steunt nu de omstreden oud-generaal en presidentskandidaat PrabowoBudiman Sudjatmiko Ik ben zelf naar Prabowo toegegaan. Ik ben voor niemands karretje te spannen
Maar het waren vooral angstige tijden. „Toen wij gearresteerd waren, zat de internationale gemeenschap er bovenop. We waren bekende politieke gevangenen.” Amnesty schreef brieven aan de Indonesische regering. De Amerikaanse president Bill Clinton stelde hun gevangenschap aan de kaak. Door deze internationale aandacht is marteling Haryanto en Budiman bespaard gebleven. Anderen werden wel gefolterd. Elektrocutie was een beruchte methode. „We hoorden het geschreeuw. En we kregen steeds vaker bericht van verdwijningen.” Kameraden werden één voor één opgepakt.
Budimans keuze voor Prabowo heeft iets kapot gemaakt dat niet meer gerepareerd kan worden. „Laatst zei Budiman in een toespraak: Prabowo is al bijna 25 jaar onderdeel van de democratie. Hij geeft ons een toekomst. En hij vroeg ons, de oud-strijders, om Prabowo niet meer ter verantwoording te roepen voor zijn daden. Dat kan ik hem niet vergeven.”
En dus strijdt Haryanto door. Hij is niet bang om opnieuw gearresteerd te worden. „Ik heb waarschijnlijk toch niet lang meer te leven”, zegt hij. Zolang het kan, zal hij zijn stem laten horen.
Lees ook Met cybertroepen wordt de Indonesische kiezer gelokt en gemanipuleerd
Nu het regenseizoen voorbij is in Soedan, worden de oorlog én de hulp hervat. De opgedroogde zandwegen maken grootschalige oorlogshandelingen weer mogelijk en in de modder vastgelopen vrachtwagens kunnen weer rijden om de slachtoffers bij te staan.
Met name het regeringsleger van president Abdel Fattah al-Burhan heeft de afgelopen weken zijn offensief tegen de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) van Mohamed Hamdan Dagalo – bekender onder de naam Hemedti – opgevoerd met luchtaanvallen in onder meer de regio’s Noord-Darfur en Noord-Kordofan. Ook Hasaheisa, een stad gelegen in de staat Gezira ten zuiden van Khartoem, waar veel RSF-militanten zijn gestationeerd, werd maandag onder vuur genomen. Volgens de Soedanese mensenrechtenorganisatie Emergency Lawyers kwamen daarbij ruim honderd mensen om. Het regeringsleger, gesteund door onder meer Egypte en Iran, heeft nog geen enkele grote overwinning behaald. Bij het begin van het droge seizoen en de opgelaaide gevechten slaagden ze er in één brug van de Nijl over te steken, maar verder wonnen de regeringstroepen nauwelijks terrein op de RSF. Nog steeds controleert het RSF, gesteund door de Verenigde Arabische Emiraten, het grootste deel van het grondgebied. In totaal zouden inmiddels meer dan 150.000 burgers door honger en geweld om het leven zijn gekomen.
In wat mogelijk de grootste humanitaire crisis ter wereld is, spelen echter niet de grote internationale hulporganisaties een hoofdrol. Zij verlieten de hoofdstad Khartoem toen daar anderhalf jaar geleden de gevechten begonnen. De twee strijdende partijen dwarsboomden vervolgens daarna internationale pogingen om noodhulp binnen te brengen, of ze stalen goederen.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Militairen van het Soedanese regeringsleger in een deel van de hoofdstad Khartoum dat is terugveroverd. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Militairen van het Soedanese regeringsleger in een deel van de hoofdstad Khartoum dat is terugveroverd. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133031/data122920980-c6de45.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-10.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-8.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-9.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-10.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-11.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/F8oNosTIBo4T28q6eGMe4xpsH5k=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133031/data122920980-c6de45.jpg 1920w”>Militairen van het Soedanese regeringsleger in een deel van de hoofdstad Khartoum dat is terugveroverd.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Een begraafplaats in de wijk Wad Nubawi, Karthoum. Bewoners mogen de gecontroleerde zone niet uit en kunnen daarom overledenen niet elders in een familiegraf begraven. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een begraafplaats in de wijk Wad Nubawi, Karthoum. Bewoners mogen de gecontroleerde zone niet uit en kunnen daarom overledenen niet elders in een familiegraf begraven. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133024/data122920974-eb4403.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-14.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-12.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-13.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-14.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-15.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/Hdndts5lpb4HJOB-86dFE-u6v8U=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133024/data122920974-eb4403.jpg 1920w”>Een begraafplaats in de wijk Wad Nubawi, Karthoum. Bewoners mogen de gecontroleerde zone niet uit en kunnen daarom overledenen niet elders in een familiegraf begraven.
Foto’s: Arthur Larie
Noodkeukens
Het zijn Soedanese jongeren in noodhulpruimtes die hongerende burgers in leven houden. Van deze zogeheten Emergency Response Rooms — opgezet in verlaten loodsen, op schoolterreinen en binnenplaatsen van woningen — telt Khartoem zelf er zo’n 450, die een half miljoen families assisteren. Ook buiten de hoofdstad zouden verspreid over het hele land honderden andere keukens zijn opgezet. Sinds kort krijgen de noodcomités in de westelijke regio Darfur ook hulp van buitenlandse organisaties. Om al deze plekken te kunnen bereiken, manoeuvreren handelaren door een reeks wegversperringen van milities om commerciële activiteiten gaande te houden.
