Opinie | Tradwife? Wees liever een oeverloos, wild wijf

Posted on February 9, 2024 by admin

Soms lijkt het één grote herhaling van zetten. Weer een boek over de rauwheid van moederschap, een essay over de male gaze, een oproep aan vrouwen om bozer te zijn, harder, nee zachter juist, wees open, wees kwetsbaar, bevrijd jezelf: het is allemaal al in de jaren zestig gezegd, en vaak nog beter ook, maar met welk nut?

„Franse mannen en vrouwen vallen terug in traditionele rolpatronen”, kopte NOS vorige maand. Vooral jongeren tussen de 25 en 34 jaar verlangen weer naar een ouderwetse rolverdeling: de man moet werken terwijl de vrouw verzorgt. „Het seksisme wordt niet minder, het verankert zich juist in de maatschappij en neemt toe”, aldus een belangrijke adviesraad van de Franse regering. Onderzoeken in andere westerse landen wijzen hetzelfde uit. Gen Z, tussen de 16 en 29 jaar oud, ziet feminisme vaker als een schadelijke kracht dan babyboomers, aldus The Guardian onlangs. Overigens geldt dit alles vooral voor mannen, maar veruit de schokkendste zin uit het Franse onderzoek was voor mij toch deze: „Van de vrouwen vindt de overgrote meerderheid dat ze boven alles ‘serieus, trouw, gevoelig en knap’ moeten zijn om serieus te worden genomen.” Niet slim, grappig, gepassioneerd, creatief, oeverloos, wijs of wild, Jordan Petersons ‘de vrouw is chaos’ desnoods, maar mooi en zacht.

Het is een ideaal dat niet ver verwijderd ligt van de zogenaamde tradwife, een mondiale trend van ‘traditionele’ vrouwen die hun bestaan achter het aanrecht vieren. Online zijn er legio filmpjes van. Met gelakte nagels en strak in de make-up aait de tradwife haar blender en stofzuiger. Het brood en de pindakaas voor de lunch maakt ze zelf. Een vrouw dient zorgzaam en volgzaam te zijn, predikt ze met fluwelen stem. Ze kookt, zuigt, zorgt en ziet er natuurlijk altijd tiptop uit, liefst in strakke jaren vijftig jurkjes, want ‘mannen zijn visueel ingesteld’.

Zelfde decolletés, zelfde eeuwige glimlach

Vroeger heette dat nog gewoon een Stepford Wife. Naar de roman van Ira Levin, uit 1972, over het dorpje Stepford waar alle slimme, vrijgevochten vrouwen veranderen in huissloven die altijd beschikbaar zijn voor seks. „De mentaliteitsverandering is vooral een reactie op het feminisme”, stelt de Franse adviesraad. Want: „Hoe vaker er in het openbaar debat gepleit wordt voor verbetering van de positie van vrouwen, hoe groter het verzet daartegen wordt.” Oftewel: beter hou je als vrouw je mond. Tel daarbij de invloed van sociale media en het plaatje is compleet. „Natuurlijk denken Gen Z-jongens dat feminisme schadelijk is”, volgde meteen een commentaar in The Independent, „dat hebben ze op internet geleerd.”

Nu werd The Stepford Wives twee keer verfilmd, in 1975 en 2004, en juist in de vergelijking valt op hoeveel er in de tussenliggende jaren veranderd is. En hoeveel ook niet.

In de versie uit 2004 wordt protagonist Joanna Eberhart gespeeld door Nicole Kidman en is ze aanvankelijk een succesvolle tv-producent. Na een zenuwinzinking verhuist het gezin echter naar Stepford, waar opvallend genoeg exact dezelfde jaren vijftig-esthetiek heerst als nu bij de tradwives: zelfde jurken, zelfde decolletés, zelfde eeuwige glimlach. Maar ook deze vrouwen waren ooit succesvol, zo blijkt aan het einde van de film. Ze waren rechters, wetenschappers, zelfs astronaut. Tot hun echtgenoten een complot beraamden om ze weer nederig en onderdanig te krijgen door een chip in hun hoofd te plaatsten. Ook Joanna’s echtgenoot Walter wil haar zo’n chip geven. Waarom? vraagt Joanna hem. Omdat, antwoordt Walter: „Je hebt me altijd met alles verslagen. Je bent hoger opgeleid, je bent sterker […], je bent een betere spreker, een betere leidinggevende. Je bent zelfs beter in seks.”

