Het was een grote afwezige, Matthijs van Nieuwkerk, de verdwenen imam van het Mediapark, die het gesprek beheerste over het rapport van de commissie-Van Rijn over grensoverschrijdend gedrag in Hilversum. Dat probleem „speelt breed”, aldus Van Rijn. Twee woorden die insloegen, al was er niks speels aan.
Behalve leidinggevenden krijgen in dat rapport ook anonieme presentatoren en dj’s, de olympiërs van de publieke omroep, het voor hun kiezen. De commissie maakte een morbide inventaris van wangedrag op: „Schreeuwcultuur, in gezichten geschreeuwd, enorme stemverheffingen, mensen vernederen totdat ze huilend weg lopen…” En, opmerkelijk, ook fysiek geweld: „Bij de keel grijpen, over de tafel trekken, tegen de muur drukken, in hun gezicht spugen..”
Hand in eigen boezem? Jeroen Pauw had, zei hij in Sophie & Jeroen, toch even geruststelling gezocht – en gekregen – bij „één jongen tot wie ik me wel eens pesterig heb verhouden”. Oef. Ook zijn sidekick Jörgen Raymann had navraag over zijn eigen diva-gedrag gedaan bij de overlevenden. Viel mee.
Naast zelfreflectie was toen ook al zelffelicitatie te horen, bij Ongehoord Nieuws. Nadat Vlaams Belang-politicus Sam van Rooy daar was uitgeraasd over „asieltuig” en „achterlijke barbaren”, kon Tom de Nooijer opgeruimd afsluiten met „een goed nieuwtje.” Zíjn omroep wordt „nergens van beticht”. Een opsteker die ze konden gebruiken na het abrupte vertrek van de anderszins grensoverschrijdende Raisa.
Daarna barstte het los. In Tijd voor Max bleef Jan Slagter de rolvaste scepticus. Ja, hij vond natuurlijk ook dat „die mensen” hulp moesten krijgen, zei hij, maar wangedrag komt ook voor in andere organisaties. En zonder iets te „bagatelliseren” wilde hij nu toch vooral graag „een streep zetten”. Eerder op de dag zei hij trouwens, een beetje tegenstrijdig, dat in het onderzoek „heel veel mensen buiten schot blijven”.
In EenVandaag trok adviseur sociale veiligheid Caroline Koetsenruijter precies de tegenovergestelde conclusie uit Slagters relativering. Dat het elders ook gebeurt betekent juist dat er nog veel meer werk aan de winkel is.
Succescultuur en scoringsdrift
Maar de klapper kwam van Suzanne Kunzeler, directeur BNNVARA. In Sophie & Jeroen erkende zij dat de meldingen van fysiek en seksueel wangedrag slaan op die ene presentator, de gevallen olympiër Matthijs – die dat tijdens de uitzending in een verklaring subiet ontkende en Kunzeler een „onbetrouwbare oud-werkgever” noemde. Later in Nieuwsuur liet hij weten het een „bizarre beschuldiging” te vinden.
Zo ging de avond precies de kant op die commissie-voorzitter Van Rijn niet had gewild, naar een whodunnit. In Op1 zei hij ook niet te weten of de verwijten kloppen, want „we deden geen forensisch onderzoek.” Commissielid Naomi Ellemers lichtte toe dat het onderzoek „sociale feiten” vaststelde en draaide om de gevolgen: „Wat doet dit met mensen?”
Toch ging de focus op DWDD en de beschuldiging van fysieke intimidatie niet helemaal ten koste van aandacht voor „structuren” die wangedrag aanjagen: de machtsverschillen, onzekere banen, onderlinge competitie, ongebreidelde succescultuur en scoringsdrift. In Nieuwsuur brak NVJ-bestuurder Thomas Bruning tegenover goedbedoelde „managementspeak” maar weer eens een lans voor vaste banen bij de omroep in plaats van een schil aan contractanten.
Allemaal terechte punten. Maar misschien speelt ook het medium zelf mee, dat helemaal uit zichzelf een verkeerde message geeft. René van der Gijp, de sensitieve helft van het programma, zinspeelde daarop in Vandaag Inside en Pauw zei het vorig jaar al eens in Trouw: „Bij televisie krijg je al snel het idee dat alles om jou draait.”
Soms de hele wereld.