„Het is verbazingwekkend hoe Soedanezen nog steeds manieren vinden om elkaar te helpen”, prijst een buitenlandse hulpverlener de zogenoemde noodkeukens. „Voedsel wordt door beide partijen gebruikt als een wapen”, zegt de hulpverlener die anoniem wil blijven.
Vacuüm vullen
De Soedanese noodcomités proberen het vacuüm op te vullen dat door de hulpblokkades is ontstaan. Op plekken waar de vernietiging groot is en de bombardementen en gevechten hevig zijn, brengen soepkeukens soelaas. De destructie in Khartoem en de satellietsteden Omdurman en Bahri maakt een normaal leven onmogelijk. Woningen en hoge gebouwen zijn ingenomen door scherpschutters. Daarnaast houdt de langdurige hongercrisis in Soedan aan.
„Zonder de Soedanese noodcomités waren we niet in staat geweest om iets te doen aan de uiterst kritieke voedselsituatie”, vertelt de hulpverlener. De soepkeukens worden financieel ondersteund door internationale hulporganisaties. Alleen kwam die samenwerking moeizaam op gang. Want ter verantwoording van de besteding van hun gelden moeten de hulporganisaties strikte regels naleven. In een vernietigingsoorlog zoals in Soedan, waar actoren van buitenaf nauwelijks meer bij de brandhaarden kunnen komen, vallen die regels niet na te komen. „We sluiten een overeenkomst met ieder voedselcomité en maken dan geld over. Ook maken Soedanezen in de diaspora geld over. Daarmee proberen ze plaatselijk voedsel te kopen”, vertelt de hulpverlener. Als het lukt, serveren de soepkeukens een warme maaltijd – meestal een magere pap van sorghum, linzen of bonen – één of twee keer per dag.
De soepkeukens komen voort uit de Verzetscomités, die aan de basis lagen van de volksopstand die in 2019 de dertig jaar oude moslimfundamentalistische dictatuur van president Omar el Bashir ten val bracht. Volgens de Verenigde Naties ervaart meer dan de helft van de bevolking van Soedan – 25,6 miljoen mensen – acute honger en hebben zij dringend hulp nodig.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Kinderen in Omdurman. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Kinderen in Omdurman. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133023/data122920932-4e2155.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-18.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-16.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-17.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-18.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-19.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/nWrwFPerU85nXB2m1j2j96eP0Bo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133023/data122920932-4e2155.jpg 1920w”>Kinderen in Omdurman.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Een verwoeste moskee in Omdurman. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een verwoeste moskee in Omdurman. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133020/data122920800-eb2475.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-22.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-20.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-21.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-22.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-23.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/7Pvc2aWoTcPESyQ79mfCYLvhI3A=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133020/data122920800-eb2475.jpg 1920w”>Een verwoeste moskee in Omdurman.
<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="De verwoeste markt van Omdurman. ” data-figure-id=”2″ data-variant=”grid”><img alt data-description="De verwoeste markt van Omdurman. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133025/data122921001-8fb0e7.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-26.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-24.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-25.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-26.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-27.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/__cciRFSWXcR0Qc3TJPPxYm7VjY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133025/data122921001-8fb0e7.jpg 1920w”>De verwoeste markt van Omdurman.
Foto’s: Arthur Larie
Handelaren en beschilderde vrachtwagens
De noodcomités zouden niet kunnen werken zonder de inzet van handelaren. Soedan is beroemd om zijn transportsector. Aftandse maar mooi beschilderde vrachtwagens dringen op soms wekenlange reizen door tot vrijwel alle uithoeken van het moeilijk begaanbare land, overal valt wel iets te verhandelen. De oorlog bemoeilijkt het reizen maar op beperkte schaal gaat de handel door.
„Vrachtwagenchauffeurs riskeren hun leven om ons handelswaren te leveren”, vertelt handelaar Al-Sadiq Fador (30) per telefoon vanuit het stadje Adilla in de regio Oost-Darfur. Van beroep is Fador leraar, maar alle scholen in Soedan hebben inmiddels hun deuren gesloten, of zijn toevluchtsoord geworden voor ontheemden. „Onze regio staat onder controle van de RSF, maar bij veel wegversperringen zwaaien geallieerde milities [van beide partijen] de scepter”, vertelt hij. De controleposten bestaan uit stukken hout die op autobanden zijn gelegd en worden bemand door losbandige militieleden met AK-47-geweren, die honderden dollars eisen om je te laten passeren. „Vrachtwagens gaan landbouwproducten uit onze regio verhandelen in Noord-Soedan. Dan moeten ze eerst bij de RSF belastingen betalen en vervolgens bij het regeringsleger. Ze moeten zelfs een religieuze belasting betalen.”
Zowel de RSF als het regeringsleger richten hun pijlen op de vrijwilligers van soepkeukens. Vóór de oorlog trokken het RSF en het regeringsleger op om de Verzetscomités te ontmantelen. Nu tonen ze zich uiterst wantrouwig jegens de mensen van de soepkeukens. Beide partijen executeerden vrijwilligers op verdenking te heulen met de vijand. Tegelijk zijn de voedselblokkades onderdeel van de militaire strategie in deze oorlog. De strijdende partijen willen voorkomen dat voedsel alle gebieden bereikt, ook die van de vijand.