Van de ondervraagde mannen in het Franse onderzoek zegt zo’n 32 procent dat ze tegenwoordig hun macht kwijtraken. Het feminisme heeft van vrouwen mannen gemaakt, zeggen de tradwives. Maar zoals de kwade genius in The Stepford Wives stelt: „While you were trying to become men, we became gods.”

De film is twintig jaar oud, stamt uit hetzelfde jaar als de oprichting van Facebook, sociale media speelden dus nog geen rol, maar de verklaring voor de radicalisering van mannen is dezelfde als nu. So far voor vooruitgang.

Gelukkig, spoiler, bedenkt Walter zich op het laatste moment, redt hij niet alleen Joanna, maar ook alle andere vrouwen en blijkt, nog veel grotere spoiler, de echte kwade genius een vrouw te zijn; van je seksegenoten moet je het dus ook al niet hebben.

Het patriarchaat gaat al honderden jaren mee. Seksisme is niet terug, het is nooit weggeweest

De versie uit 1975 toont echter een heel andere werkelijkheid. Vrouwen krijgen hier geen chip maar worden vervangen door robots (mooi detail: het is de kopie die het origineel vermoordt): een happy end is dus niet mogelijk. Maar het grootste verschil is dat Joanna hier al een huisvrouw ís. In de jaren zeventig hadden immers nog weinig vrouwen een carrière, hun onderdrukking kon daarom nog niet worden afgeschoven op hun streberigheid. In plaats daarvan zet de film in op het lichaam. Vóór hun verandering zijn de vrouwen opvallend bloot gekleed, veel been en buik en geen bh. Hun robot-versies daarentegen lopen rond in keurig gestreken soepjurken: de lichamen zijn alleen nog beschikbaar voor hun echtgenoot. Het is gevaarlijk, betoogt de film als het ware, om dienstbaar aan een man te leven. Omdat het nooit genoeg zal zijn. Als machthebber en baas in huis was Walter altijd al dominant en agressief, hij zal enkel nog meer slaafsheid verlangen, nog meer controle over Joanna’s lichaam en geest willen.

Waarom? vraagt Joanna ook hier. „Because we can”, is dit keer het enige antwoord.

Vlucht uit kapitalisme

Het zijn altijd de laatste ontwikkelingen die het hebben gedaan. Sociale media die het brein van jongeren vergiftigen. De #MeToo-beweging, las ik ook regelmatig, waardoor ‘je ook niks meer mag zeggen’ en mannen ‘dus’ radicaliseren. Maar die verklaringen verhullen dat het patriarchaat al minstens honderden jaren meegaat. En hoe diep seksisme in de samenleving verankerd zit. Het neemt niet toe, is niet terug, het is nooit weggeweest. Vrouwen zijn in de afgelopen vijftig jaar veel meer gaan werken, maar nemen nog altijd het merendeel van de huishoudelijke taken op zich en de verzorging van de kinderen (of huren daar andere vrouwen voor in). De loonkloof is er nog steeds, vrouwen zijn zelden bestuursvoorzitter, aanstellingen of contractverlengingen kunnen nog altijd gebaseerd zijn „op uiterlijke kenmerken en seksuele beschikbaarheid” zoals uit het rapport van de commissie-Van Rijn bleek. En ondertussen ligt het vinden van een vast contract of betaalbare woning almaar verder buiten bereik. Geen wonder dat steeds meer meisjes, steeds jonger, mentale problemen hebben.

