‘Cairo Conspiracy’ van regisseur Tarik Saleh.
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
IFFR | Tarik Saleh, regisseur Regisseur Tarik Saleh maakte de thriller ‘Cairo Conspiracy’, die zich afspeelt aan de Al-Azhar-universiteit in Caïro. „Het conflict tussen kerk en staat in Egypte gaat terug tot de farao’s.”
‘Even vingers in de lucht, wie van jullie heeft weleens van de Al-Azhar-universiteit gehoord?” De Zweeds-Egyptische regisseur Tarik Saleh kijkt na het stellen van die vraag ironisch naar het groepje journalisten dat hem in Cannes vragen komt stellen over zijn nieuwe politieke thriller Cairo Conspiracy.
Weinig vingers gaan de lucht in. Saleh, grinnikend: „Bijna niemand? Nooit van gehoord? Ik dacht dat mensen in Europa zo verlicht waren. Mensen in Egypte weten wel wat het verschil is tussen katholieken en protestanten. Egyptenaren weten wie de paus is. Maar andersom weten jullie bijna niets van de islam. Wie is hier nu eigenlijk van de verlichting?”
Saleh situeerde Cairo Conspiracy – winnaar van de prijs voor het beste scenario in Cannes – in het milieu van de theologische faculteit van de Al-Azhar-universiteit in Caïro; een van de belangrijkste religieuze instellingen binnen de islamitische wereld. De faculteit speelt een voorname rol bij de keuze van de grootimam van Al-Azhar, die wordt gezien als een van de belangrijkste religieuze autoriteiten van de soennitische wereld.
In de film mag visserszoon Adam (Tawfeek Barhom) als eerste van zijn familie studeren aan de Al-Azhar-universiteit. Als er een nieuwe grootimam moet worden gekozen raakt de aanvankelijk naïeve jongen betrokken bij allerhande politieke en religieuze kuiperijen en intriges.
Saleh onderstreept dat zijn film gaat over een volgens hem tijdloos conflict tussen wereldse macht en religieuze macht. Hij wilde met Cairo Conspiracy geen concrete schandalen of misstanden onthullen of aan de kaak stellen, zegt hij. „Egypte is een heel oud land. Het conflict tussen de farao en de hogepriesters gaat zo’n 6.000 jaar terug. Zodra er een farao opstond die zich tegen de hogepriesters keerde, had je een groot conflict. Met zo’n farao liep het niet goed af. Zijn naam werd gewist uit de geschiedenis. Het conflict tussen wereldse en religieuze macht keert terug in elke beschaving.”
Saleh kon zijn film met geen mogelijkheid draaien in Egypte; hij filmde voornamelijk in Istanbul. „Egypte is nu een militaire dictatuur, die heel goed te vergelijken valt met Chili in de jaren zeventig na de staatsgreep van Pinochet. Egypte lijkt misschien op het eerste gezicht nog steeds een behoorlijk open land. Je kunt in Caïro de nieuwste film van Marvel zien en koffie drinken bij Starbucks. Maar als je kritiek hebt op de overheid, kun je midden in de nacht een klop op de deur verwachten.”
Egypte is nu een militaire dictatuur, die heel goed te vergelijken valt met Chili in de jaren zeventig na de staatsgreep van Pinochet
Tarik Saleh regisseur
„Ik heb vrienden in Egypte die de waarheid durven te zeggen en daarvoor de gevangenis zijn ingegaan. Als ze de gevangenis uitkomen, vertellen ze nog steeds de waarheid. Dat is echte moed. Omdat ik zelf een Zweeds paspoort heb, is dat voor mij gelukkig anders. Ik verwacht geen grote problemen door de film.”
Geen politieke filmmaker
Saleh beschouwt zichzelf nadrukkelijk niet als een politieke filmmaker. „Ik zie mezelf zeker niet als iemand met een scherp politiek inzicht. Daarvoor zit ik er gewoon veel te vaak naast. In Zweden was ik tegen de toetreding tot de Europese Unie. Dat is toch gebeurd. Nu vind ik dat een heel goede zaak. Daarna was ik van mening dat Zweden zou moeten deelnemen aan de euro. Dat gebeurde niet en dat blijkt juist heel verstandig te zijn geweest. De kroon doet het uitstekend ten opzichte van de euro. Het is al met al bijzonder onverstandig om een politiek advies aan te nemen van mij.”
Niettemin heeft Cairo Conspiracy toch ook een duidelijke politieke en maatschappelijke dimensie met zo’n gevoelig onderwerp als het conflict tussen kerk en staat. „Als privé-persoon volg ik de politieke ontwikkelingen op de voet. Ik ben daar zeer in geïnteresseerd. Maar als filmmaker heb ik meer belangstelling voor universele thema’s.
„In deze film gaat het me om de vraag: wat is autoriteit? Hoe krijgt iemand autoriteit en macht? Hoe kan autoriteit weer worden verspeeld? Dat zou je natuurlijk ook een politiek thema kunnen noemen. Maar dat wil niet zeggen dat ik ook concrete politieke bedoelingen heb met de film.”
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/data95710965-e9920a.jpg%7C//images.nrc.nl/BZ8Bq0ID4xIgLXhxYzbW8kvrWS0=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/data95710965-e9920a.jpg)
Hoe autoriteit en macht werken, dat zou Saleh in principe ook kunnen laten zien met een film die zich in een heel ander milieu afspeelt. „Laten we het filmfestival van Cannes nemen. In de competitie van Cannes zijn twintig films te zien. Die zijn gekozen uit 4.000 inzendingen. Wie maakt die keuze? Bij de meeste filmfestivals wordt dat bepaald door procedures en commissies. Hier in Cannes bepaalt één man welke films in de competitie te zien zijn: Thierry Frémaux, de festivaldirecteur.
„Zoveel geheimzinnigheid vinden mensen prachtig. Daarmee creëer je magie en mysterie. Als filmliefhebber vind ik de mythevorming rond Cannes ook schitterend met die hele geschiedenis van legendarische filmmakers zoals Visconti en Fellini, die hun films in Cannes in première lieten gaan.”
Boeman
Met zijn film wil Saleh beslist niet bijdragen aan het negatieve, oppervlakkige beeld van de islam in westerse media. „De islam is bijna elke dag in het nieuws als de grote boeman, als een heel gevaarlijk verschijnsel. Maar met kennis van de islamitische wereld in het Westen is het zeer droevig gesteld. Voor een miljard soennitische moslims is de grootimam van Al-Azhar van groot belang. Daar zouden jullie toch iets van af moeten weten?
„Zoveel onwetendheid is gevaarlijk. Westerse landen voelen zich geregeld geroepen om militaire interventies te doen in islamitische landen. Dat zijn landen waar westerse burgers weinig tot niets van afweten, op een handvol simplistische beelden na. Dat zijn de beelden die de machthebbers het beste uitkomen. Iets soortgelijks zie je overigens ook in Egypte: daar wordt een simplistisch beeld van het Westen opgehouden, dat niets te maken heeft met wat het Westen werkelijk is.”