Internationale organisaties hebben altijd een grote rol gespeeld bij het afleveren van hulp tijdens de lange reeks oorlogen die Soedan sinds haar onafhankelijkheid in 1956 heeft gekend. De aanwezigheid van hulporganisaties gaf rebellen legitimiteit. Door met ze samen te werken en voedsel in hun gecontroleerd gebied te leveren groeiden ze in status, onder de bevolking en bij de buitenlandse donoren. Dit wil de regering nu voorkomen bij het RSF.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Een vrouw en haar zoon in het Al Nau-ziekenhuis in Khartoum, nadat ze gewond zijn geraakt bij beschietingen in Omdurman. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een vrouw en haar zoon in het Al Nau-ziekenhuis in Khartoum, nadat ze gewond zijn geraakt bij beschietingen in Omdurman. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-5.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133030/data122921115-c50030.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-30.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-28.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-29.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-30.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-31.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/H3TX6rr_xk3z10k9kZcglg53VBM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133030/data122921115-c50030.jpg 1920w”>Een vrouw en haar zoon in het Al Nau-ziekenhuis in Khartoum, nadat ze gewond zijn geraakt bij beschietingen in Omdurman.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Een achtjarig meisje dat gewond is geraakt door een mortiergranaat. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een achtjarig meisje dat gewond is geraakt door een mortiergranaat. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-6.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133028/data122921079-e19f69.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-34.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-32.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-33.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-34.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/10/in-de-uitzichtloze-oorlog-in-soedan-houden-jongeren-met-soepkeukens-de-mensen-in-leven-35.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/i8Jn3XkP_CxU4MxMw_oaMECZRw8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/13133028/data122921079-e19f69.jpg 1920w”>Een achtjarig meisje dat gewond is geraakt door een mortiergranaat.
Foto’s: Arthur Larie
Vrede steeds verder weg
Een oplossing voor het conflict lijkt steeds verder buiten bereik, mede door de groeiende versplintering van het strijdtoneel. Zowel de RSF als het regeringsleger zetten milities in, terwijl ook buurlanden als Eritrea en Tsjaad zich steeds nadrukkelijker mengen in de gevechten. De RSF, oorspronkelijk afkomstig uit Darfur in het westen van Soedan, verraste begin dit jaar door zijn operaties uit te breiden naar gebieden ten oosten van de Nijl. Daar leek het regeringsleger aanvankelijk een stabiele positie te hebben. De RSF wist zijn terreinwinst mede te behalen door lokale strijders te ronselen, die als beloning mochten plunderen. Beide partijen zeggen nog lang te willen doorvechten en tonen nauwelijks interesse in vredesbesprekingen. Die realiteit zorgt ervoor dat de noodzaak voor de noodhulpruimtes voorlopig blijft bestaan.
‘Ik heb gestemd zoals bijna iedereen hier”, glimlacht Koen Tempelaere. De zwarte wetsuit die de veertiger draagt, is kletsnat van het autowassen. Tempelaere woont in een bemiddelde nieuwbouwwijk van het West-Vlaamse dorp Houthulst, tevens hoofdplaats van de gelijknamige gemeente. Achter zijn tuin liggen glooiende maïsvelden, bossen en een militaire begraafplaats. De frontlinie van de Eerste Wereldoorlog is vlakbij. Het van oorsprong arme Houthulst kampt in de regio met een slecht imago, onder meer vanwege drugsgebruik.
Net als Tempelaere stemden bijna vier op de tien inwoners van Houthulst in juni op Vlaams Belang. België hield toen Europese, federale en regionale verkiezingen. Haast nergens werd de radicaal-rechtse partij, wier voorganger Vlaams Blok is veroordeeld wegens racisme, zo groot als in Houthulst. „De instroom van gelukszoekers is te hoog”, zegt Tempelaere. Hij houdt een druipende spons tegen zijn middel en geeft toe: „Al valt de instroom in Houthulst wel mee.”
Bij de gemeentelijke- en provinciale verkiezingen zondag in België staat het cordon sanitaire, de afspraak om niet met Vlaams Belang te besturen, volgens partijleider Tom Van Grieken „op springen”. 2024 moest het jaar worden waarin zijn partij, in navolging van radicale geestverwanten elders in Europa, zou gaan regeren. Met verkiezingen op elk denkbaar niveau van de Belgische politiek en gunstige peilingen, waren de verwachtingen hooggespannen. In juni haalde Vlaams Belang in de helft van de Vlaamse gemeenten de meeste stemmen, maar dat bleek onvoldoende om de grootste te worden.
Vlaams Belang is wendbaar in het vertalen van haar kernthema’s naar het lokale niveau. Zo koppelen ze de leefbaarheid van wijken bijvoorbeeld aan de komst van asielzoekers.
Zowel in de pas aangetreden centrum-rechtse Vlaamse regering als in de onderhandelingen over een federale Belgische regering speelt Vlaams Belang geen rol. Om het cordon alsnog te doorbreken, zijn de lokale verkiezingen cruciaal. De partij neemt in 209 van de driehonderd Vlaamse gemeenten deel. Daartoe heeft de partij tientallen lokale afdelingen opgericht, waaronder in Houthulst. Toch lijkt de partij het juist op lokaal niveau lastig te krijgen.
„Veiligheid” is voor Tempelaere het belangrijkste verkiezingsthema. „Mijn drie zoontjes moeten veilig kunnen spelen.” Hij heeft daarvoor meer vertrouwen in de huidige coalitiepartijen dan in Vlaams Belang. Dus zal Tempelaere op Lijst Burgemeester van de christen-democratische burgemeester Jeroen Vandromme (CD&V) stemmen.
In de steek gelaten
Het gemeentehuis van Houthulst telt een handvol kantoren, een raadzaal en maquettes van de kerk en het gemeentehuis. De 45-jarige burgemeester Vandromme draagt een donkerblauwe trui. Hij reageert allerminst verrast op zijn radicaal stemmende bevolking. „Inwoners voelen zich in de steek gelaten door Brussel. Laatst moest een tachtigjarige plots zijn sociale woning verlaten. Zelfs ik wist van niks!”