Zowel Andrew Tate als de tradwives verkopen een escapistische fantasie

In spaarzame momenten van reflectie zeggen de tradwives het zelf ook. Waarom zouden ze zich begeven in een buitenwereld die hen alleen maar uitbuit? „Ik ben eindelijk bevrijd van alle druk die de samenleving me oplegde”, aldus een tradwife op Instagram. Bij de podcastaflevering Are tradwives happier than you? merkt journaliste Jo Piazza op: „Veel van de bad-ass boss babe-vrouwen die ik ken, die moeite hebben om alles met elkaar te combineren – carrière, relevantie, voldoening, een goede moeder zijn, goed zijn in hun werk, een redelijke echtgenote zijn – zijn erg ongelukkig en angstig.” De tradwives in haar podcast zien het als een radicale daad to opt out of the system. Voor hun is het huisvrouwenbestaan een vlucht uit kapitalisme.

En hetzelfde geldt in feite aan de andere kant van het spectrum, bij de zelfverklaarde macho. Iemand als Andrew Tate roept zijn volgers voortdurend op om te ontsnappen aan „the matrix”, het systeem dat je reduceert tot radertje in de machine. Doe daarom als hij, pomp je lichaam op, werk hard, investeer in bitcoin (of vrouwenhandel), versla het systeem en become a god.

Zowel Tate als de tradwives verkopen een escapistische fantasie. Waar hun volgers naar verlangen is te ontsnappen uit een wereld van economische en existentiële onzekerheid, uitputting en depressie. Maar zoals dat vaker geldt bij goeroes of zelfbenoemde thought leaders: terwijl ze gelovigen bevrijding beloven, trekken ze hen alleen maar strakker het systeem in. Tate predikt precies de sociaal-darwinistische waarden van competitie en sluwheid waar het neoliberale kapitalisme op rust. Voor online tradwives is hun hele bestaan een verdienmodel. Het onderscheid tussen werk en privé bestaat niet meer, de influencer verkoopt haar eigen leven, filmt het, fotografeert het, verpakt het tot product. Zelfs haar eigen kinderen worden, als mini-werknemers, ingezet voor de camera. En ondertussen zou het zomaar kunnen dat ze zo meer geld binnenhaalt dan haar man. Tate en tradwives verzetten zich niet tegen het systeem, maar zijn de kapitalistische voorhoede ervan.

Verdeel-en-heers

Voor de duidelijkheid: persoonlijk juich ik iedereen toe die zich probeert te onttrekken aan de zielsdodende prestatiemaatschappij waarin alles om efficiëntie en productiviteit draait. Iedereen ook die zich niet laat intimideren door verwijten van luidheid, ‘deeltijdprinsesjes’ of de zoveelste Sander Schimmelpenninck die verkondigt dat vrouwen meer moeten werken. Maar daar hoort wel een analyse bij van het sociaal-economische systeem waaronder we leven. Misschien heeft feminisme in het verleden te veel nadruk gelegd op de noodzaak van werk en financiële onafhankelijkheid, zonder daarbij te kijken naar het systeem waarbinnen de arbeid plaatsvindt. De mate ook waarin dat systeem íeder lichaam controleert.

Tradwives spreken vaak over giftig feminisme dat hun zou dwingen om te functioneren als man, als tegenhanger benadrukken ze daarom traditioneel vrouwelijke waarden. Net zoals Tate die zich beroept op mannelijke waarden, laten ze zich vangen in een keurslijf dat al lang geleden voor ze is klaargelegd. Noem het een klassieke verdeel-en-heers-strategie. Want centraal zouden menselijke waarden moeten staan. Moed, nieuwsgierigheid, creativiteit en loyaliteit. Leiderschap dat niet wil controleren, maar dienstbaar is aan mens, dier en natuur. Wat we nodig hebben is een ander sociaal-economisch systeem. Een dat iedereen bevrijdt.

Wat vindt NRC | De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn kortzichtig

admin
November 26, 2024
0

Studenten, onderzoekers, docenten en hoogleraren. Vakbonden, het bedrijfsleven, ondernemers en gemeenten. Maandagmiddag op het Malieveld verenigd met één boodschap: kabinet, doe het niet. Bezuinig niet op de toekomst van Nederland.

Want daar komt het kortzichtige plan op neer dat minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, NSC) deze week in de Tweede Kamer presenteert. Zijn ministerie levert komend jaar 430 miljoen euro in, een bedrag dat oploopt tot 1,9 miljard euro in 2028. Basis- en middelbare scholen ontkomen niet aan bezuinigingen, maar de grootste klappen vallen in het hoger onderwijs.

