Het is de perfecte storm: Europese verkiezingen in juni dit jaar, protesterende boeren in België, Frankrijk en Duitsland en aan de Nederlandse grens. Was er ooit een moment voor boeren in Nederland om druk uit te oefenen, dan is het nu.
Afgelopen week laaide het boerenprotest op. Op donderdag stonden er ineens honderd trekkers voor het provinciehuis in Arnhem – het protest was aangemeld. Diezelfde avond blokkeerden actievoerders de A67, A4 en A16 richting België. In het weekeinde riep leider Mark van den Oever van actiegroep Farmers Defence Force (FDF) de boeren op „uit de winterslaap te komen”.
Aan die oproep lijken ze gehoor te geven. In het oosten van het land had de politie maandagavond haar handen vol aan uitgerukte actievoerders. Op af- en toeritten van onder meer de A1 en A12 werd gedemonstreerd. Hooibalen en asbest werden in brand gestoken en afritten werden geblokkeerd met afval. Berichten dat er door de boerenprotesten botsingen hadden plaatsgevonden waarbij gewonden zouden zijn gevallen, zijn door de politie (nog) niet bevestigd.
Nederlandse boeren sluiten zich aan bij collega’s in Europa die al langer protesteren tegen Europees landbouwbeleid.
Vijf vragen over het boerenprotest
1 Wie organiseert de acties?
Dat is lang niet altijd duidelijk. Het veld van boerenbelangenorganisaties was jarenlang overzichtelijk, maar is nu versplinterd. LTO, de grootste boerenorganisatie van Nederland met naar eigen zeggen 35.000 leden, organiseert en neemt deel aan grote demonstraties, maar veroordeelt roekeloos, gevaarlijk en gewelddadig protest.
De recente acties zijn veelal georganiseerd door lokale boeren die via een regionale app-groep met elkaar afspreken. Grotere acties worden doorgaans georganiseerd door FDF of Agractie, een kleinere, gematigde groep onder voorzitterschap van Bart Kemp. Hij treedt overigens over enkele weken af.
De blokkades van snelwegen van de afgelopen week zijn informeel afgesproken binnen zogenoemde ‘trekkersgroepen’, zeggen boeren, zonder tussenkomst van de grotere organisaties, hoewel het logo van met name FDF veelvuldig te zien is. „De acties worden gehouden door individuele boeren en andere ondernemers sluiten zich aan, omdat ze ten einde raad zijn”, zegt Ronald Wolters, veehouder uit Lievelde in de Achterhoek. Wolters organiseerde de actie bij het provinciehuis in Arnhem. Hij bood in het Provinciehuis een petitie aan; de actievoerders kregen soep en bitterballen.
Lees ook
Farmers Defence Force verdeelt formerende partijen
Voor LTO is het oplaaiende protest ook een buitenkans – zo kan ze laten zien nog steeds relevant te zijn als belangenorganisatie voor boeren. Deze woensdag voert LTO een ‘spoedoverleg’ met minister Adema (Landbouw, ChristenUnie). De organisatie hoopt dat Adema in Brussel alsnog iets kan regelen voor de Nederlandse boeren. Maar de vraag is wát? Nederland is gebonden aan Europese regels en wetten en kan die niet negeren. Doet Nederland dat wel, dan riskeert het voor de rechter te worden gesleept door milieuorganisaties die opkomen voor de belangen van de natuur.
2 Wat doen politie en justitie?
Die nemen de zaak hoog op. Minister Dilan Yesilgöz (Justitie, VVD) houdt dinsdagavond spoedoverleg met de top van het Openbaar Ministerie en de Nationale Politie. Zij wil „veel strakker optreden” tegen boeren die zich misdragen in acties. „Wat we zien gaat alle perken te buiten”, zei de minister dinsdag in de Tweede Kamer. Ze verwees daarmee onder meer naar de afvalblokkades en branden langs de snelwegen.
Rinus Otte, de hoogste baas van het OM, twitterde dat de vernielingen en blokkades „niets met vreedzaam demonstreren te maken hebben en onacceptabel zijn”. Hij wees erop dat de eerste verdachten zijn aangehouden en omschreef het in brand steken van hooibalen en mogelijk asbest op snelwegen als „een ernstig strafbaar feit”.