Houthulst heeft tienduizend inwoners. Vlaanderen kent veel van dit soort kleine gemeenten, vaak decennialang bestuurd door christen-democraten. „Gemeentefusies klinken mooi, maar eindigen altijd met minder dienstverlening”, zegt Vandromme. „Vlaanderen mag niet dezelfde fout maken als Nederland.” Want in zo’n kleine gemeente begrijpen inwoners „goed wat de lokale overheid allemaal doet”.
Enthousiast en ietwat gehaast – er wachten nog huisbezoeken – toont Vandromme het dorp. In een zaal achter de bibliotheek heeft een groep ouderen soep gegeten, ze krijgen een snelle handdruk. Op het marktplein wijst Vandromme naar het bankkantoor. Dat zit er nog, omdat de gemeente een pand ter beschikking stelde. En dan is er de ‘vrijetijdscampus’ waar gesport wordt. „We organiseerden hier ook onze nieuwjaarsreceptie, daar kwamen tweeduizend inwoners op af”, glundert de burgemeester.
„Door de plaatselijke bekendheid van kandidaten wordt bij lokale verkiezingen doorgaans minder ideologisch gestemd”, zegt Herwig Reynaert, politicoloog aan de Universiteit Gent. „Dat werkt in het nadeel van Vlaams Belang, zij leveren nergens burgemeesters.” Ook de nieuwe spelregels kunnen de partij parten spelen. De grootste partij krijgt voortaan het alleenrecht om in twee weken een coalitie te vormen. Het stemmenkanon van de grootste partij binnen een coalitie wordt automatisch burgemeester.
Maar de grootste „onzekere factor” bij wat Reyneart „de tweede ronde van Belgiës electorale boksmatch” noemt, is dat in Vlaanderen de opkomstplicht wordt afgeschaft. In Brussel en Wallonië blijft deze behouden. „Voor het eerst weet niemand wat de opkomst gaat zijn en welke kiezers thuisblijven.”
Thuisblijvers
Uitgebloeide zonnebloemen en tientallen verkiezingsborden doen de bus in- en uitgeleide die eens per uur over een hobbelige weg van Houthulst naar de provinciestad Roeselare rijdt. Volgens de peilingen wordt Vlaams Belang hier zondag de grootste. Op de Grote Markt van Roeselare blijkt de animo om te stemmen gering. Ouderenverzorgster Natashinka Lanckriet werkt op verkiezingsdag en vindt een volmacht regelen „te veel rompslomp”. „In juni stemde ik Vlaams Belang, want immigratie moet harder aangepakt. Maar nu ga ik niet.” Ook student game-ontwikkeling Riti Vandewalle koos de vorige keer voor radicaal-rechts. „Toen heb ik naar mijn familie geluisterd, maar het interesseert me echt niet. Ik blijf thuis.”
Op het plein voor het station van Roeselare veroorzaken gebruikers van de zombiedrug flakka veel overlast. De dertigjarige buschauffeur Alexander, van Noord-Macedonische afkomst, vindt het er onveilig voor zijn vrouw en dochter. „Misschien ben ik een beetje een racist, maar je ziet hier op het plein geen Belg met blond haar meer.”
„Vlaams Belang is wendbaar in het vertalen van zijn kernthema’s, migratie en criminaliteit, naar het lokale niveau”, zegt Laura Jacobs, politicoloog aan de Universiteit Antwerpen. „Zo koppelen ze de leefbaarheid van wijken bijvoorbeeld aan de komst van asielzoekers. Andere partijen voelen zich gedwongen te reageren en schuiven op naar rechts.” Grote vraag is volgens Jacobs of lokale afdelingen tegen de partijlijn in met Vlaams Belang durven te praten. In Roeselare hintte de lokale afdeling van oppositiepartij N-VA op samenwerking. N-VA-leider Bart De Wever greep direct in, de lokale lijsttrekker moest terugkrabbelen.
In Houthulst heeft Vlaams Belang zijn eigen besognes. De lijsttrekker gaf aan „geen vreemdelingen” meer te willen als hij burgemeester wordt. Daarop verbood de nationale partijleiding hem deelname aan een verkiezingsdebat. Op Facebook maken Vlaams Belang-kandidaten elkaar onderling uit voor racist, homofoob en nazi. Ook blijken partijgenoten elkaars verkiezingsaffiches te hebben overgeplakt. Vanwege deze „plaatselijke gebeurtenissen” wil Vlaams Belang Houthulst niet spreken met NRC.
Ruim een jaar na de aanval van Hamas in Zuid-Israël op 7 oktober en de daaropvolgende Israëlische invasie van de Gazastrook is het dodental in Gaza volgens het Palestijnse ministerie van Gezondheid opgelopen tot 41.965. Het ministerie werkt het dodental in Gaza bijna dagelijks bij. Daarnaast publiceert het gedetailleerde lijsten met geïdentificeerde doden, inclusief hun volledige namen, leeftijd, geslacht en persoonlijke ID-nummer. Het aantal getelde doden is hoger dan het aantal geïdentificeerde doden.
De lijst met 34.344 geïdentificeerde doden die het ministerie in Gaza begin september publiceerde, vormt de basis voor dit verhaal. De lijst is 649 pagina’s lang, de doden zijn gerangschikt op leeftijd. De eerste veertien pagina’s van de lijst bestaan alleen uit namen van baby’s onder de één jaar. Meer dan 11.355 doden zijn minderjarig. Het duurt 215 pagina’s voordat je op de eerste volwassene stuit, een 18-jarig meisje genaamd Walaa Mahmoud Abd Al-Hamid Jadallah. Uit onderzoek van het persbureau Associated Press blijkt dat van minstens zestig families uit Gaza minstens vijfentwintig mensen zijn gedood – soms vier generaties van dezelfde bloedlijn – door Israëlische bombardementen tussen oktober en december 2023, de dodelijkste periode van de oorlog.