Er wordt minder geld gegeven voor internationale studenten, startersbeurzen voor jonge onderzoekers worden afgeschaft, en twee fondsen waaruit wetenschappelijk onderzoek wordt betaald, worden gekort (het Fonds Onderzoek en Wetenschap) en opgeheven (het Nationaal Groeifonds). Studenten die – in de ogen van het Rijk – te lang doen over hun studie, worden beboet. Wie de nominale studieduur met één jaar overschrijdt, moet deze zogenaamde langstudeerboete van 3.000 euro per jaar betalen.

Het is makkelijk om de demonstranten weg te zetten als elitaire drammers die – in een tijd dat er op veel meer wordt bezuinigd – hun hobby’s willen voortzetten. Dat is allesbehalve waar.

Neem de langstudeerboete. Die raakt juist eerstegeneratiestudenten, van wie de ouders niet naar het hbo of de universiteit gingen. Vaak zijn zij degenen die extra tijd nodig hebben. Het raakt studenten die naast hun studie mantelzorger zijn of vrijwilligerswerk doen – waar de samenleving juist behoefte aan heeft. Het raakt studenten die door ziekte vertraging oplopen.

Het maakt dat het hbo of een universitaire opleiding onbetaalbaar wordt voor degene die geen rijke ouders heeft. En het maakt vooral dat het hoger onderwijs een leerfabriek dreigt te worden, voor een generatie die al grote mentale druk ervaart.

Terwijl hoger onderwijs uit méér dan studiepunten alleen bestaat. Wetenschappelijk onderzoek gedijt bij zelfontplooiing, de maatschappij bij leraren, artsen, economen – en ja, ook bij politici – die zich in hun jonge jaren tot zelfstandige denkers en burgers hebben kunnen ontwikkelen.

Column | Regeren met de PVV? ‘Als je dat maar uit je hoofd laat’, zei Femke Zeedijk tegen Omtzigt

admin
November 25, 2024
0

Op maandag, vorige week, komen 150 leerlingen van het Christelijk Gymnasium in Utrecht op bezoek in de Tweede Kamer. Drie Kamerleden die ook op die school hebben gezeten spreken hen toe: Jan Paternotte van D66, Kati Piri en Luc Stultiens van GroenLinks-PvdA. De docent maatschappijleer die mee is, oud-PvdA-Kamerlid Loes Ypma, kijkt nog rond of ze Femke Zeedijk van NSC ziet. Ook een oud-leerling. In mei kwam ze aan een vijfde klas vertellen over politiek, deze maandag zou ze in een debatzaaltje zitten. Maar ze is er niet.

In haar huis in Eindhoven, vrijdagmiddag, zegt Femke Zeedijk dat ze maandag thuis was gebleven. Ze had harp gespeeld en een dunschiller gekocht, ze is gescheiden en nog maar net verhuisd. En ze had nagedacht: hoe ging ze de volgende dag in Den Haag zeggen dat ze geen Kamerlid meer wilde zijn? Ze vond, net als Rosanne Hertzberger die ook wegging als Kamerlid, dat NSC uit het kabinet had moeten stappen na het vertrek van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar, de enige bewindspersoon van Marokkaanse afkomst.

Al voor de verkiezingen had Femke Zeedijk, toen nog adviseur bij ASML, „weerstand” tegen samenwerken met de PVV. In de campagne was ze met Pieter Omtzigt meegegaan naar het SBS-debat en daar zag ze, zegt ze, hoe Geert Wilders „veel punten scoorde”. Na het debat, in een restaurant op het Mediapark, had Pieter Omtzigt gezegd: „Goh, Femke, misschien gaan we wel met de PVV regeren.” Dat was een grap, Femke Zeedijk weet het zeker. „Ik zei: als je dát maar uit je hoofd laat.”

