Dat de parlementaire enquêtecommissie corona nu toch van start gaat is een doorbraak, gezien de moeizame voorgeschiedenis. In de zomer van 2022 begonnen de voorbereidingen, maar al snel vertrok de voorzitter van de tijdelijke commissie, oud-Kamervoorzitter Khadija Arib, vanwege beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag.
In de commissie ontstond daarna irritatie door omstreden uitlatingen van FVD’er Van Houwelingen en Wybren van Haga. De commissie bleef intact en presenteerde uiteindelijk vorig voorjaar het onderzoeksvoorstel, waarna al snel het kabinet viel, wat weer nieuwe vertraging voor de opstart van de enquêtecommissie betekende.
Maar deze dinsdag hield de parlementaire enquêtecommissie corona dan toch haar oprichtingsvergadering, en werd Kamerlid Daan de Kort (VVD) gekozen als voorzitter. De zeskoppige commissie bestaat verder uit de leden Peter Smitskam (PVV), Anita Pijpelink (GroenLinks-PvdA), Rosanne Hertzberger (NSC), Claudia van Zanten (BBB) en Pepijn van Houwelingen (FVD). Pijpelink wordt ondervoorzitter.
De tussentijdse verkiezingen voor de Tweede Kamer betekende ook dat veel Kamerleden die de voorbereiding hebben gedaan, nu niet terugkeren. Van die negen leden keert alleen Pepijp van Houwelingen van FVD terug.
Wat aan de nieuwe commissie opvalt is dat deze maar uit zes leden bestaat, en dat de meerderheid – vier van de zes leden – nieuwkomers in de Tweede Kamer zijn. Er zit maar één Kamerlid van een linkse partij bij, Anita Pijpelink (GroenLinks-PvdA), en slechts één partij van de coalitie die Nederland tijdens corona bestuurde is vertegenwoordigd (de VVD, en dus D66, CDA en ChristenUnie niet). Met leden van de PVV, BBB, FVD én NSC bestaat de commissie ook grotendeels uit partijen die kritisch of sceptisch over de coronamaatregelen waren.
‘Compleet andere rol’
Voor NSC’er Rosanne Hertzberger vormde haar gebrek aan ervaring geen belemmering. „Er waren wel mensen om me heen die zeiden: je moet eerst het vak van Kamerlid leren, is gelijk zo’n enquête wel een goed idee? Ik ben alleen al zoveel met het onderwerp bezig geweest en vind het een hele eervolle taak.” Hertzberger doelt op haar eerdere werk als microbioloog en NRC-columnist. In haar afscheidscolumn schreef ze vorig jaar dat er bij haar „iets begon te schuiven toen de coronapandemie uitbrak”. Ze voelde „vanaf die dag de onbedwingbare behoefte om naar het front te gaan”. Oftewel, om politicus te worden.
Haar verleden als columnist kan Hertzberger nu in de weg zitten. Ze kon hard oordelen en noemde bijvoorbeeld de basisregels van het RIVM, zoals afstand houden en handen wassen, in een column in mei 2022 „de grootste collectieve wetenschappelijke dwaling uit de moderne geschiedenis”. Kan ze nu als Kamerlid nog onbevooroordeeld oordelen? Hertzberger denkt van wel. „Ik zat als columnist echt in een compleet andere rol. Ik sta er nu heel erg nieuwsgierig en onbevangen in, en voel de plicht om alle kanten te belichten.”
De enquêtecommissie zal nog kritisch naar het huidige onderzoeksvoorstel kijken. Het presidium, het dagelijkse bestuur van de Tweede Kamer, noemde het voorstel vorig jaar in een reactie eufemistisch „omvangrijk”. Dat klopt inderdaad: in het voorstel zijn nu chronologisch zes tijdvakken opgenomen, van de voorbereidingen op de pandemie voor 2020 tot de laatste lockdown die eind 2021 werd afgekondigd.
In al die periodes wil de Kamer zich focussen op maar liefst zeven thema’s, van de strategie en besluitvorming binnen het kabinet, de rol van adviseurs als het Outbreak Management Team (OMT) tot de rol van de Tweede Kamer. Het valt op dat de Kamer opnieuw heel compleet lijkt te willen zijn, terwijl de voorbereidingscommissie in het begin te veel overlap met de drie vuistdikke en reeds verschenen rapporten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid wilde voorkomen.
Lees ook
Kritisch rapport verwijt kabinet eenzijdige blik tijdens coronacrisis: alleen de IC-bedden telden
Ruim drie jaar
De eerste vraag waarover de nieuwe commissie zich gaat buigen is of het onderzoeksvoorstel nog moet worden aangepast. Een vorig jaar aangenomen motie van PVV-leider Geert Wilders maakt „beperkte wijzigingen of inkortingen” van het voorstel mogelijk. De onderzoeksopdracht beperken kan er mogelijk voor zorgen dat de enquête minder lang duurt dan de ruim drie jaar (34 maanden) die de vorige commissie ervoor reserveerde. In die planning, die nog uitging van een start in mei vorig jaar, zouden de openbare verhoren van bijvoorbeeld premier Mark Rutte en coronaminister Hugo de Jonge pas in februari 2025 starten, en zou het rapport pas begin 2026 worden opgeleverd.
Voorzitter Daan de Kort (VVD) is met zijn 31 jaar een relatief jong Kamerlid, en kwam middenin de coronacrisis, in 2021, in het parlement. Een van zijn voorgangers, partijgenoot Mariëlle Paul, gaf eens in een interview met NRC aan niet permanent voorzitter te willen worden omdat de VVD tijdens de coronacrisis de grootste regeringspartij was. Voor De Kort speelt dat niet, zegt hij. „Je zit er als lid van de commissie echt onafhankelijk in.”
Werkafspraken, bijvoorbeeld over hoe de leden over corona naar buiten treden, zijn nog niet gemaakt. Volgens De Kort gaat de commissie daar binnenkort over spreken, ook met FVD’er Van Houwelingen. Die voelde zich, nadat hij vorige week officieel was benoemd in de commissie, duidelijk nog niet geremd. Hij noemde de coronamaatregelen op X afgelopen zondag „afschuwelijk onrecht”, en „zonder twijfel de grootste naoorlogse schending van burgerschapsrechten”.
Dit artikel is dinsdagavond 6 februari om 19.50 uur geactualiseerd