Tellen van de doden
Het dodental van het ministerie van Gezondheid in Gaza wordt betwist door de Israëlische regering, die zegt dat het ministerie niet te vertrouwen is omdat het wordt gerund door Hamas. Maar volgens de Verenigde Naties en de Wereldgezondheidsorganisatie zijn de cijfers van het ministerie wel degelijk accuraat. Ze worden bovendien ondersteund door analyses van onafhankelijke ngo’s, zoals het in Londen gevestigde Airwars, dat de gevolgen van de internationale oorlogen in het Midden-Oosten bijhoudt op basis van openbare bronnen.
Informatie over burgerdoden in Gaza is in veel gevallen publiek toegankelijk. Het onderzoek van Airwars „prikt daarmee door de desinformatie heen”, zegt Jessica Dorsey, universitair docent internationaal recht aan de Universiteit Utrecht en vrijwillig bestuurslid van Airwars. „Het laat de betrouwbaarheid van lokale bronnen zien, en versterkt de geloofwaardigheid van het ministerie van Gezondheid.”
Hoeveel doden op de lijst van het ministerie van Gezondheid leden van Hamas en andere gewapende groepen zijn, is niet duidelijk. Airwars gaat in haar onderzoek uit van de „civiele status” van doden totdat er bewijs van het tegendeel is. Het is volgens Dorsey aan het Israëlische leger om te bewijzen dat er Hamasstrijders gedood zijn en dat ze legitieme doelwitten waren. „Bondgenoten van Israël, zeker die wapens leveren, zouden moeten aandringen op transparantie daarover.” Het onderzoek identificeerde een aantal strijders op de lijst van het ministerie, maar kon het precieze aantal niet bepalen. Wel stelt het vast dat het overgrote deel namen op de lijst burger is.
Onderzoekers denken bovendien dat het officiële aantal van 41.802 doden een ondertelling is vanwege de moeilijkheden bij het tellen van doden tijdens oorlogen. Wegen zijn onbegaanbaar, ziekenhuizen functioneren niet meer, en er zijn te weinig graafmachines om puin te verwijderen. Satellietbeelden suggereren dat ongeveer 60 procent van de gebouwen in Gaza is beschadigd of verwoest. De VN schatten dat er nog een flink aantal ongetelde doden onder het puin ligt, misschien wel 10.000. Bekenden schrijven de namen van slachtoffers soms op een muur die na een bombardement nog overeind staat, om latere identificatie te vergemakkelijken.
In de chaos van de oorlog worden veel mensen door vrienden en familieleden geïnformeerd over de dood van hun dierbaren. Of ze zien het op sociale media. De Israëlische krant Haaretzinterviewde Noor, een moeder van drie uit de zuidelijke stad Rafah, die vreesde dat haar zuster in Gaza-Stad was omgekomen toen ze haar WhatsApp-berichten niet meer beantwoordde. Haar dood werd dagen later pas bevestigd door een account op X dat de namen van de doden publiceert. ,,Ik heb geprobeerd van familieleden in Gaza te horen wat er is gebeurd, of ze haar lichaam hebben gevonden, of ze begraven is”, vertelde Noor aan Haaretz. ,,Maar tot op de dag van vandaag heb ik geen antwoorden.”
En dan zijn er nog de indirecte doden die vallen als gevolg van de oorlog in Gaza. Dit zijn dus niet de slachtoffers die sterven door het oorlogsgeweld, maar mensen die om het leven komen door ziektes, honger en andere indirecte maar ernstige gevolgen van het conflict voor hun gezondheid. Zelfs als de oorlog morgen eindigt, zullen er de komende jaren nog veel indirecte doden vallen door ziekten en andere gezondheidsproblemen, schreef het toonaangevende medische tijdschrift The Lancet in juli over Gaza. ,,In recente conflicten variëren dergelijke indirecte doden van drie tot vijftien keer het aantal directe doden.” Uitgaande van een voorzichtige schatting van vier indirecte doden per directe dode in Gaza, zijn ,,186.000 of zelfs meer sterfgevallen” volgens The Lancet ,,niet onwaarschijnlijk”.
Hieronder volgen zes portretten van burgers in Gaza die in het afgelopen jaar zijn gedood. Daarmee wil NRC de doden een gezicht geven.
baby’s 10/08/2024 – 13/08/2024Aisal & Asr Abu al-Qumsan
Aisal en Asr Abu al-Qumsan kwamen op 10 augustus in de Gazastrook ter wereld als een tweeling van Muhammad en Jumana Abu al-Qumsan. Hun geboorte was een klein wonder, aangezien Jumana een moeilijke zwangerschap en bevalling had en de gezondheidszorg in Gaza op het moment van hun geboorte grotendeels was verwoest na maanden van oorlog. Jumana wilde zelf de namen van haar baby’s kiezen: Aisal (Avond) en Asr (Betoverend). „Ze heeft veel voor ze geleden”, zei Muhammad al-Qusman tegen nieuwswebsite The New Arab. „Dus ze wilde liever dat zij degene was die ze een naam gaf.”