In mei, op haar oude school, was het haar opgevallen hoe goed de leerlingen naar elkaar luisterden, elkaar lieten uitpraten. Heel anders dan in Den Haag. Ze wist nog dat het in háár tijd op school, in de jaren tachtig, ook al zo was. De omgang was „respectvol”. Op de basisschool had ze twee klassen overgeslagen en dat ze op de middelbare school te jong en veel te veel een nerd was om er bij te horen, snapte ze wel. Ze vond wiskunde geweldig, ze had als eerste van haar klas een computer en programmeerde. „Maar ik werd níet gepest.”

Ze denkt dat „de leidingen” in haar hoofd net zo zijn „aangelegd” als die van Omtzigt. „Als het over strategisch nadenken gaat, hoeft hij maar één ding te zeggen en ik snap hem.” Dat ze niet meer hem samenwerkt, vindt ze „een van de moeilijkste dingen” van haar beslissing om te stoppen.

Op maandag maakt Jan Paternotte de groepsapp ‘Io Sodales Parlamentum’ aan, voor de vier Kamerleden die oud-leerling zijn van het Christelijk Gymnasium. Io, Sodales, Gaudeamus is de eerste zin van het schoollied. NSC’er Tjebbe van Oostenbruggen, ook oud-leerling, zit er niet in omdat hij staatssecretaris is geworden. Femke Zeedijk nog net wel.

Ze zit in nóg een nieuwe appgroep: ‘Date?’, met Rosanne Hertzberger en Nora Achahbar. Woensdag gaan ze met z’n drieën uit eten.

Red de wereld, ga tuinieren

admin
November 25, 2024
0

Tuinieren heeft iets burgerlijks, iets tuttigs toch ook. Het is bij uitstek iets dat je voor jezélf doet. Je mag helemaal zelf weten wat je met je tuin doet. Tegels overal? Kunstgras? Lekker makkelijk. Hortensia planten? Bloeit lang, en heeft weinig onderhoud nodig.

Maar die struik met grote bollen roze of witte bloemen komt oorspronkelijk uit Azië, wortelt wel in de Hollandse bodem, maar doet hier bijna niets voor het bodemleven, er vliegt in de lente en zomer geen insect op en hij verbruikt wél veel water. Hortensia’s zijn ornamenten. Ze voegen niets toe aan de lokale ecologie, voor de omringende bloemetjes en bijtjes hadden ze net zo goed van plastic kunnen zijn. Om van tegels en kunstgras nog maar te zwijgen.

Een tentoonstelling over tuinieren door de eeuwen heen lijkt dus op het eerste gezicht niet de plek om te zijn om geïnspireerd te raken over een betere toekomst. „Maar hoe we tuinieren, zegt veel over hoe we leven en wat we belangrijk vinden”, zegt Maria Heinrich, co-curator van het Nieuwe Instituut in Rotterdam. In samenwerking met het Duitse Vitra Design Museum stelde zij de tentoonstelling Tuinen van de toekomst samen.

Tuin als sociale utopie

„De tuin is óók een veelbelovende, hoopvolle plek”, zegt Heinrich. „Tuinen hebben altijd iets utopisch gehad: het is een plek die laat zien waar mensen naar streven.”

Het Rotterdamse museum toont onder meer een levensgrote hortus conclusus, het klassieke ideaalbeeld van de omheinde, afgebakende tuin, als een oase in een woestijn van chaos. Ook zijn er uitgebreide verzamelingen historische tuingereedschappen, en uitstallingen van tuinkunst, -planten en -ontwerpen van de oudheid tot nu te zien.

Tuinen zijn lang beschouwd als miniparadijsjes

Het Perzische woord voor tuin, zo leert de tentoonstelling: peredis. Tuinen zijn lang beschouwd als mini-paradijsjes. Van het mythische Hof van Eden, waar puurheid en onschuld centraal stonden, tot de middeleeuwse kloostertuinen die vooral bedoeld waren als plekken van meditatie, rust en afzondering van het wereldlijke, tot de botanische tuinen tijdens de Verlichting waarin het doen van wetenschappelijk onderzoek, het ontleden van de natuur en het tentoonstellen van koloniale veroveringen centraal stonden. De tuin als Wunderkammer.