Waar boeren over de schreef gaan, wordt strafrechtelijk opgetreden, zegt een politiewoordvoerder desgevraagd. Er zijn volgens de woordvoerder inmiddels twee personen aangehouden. Betrokken boeren worden onder meer via camerabeelden opgespoord.
3 Waarom laait de onrust op?
Het water staat de boeren aan de lippen, zeggen ze zelf. Veel boeren wachtten na de verkiezingen af wat een nieuw te formeren rechts kabinet zou brengen. Maar het huidige demissionaire kabinet heeft nog allerlei maatregelen doorgevoerd die de boeren in het nauw drijven, zegt veehouder Wolters.
Neem de melkveehouders: die mogen sinds begin van dit jaar minder mest uitrijden, en volgend jaar nóg minder. ‘Brussel’ wil dat Nederland zijn waterbeheer verbetert: het grond- en oppervlaktewater in Nederland is vervuild en bevat hoge fosfor- en nitraatwaarden, vooral veroorzaakt door mest uit de landbouw.
Akkerbouwers op hun beurt ageren tegen de ‘kalenderlandbouw’: gewassen moeten voor 1 oktober geoogst zijn. Door op tijd te oogsten spoelen er minder vervuilende stoffen in de bodem en in het grondwater. Maar dat is onmogelijk als het zoveel regent, zegt de LTO-woordvoerder.
4 Maar wat is dan nu de aanleiding?
Boeren sluiten zich aan bij de protesten die de afgelopen weken ook in het buitenland de kop opstaken. Bovendien beginnen veel boeren de pijn te voelen van met name de verplichting om minder mest over het land uit te rijden. De mest die boeren overhouden, moeten ze afvoeren en verwerken en dat kost extra geld – soms wel tienduizenden euro’s. Bart Kemp van boerenactiegroep Agractie zegt: „De mestputten zitten vol. En dat terwijl we in de plaats van dierlijke mest wél kunstmest mogen gebruiken, dat bij de productie meer milieu-effectenveroorzaakt”.
Het stikstofbeleid, dat ervoor moet zorgen dat boeren hun uitstoot snel terugbrengen, zorgt bovendien voor constante onrust. Wat boeren ook boos maakt, is dat het Rijk verschillende uitkoopregelingen heeft opgetuigd, maar dat de mogelijkheden om een bedrijf te verplaatsen of innovatieve technieken in de stallen toe te passen moeilijk van de grond komen.
Vorige maand verscheen een rapport van Wageningen University & Research (WUR) over de effecten op het inkomen van boeren die willen verduurzamen: de inkomensverliezen zijn groot. Eén van de belangrijkste conclusies: verduurzamen is alleen mogelijk als de consument fors meer gaat betalen voor boter, kaas, eieren en vlees.
5 Waarom zijn de boeren elders in Europa boos?
Vrijwel alle boeren in Europa zijn ongelukkig, maar wel allemaal ongelukkig op hun eigen manier. In Duitsland begonnen de demonstraties uit protest tegen het afschaffen van een dieselsubsidie, in Frankrijk is er woede over oneerlijke concurrentie door vrijhandelsakkoorden en in Oost-Europa wijzen boeren naar de goedkope import uit Oekraïne die hun markt zou overspoelen. In België is er net als in Nederland onrust over stikstofmaatregelen. Hoewel ze qua grieven verschillen, delen boeren de onvrede over Europese regeldruk die wordt versterkt door klimaatbeleid en constante zorgen over hun bestaanszekerheid. Het aantal voltijdboeren in Europa is de afgelopen tien jaar met een derde gedaald. Tegelijk stijgt de landbouwproductie en daalt de uitstoot niet of nauwelijks. Voor boeren elders in Europa geldt hetzelfde als in Nederland: er wordt al jaren gesproken over het hervormen van de landbouw naar een meer duurzaam systeem, maar financieel is dat voor boeren (nog) niet realistisch.
M.m.v. Camil Driessen
Lees ook
‘Woedende’ Yeşilgöz houdt spoedoverleg met politie en OM over wangedrag bij demonstraties