Muhammad en Jumana raakten sinds de oorlog uitbrak drie keer ontheemd. Om hun gezin een veilige plek te geven, huurden ze een appartement in de stad Deir al-Balah, in het midden van de Gazastrook, die door het Israëlische leger was bestempeld als een ‘veilige zone’. Vanwege haar zwangerschap had Jumana speciale zorg nodig, en het ziekenhuis was vlakbij. Terwijl de Gazastrook maandenlang het toneel was van Israëlische bombardementen, kostte het Muhammed en Jumana veel moeite om kinderkleding, speelgoed en andere dingen te vinden ter voorbereiding op de komst van de baby’s.
Aisal en Asr werden geboren in het Al-Aqsa Martelaren-ziekenhuis in Deir al-Balah, via een keizersnee. „Mijn kinderen werden lachend geboren”, vertelde Muhammad aan The New Arab. „Iedereen die erbij was, was verrast door de glimlach van mijn kinderen. Ze zorgden ervoor dat ik me meer ging vastklampen aan het leven en hoopte op een betere toekomst.” Drie dagen later ging hij, inmiddels was het gezin thuis, op pad om hun geboorte te registreren, niet wetend dat zijn pasgeboren baby’s, zijn vrouw en zijn schoonmoeder niet veel later zouden worden gedood bij een Israëlische aanval op hun huis.
Op de weg terug van de registratie in het ziekenhuis kreeg Mumammad een telefoontje dat zijn huis was beschoten door Israëlische artillerie. Hij haastte zich terug naar het ziekenhuis, waar zijn familie naartoe zou zijn gebracht. Toen hij de menigte rond het mortuarium in het ziekenhuis zag, en mensen hem begonnen te condoleren, begon hij te huilen. Hij toonde de geboortecertificaten van zijn baby’s en zei bitter: „Mijn vreugde over Aisal en Asr is veranderd in wanhoop. Ze wisten niet eens wat de betekenis van het leven was en waren niet in staat de kenmerken van onze wereld te onthouden.”
meisje, 5 jaar 03/05/2018 – 29/01/2024Hind Rami Eyad Rajab
„Kom alsjeblieft, ik ben zo bang”, was een van de laatste dingen die het 5-jarige meisje Hind Rami Eyed Rajab door de telefoon zei tegen een reddingswerker, nadat de auto waarmee de familie Gaza-Stad probeerde te ontvluchten, onder vuur was genomen door een Israëlische tank. Terwijl ze vastzat in de auto, omringd door haar dode familieleden, smeekte ze reddingswerkers van de Rode Halve Maan urenlang om haar te komen bevrijden, blijkt uit een vrijgegeven audio-opname.
Na lange onderhandelingen kreeg het ministerie van Gezondheid in Gaza toestemming van de Israëlische autoriteiten om een ambulance te sturen. Maar toen twee reddingswerkers arriveerden op de plaats des onheils, werden ze onmiddellijk beschoten door de tank. Pas twee weken later werden de ontbonden lijken van Rajab en zes familieleden en die van de twee reddingswerkers gevonden.
Het Israëlische leger ontkent verantwoordelijk te zijn voor de aanval. Op basis van een eerste onderzoek beweerde een woordvoerder dat er geen troepen binnen schietbereik waren van de auto op het moment van de aanval. Maar volgens de Rode Halve Maan werd de ambulance moedwillig beschoten.
Rajabs dood kreeg veel media-aandacht en groeide uit tot een symbool van alle onschuldige kinderen die het Israëlische leger doodt in Gaza. In april bezetten pro-Palestijnse studenten een gebouw op de campus van de Columbia Universiteit in New York, dat ze omdoopten tot ‘Hind’s Hall’, ter ere van het gedode meisje. De Amerikaanse rapper Macklemore bracht een nummer uit met dezelfde naam. Opnames van Hinds gesprekken met telefonisten, openbaar gemaakt door de Rode Halve Maan, vormden de aanleiding voor een campagne om uit te vinden wat er was gebeurd.
Vijf maanden later publiceerde Forensic Architecture, een onderzoekscollectief dat is verbonden aan de Universiteit van Londen, een gedetailleerd onderzoek naar de dood van Rajab, haar familieleden en de reddingswerkers, gebaseerd op satellietbeelden, geluidsopnames en andere bewijsmateriaal. De conclusie was dat een Israëlische tank waarschijnlijk 335 kogels had afgevuurd op de auto, en dat de tankbestuurders konden zien dat er burgers, onder wie kinderen, in de auto zaten. De tank had daarna waarschijnlijk ook de ambulance aangevallen die was gekomen om Rajab te redden.
Karatekampioen, 26 jaar 12/09/1997 – ??/01/2024Nagham Abu Samra
Ze had gehoopt zich te kwalificeren voor internationale competities, waaronder de Olympische Spelen. Maar in december 2023 raakte de karatekampioen Nagham Abu Samra zwaargewond bij een Israëlisch bombardement op haar huis in Nuseirat, in de centrale Gazastrook. Haar zus Rosanne werd gedood.
Abu Samra verloor een been en had zware verwondingen aan haar hoofd. „Met haar been verloor ze ook haar kapitaal” als sporter, schrijft journalist Hind Shraydeh in een necrologie. Het ziekenhuis in Deir al-Balah waar Abu Samra naartoe werd gebracht, had niet genoeg middelen om haar te behandelen.
Haar vader deed daarom een internationale oproep voor hulp om haar uit Gaza te krijgen voor behandeling. „Ik kan het niet verdragen om haar iedere dag in deze toestand te zien”, zei hij vanuit het ziekenhuis tegen Al Jazeera. Tijdens haar uiteindelijke verplaatsing van het Al-Aqsa-ziekenhuis in Deir al-Balah naar Egypte, raakte ze in coma. Afgelopen januari stierf ze aan haar verwondingen in een Egyptisch ziekenhuis in El Arish, net buiten Gaza. Over de precieze datum bestaat onduidelijkheid.
