Tien jaar geleden werd in Nederland een politieke moord gepleegd die niet zo mocht heten. D66-politicus Els Borst werd in haar garage doodgestoken door een tegenstander van het recht op euthanasie, waar Borst zich als minister van Volksgezondheid hard voor had gemaakt. De documentaire De erfenis van Els Borst (NPO 2) zegt het pregnant: de vrouw die had gestreden voor een menswaardig einde kwam zelf op mensonterende wijze om het leven.
Waarom mocht het geen politieke moord heten? Volgens de documentaire wilde D66 dit niet uit respect voor de familie en om niet de indruk te wekken dat de partij er een slaatje uit wilde slaan. Verder was Borst al een tijd weg uit de politiek. Wat niet wordt genoemd is de nasleep: de politie vertelde pas later dat Els Borst was vermoord, en pas een paar jaar later vertelde de moordenaar zijn motief. Verder bleek de man geestelijk gestoord. Het was dus in ieder geval een a-typische politieke moord.
Wat vermoedelijk ook meespeelde was dat een politieke moord helemaal niet páste bij die wijze, oudere dame die zo geliefd was. Voormalig D66-leider Alexander Pechtold zegt in de documentaire: „Je kunt toch bijna niets tegen Els Borst hebben?”
Over haar verdiensten gaat het grootste deel van deze mooie documentaire van Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn. „Ze had een magistraal ethisch kompas,” zegt een geïnterviewde, „maar ze wist ook dingen voor elkaar te krijgen”. Els Borst streed met succes voor het recht op abortus en euthanasie, tegen roken, ze hielp hiv-patiënten aan levensreddende medicijnen. Een vrouw met hiv komt aan het woord die zonder het krachtdadig optreden van Borst niet meer zou hebben geleefd. Borst had de wind mee, ze kwam in de twee Paarse kabinetten terecht die de voorspoedige jaren negentig gebruikten om het liberale verlanglijstje af te werken.
Tegenstem
Om De erfenis van Els Borst niet helemaal tot een heiligenleven te maken, hebben de makers ook voormalig PvdA-politicus Rob Oudkerk gevraagd. Hij botste met Borst tijdens de Bijlmerramp-enquête wegens haar weigering om een grootschalig onderzoek te doen naar gezondheidsklachten van bewoners. Ze vond dat zo’n onderzoek geen zin had. Oudkerk vond dat ze beter naar de onvrede in de Bijlmer had moeten luisteren. Hij miste empathie bij Borst, zegt hij nu. Hij vond haar stug, politiek geharnast. Als enige PvdA’er steunde hij een motie van afkeuring tegen haar. Zoals bij het opsommen van haar verdiensten de tegenstem ontbreekt, zo zou je hier juist een verdediging van Borst willen horen. Bijvoorbeeld dat ze pas minister werd twee jaar ná de ramp. En sinds wanneer geldt Rob Oudkerk als moreel kompas?
Paars is lang geleden. Waarom is een documentaire over Els Borst nu relevant? Pechtold en regisseur Van Tijn zaten in talkshow Sophie & Jeroen om de lijnen naar nu te trekken. Ze wezen erop dat verworvenheden als het recht op abortus en euthanasie nooit vanzelfsprekend zijn. Ze misten mensen in de politiek als Els Borst die staan voor dit soort rechten. Verder liet Borst zien wat de politiek actief kan bijdragen aan een betere samenleving terwijl de Haagse politiek van nu juist zo vleugellam lijkt.
Bovenal wilden ze erop hameren dat de moord op Els Borst dus een politieke moord was. Ze willen aandacht vragen voor het feit dat vele politici tegenwoordig beveiligd moeten worden, dat het politieke bedrijf onverantwoord verhard is. Van Tijn wil met haar portret vooral zeggen: „Nooit achterover leunen.”