De tuin verandert, maar blijft in de kern toch vaak lijken op die oertuin van de hortus conclusus. Na de jaren zestig ging de gemiddelde tuin nóg meer draaien om privacy, om het volledig beheersen van de natuur, en om consumentisme. Denk aan de strakgemaaide gazonnetjes, de schuurtjes vol met gereedschappen met soms wel tientallen verschillende opzetstukken, duur tuinmeubilair en hoge schuttingen voor nog meer afzondering en afscheiding van andere mensen en de buitenwereld.

De tuinen van Marqueyssac in Frankrijk, door Julien de Cerval ontworpen in de jaren 1860.

De Highrise of Homes van James Wines.

Collection Jonathan Holtzman

Guerrilla gardening

Maar het kan ook anders, blijkt op de tentoonstelling: neem de guerrilla gardening-beweging, die in de jaren zeventig begon in New York. Bewoners veranderden een verlaten parkeerterrein in een gemeenschappelijke tuin. Dat idee verspreidde zich als snel als een soort ondergrondse guerrillastrijd door de stad, en later op veel meer plekken in de wereld. Door zaadjes in kerstballen te doen en die kapot te smijten op vruchtbare aarde tussen stoepen en asfalt, maakten de guerrilleras een soort seed bombs die bloemen en planten verspreidden door de betonnen jungle.

Er zijn nog altijd maatschappelijke tuinierbewegingen die militaristisch of revolutionair aandoende taal gebruiken: de botanarchy-beweging in Engeland bijvoorbeeld, waarbij mensen het verwijderen van stoeptegels en het creëren van tuintjes in stadsbuurten zien als een daad van sociaal-ecologisch verzet. Of de recente opkomst van de permablitz. Daarbij verenigen buurtbewoners zich om hun tuinen in één klap zó aan te passen dat ze beter zijn voor bodemleven, insecten en biodiversiteit.

Red de wereld, ga tuinieren, lijkt de boodschap in Rotterdam. Maar is dat niet wat grotesk? De Braziliaanse ecosocialist Chico Mendes zei eens: „Ecologie zonder klassenstrijd is gewoon tuinieren.” Een biodiversere of socialere tuin is schattig, maar voor de wereldrevolutie is (veel) meer nodig, toch?

Liz Christy in een *community garden* in New York City in de jaren 70.

De hele planeet als tuin

Maar juist de tuin „als iets dat losstaat van de rest van de wereld” is dringend aan een update toe, zegt Heinrich daarop. Beschouw juist de hele wereld als een tuin, zegt ze: „Als de planeet een tuin is, zijn wij ook allemaal tuiniers”, zegt ze.

Een studie van de Universiteit Leiden die deze zomer werd gepubliceerd, ondersteunt dat idee. Daaruit bleek dat zelf piepkleine snippers groen in de stad, zoals geveltuintjes, ecologisch nut hebben. In bij elkaar opgeteld zo’n honderd vierkante meter geveltuin vonden de onderzoekers 235 plantensoorten en 154 insectensoorten. Tuinen kunnen samen een archipel van eilandjes vormen die bijen, hommels, vlinders en wormen nét de ademruimte geeft die ze nodig hebben. „Geveltuintjes zijn cruciaal voor de biodiversiteit in de stad”, concludeerde onderzoeker Joeri Morpurgo.

Vandaar ook dat de tentoonstelling op het einde inzoomt op verschillende dakparken en ecologische rivierparken langs de Maasoevers in Rotterdam, en nieuwe woontorens waarbij de balkontuinen moeten optellen tot een ‘verticaal bos’. De grenzen van wat een tuin is, en kan zijn, worden in de loop van de tentoonstelling wel heel ver opgerekt – maar dat is nou net het punt: „Het is óók een proeftuin voor oplossingen rond biodiversiteit, sociale rechtvaardigheid en een duurzame toekomst.”

Tuinen van de toekomst is een bij vlagen verrassende tour langs de eeuwenlange evolutie van het idee van de tuin, een idee dat inderdaad toe blijkt aan een update – en de ‘call to action’ is aanstekelijk. Je kan zomaar zin krijgen zelf een schoffel te pakken om eindelijk die duffe hortensia’s aan te pakken.