Nagham Abu Samra was haar vaders grote trots. Hij noemde haar „de mooiste karatevechter ter wereld”, schrijft Al Jazeera. Al vanaf zesjarige leeftijd beoefende ze de sport, vertelde Abu Samra in een interview met de zender al-Arabiya in Palestina. Ook zei ze te hopen buiten Gaza als karate-sporter de Palestijnse vlag te kunnen vertegenwoordigen tijdens internationale competities.
In 2019 werd Abu Samra karatekampioen van Palestina. Twee jaar later opende ze haar eigen karatesportcentrum in Gaza, gericht op meisjes en vrouwen. Naast haar sportcarrière rondde ze ook een studie lichamelijke opvoeding af aan de – inmiddels gebombardeerde – al-Azhar-universiteit in Gaza-Stad.
„Ze was een rolmodel voor de Palestijnse sport in haar poging karate onder meisjes in Gaza te verspreiden”, schreef het Palestina Olympisch Comité in een online condoleancebericht. De voorzitter van het Comité, Jibril Rajoub, zei afgelopen juni in de aanloop naar de Olympische Spelen dat er ruim driehonderd Palestijnse atleten zijn gedood door de Israëlische aanvallen op Gaza sinds oktober 2023.
academicus en dichter, 44 jaar 23/09/1979 – 07/12/2023Refaat Alareer
Zijn gedicht ‘Als ik moet sterven’, dat hij in november vorig jaar op X deelde, ging de wereld over, en is inmiddels in tientallen talen vertaald. Refaat Alareer (44) was een professor, schrijver en dichter die Engels doceerde aan de Islamitische Universiteit in Gaza-Stad.
Op 9 december 2023 werd Alareer, samen met zijn broer, zus en vier van hun kinderen gedood door een bombardement op het appartement waarin zij verbleven in Shuja’iyya, in het noorden van Gaza. Zijn vrouw en zes kinderen schuilden op dat moment in een UNRWA-school elders in Gaza.
Alareer was behalve een bekende intellectueel – binnen en buiten Gaza – ook een mentor voor veel jonge Gazaanse schrijvers en journalisten. Oud-leerling Jehad Abusalim schreef na de dood van Alareer dat deze de Engelse taal zag als instrument van verzet tegen de onderdrukking van Palestijnen, en om de culturele en academische blokkade van Gaza te doorbreken. Middels literatuur, schrijft Abusalim, liet hij „ons een wereld ervaren die ver buiten de grenzen van Gaza ligt en wekte het verlangen om onze plaats daarin op te eisen”.
Refaat Alareer If I Must Die
If I must die, you must live to tell my story to sell my things to buy a piece of cloth and some strings, (make it white with a long tail) so that a child, somewhere in Gaza while looking heaven in the eye awaiting his dad who left in a blaze — and bid no one farewell not even to his flesh not even to himself — sees the kite, my kite you made, flying up above, and thinks for a moment an angel is there bringing back love. If I must die let it bring hope, let it be a story
Alareer was onder meer redacteur van het boek Gaza Writes Back, met korte verhalen van schrijvers uit Gaza. Ook was hij een van de oprichters van de organisatie ‘We are not numbers’, gericht op het vertellen van verhalen achter Palestijnse (doden)cijfers, en het trainen van jonge Palestijnse auteurs.
Een jaar geleden, op 9 oktober, gaf Alareer een geëmotioneerd interview, met op de achtergrond het geluid van zware bombardementen: „Ik ben een academicus. Het zwaarste ding dat ik thuis heb is waarschijnlijk een Expo stift. Maar als de Israëliërs binnenvallen, als ze op ons afstormen, ons van deur tot deur aanvallen om ons af te slachten, dan ga ik die stift gebruiken om naar de Israëlische soldaten te gooien, ook al is dat het laatste wat ik zou kunnen doen. Dit is het gevoel dat iedereen heeft: we zijn hulpeloos, en hebben niets te verliezen.”
Alareer’s naam ontbreekt op de lijst van het ministerie van Gezondheid, maar zijn dood werd in december door zijn vrienden bevestigd. De universiteit waar Alareer doceerde, werd in oktober vorig jaar vernietigd door een Israëlisch bombardement.
orthopedisch chirurg, 49 jaar 17/09/1974 – 19/04/2024Adnan al-Bursh
Gedurende de eerste maanden van de oorlog in Gaza werkte Adnan al-Bursh, hoofd van de orthopedie-afdeling van het al-Shifa-ziekenhuis in Gaza-Stad en professor orthopedische geneeskunde, vrijwel non-stop in verschillende ziekenhuizen. Alleen ’s ochtends ging hij sporten op het strand van Gaza, vertelde zijn neefje aan CNN.
Al-Bursh was getrouwd met Yasmin en had zes kinderen. Hij had allerlei interesses en ambities, vertelde zijn nichtje Rozan aan Middle East Eye. Hij had een master in politicologie, en droomde ervan een groot ziekenhuis in Gaza te openen waarin alle medische specialisaties vertegenwoordigd zouden zijn. Zijn collega Suhail Matar zei over Al-Bursh tegen BBC Arabic dat hij „zijn hele leven met toewijding heeft gewerkt en enorme inspanningen heeft geleverd ten koste van zichzelf”.
In een zelfgemaakte video van Al-Bursh, vanuit het al-Shifa-ziekenhuis in november vorig jaar, laat hij zien hoe de werkomstandigheden daar zijn bij gebrek aan elektriciteit en middelen als anesthesie. „We blijven, ondanks de pijn, standvastig”, zegt hij in de camera. Na de eerste Israëlische belegering van het al-Shifa-ziekenhuis in november vorig jaar werkte hij afwisselend in verschillende ziekenhuizen, waaronder het al-Awda-ziekenhuis in Jabalia, in Noord-Gaza.
Daar werd hij in december 2023, terwijl hij patiënten behandelde, samen met tien andere zorgmedewerkers opgepakt door het Israëlische leger, en zonder proces gevangen gezet. Vier maanden later kwam het bericht dat Al-Bursh op 19 april is overleden in de Ofer-gevangenis op de Westelijke Jordaanoever, vermoedelijk als gevolg van marteling. Voormalige medegevangenen die spraken met de Israëlische krant Haaretz zeiden hem eerder nog in een gevangenis in het zuiden van Israël te hebben gezien. Ze herkenden hem nauwelijks en zeiden tekenen van marteling en slaaponthouding te hebben gezien.
„Hij werd vastgehouden terwijl hij zijn plicht jegens patiënten vervulde en voor hen zorgde volgens de eed die hij als arts had afgelegd,” zei VN-rapporteur Tlaleng Mofokeng in reactie op zijn dood. „Hij stierf omdat hij probeerde het recht op leven en gezondheid van zijn patiënten te beschermen.” „Dr. Adnan hield van het leven, hij was vrolijk en geliefd door iedereen”, zei de directeur van het al-Shifa-ziekenhuis, dr. Marwan Abu Saada, tegen CNN.
Zowel het Israëlische leger als de Israëlische Gevangenisautoriteiten weigeren informatie te geven over de toedracht van zijn dood. Zijn vrouw Yasmin heeft wel een zaak aangespannen, waarin zij een onderzoek eist naar zijn dood. Het lichaam van Al-Bursh wordt nog steeds vastgehouden door de Israëlische autoriteiten.
Volgens de VN waren er afgelopen juni al vijfhonderd medewerkers in de gezondheidszorg gedood in Gaza, tegen de achtergrond van „systematische aanvallen op ziekenhuizen en andere medische faciliteiten, in strijd met het oorlogsrecht”.
Adnan al-Bursh staat niet op de dodenlijst van het ministerie van Gezondheid, waarschijnlijk omdat de Israëlische autoriteiten zijn lichaam niet hebben vrijgegeven. Wel hebben ze zijn dood gemeld.
academicus en dichter, 52 jaar 20/08/1971 – 02/12/2023Sufyan Tayeh
Sufian Tayeh, een prominente onderzoeker in de natuurkunde en toegepaste wiskunde, behoorde tot de beste academici in zijn vakgebied. Hij was een autoriteit op het gebied van elektromagnetisme en was gespecialiseerd in fotonische kristallen en biosensoren. Ten tijde van zijn dood op 2 december 2023 was Tayeh directeur van de Islamitische Universiteit van Gaza, die enkele maanden daarvoor door een Israëlische bombardement werd verwoest. Sinds 7 oktober zijn negentien instellingen voor hoger onderwijs in Gaza volledig verwoest of gedeeltelijk beschadigd door het Israëlische leger.
Tayeh werd in 1971 geboren in het Jabalia-vluchtelingenkamp. Hij kreeg basisonderwijs op een school in het kamp die werd gerund door de Organisatie van de Verenigde Naties voor hulpverlening aan Palestijnse vluchtelingen (UNRWA). Hij was een voorbeeldige leerling, en ging na de middelbare school natuurkunde studeren aan de Islamitische Universiteit van Gaza. Nadat hij in 1994 zijn bachelor behaalde, kreeg hij een baan aangeboden bij de universiteit.
Van 2008 tot 2011 was Tayeh hoofd van de faculteit natuurkunde, in augustus 2023 werd hij benoemd tot directeur van de universiteit. Zijn onderzoek leverde hem nationale en internationale erkenning op. Tayeh was recent door Unesco benoemd tot de Palestina leerstoel voor natuurkunde, astrofysica en ruimtewetenschappen. En hij was twee keer fellow bij het International Center for Theoretical Physics (ICTP) in Italië. „Tayeh was een mentor en inspiratiebron voor diverse onderzoekers die naar ICTP kwamen”, verklaarde directeur Atish Dabholkar in reactie op zijn dood.
Tayeh had in 2020 een prestigieuze beurs gekregen en werd gevraagd om als gastonderzoeker naar de University of Waterloo te komen. Hij verhuisde in 2021 naar Canada en verbleef bij Omar Ramahi, hoogleraar elektro- en computertechniek aan de Universiteit van Waterloo. Ramahi beschreef Tayeh tegen de Canadese nieuwszender CTV News als een „zeer zachtaardige ziel”. „Hij was ongelooflijk productief dat jaar. Hij bleef het grootste deel van de tijd op kantoor. Toen werden we vrienden.”
Tayeh werd gedood bij een Israëlische luchtaanval op de wijk al-Faluja ten noordoosten van Gaza-stad, op 2 december. Zijn vrouw en twee volwassen kinderen kwamen ook om het leven. „Vertel de wereld wat er met ons gebeurt”, was een van de laatste berichten die Ramahi kreeg van zijn vriend. Toen de oorlog uitbrak, verwachtte hij al dat het noodlot Tayeh of zijn familie in Gaza zou treffen. „De hele familie is uitgemoord” zei hij tegen CTV News. „We moeten zijn nalatenschap eren. We moeten de doden respecteren door de wereld te vertellen hoe en waarom ze op deze manier zijn gestorven.”