In Zuidoost-Thüringen won zondag verrassend CDU-kandidaat Christian Herrgott de verkiezing tot ‘Landrat’, de bestuurder van een verbond van gemeentes. Bijna 50 procent stemde voor AfD-kandiaat Uwe Thrum, maar in de tweede ronde won Herrgott nipt met 52 procent. Met het oog op de naderende Oost-Duitse deelstaatverkiezingen in september werd de regionale verkiezing in Thüringen nauwlettend gevolgd.
In het district Saale-Orla, nabij de Tsjechische grens, leek Alternative für Deutschland (AfD) in de afgelopen weken een tweede ‘Landrat’ te leveren, na het succes van de AfD-kandidaat in het district Sonneberg in de zomer van 2023. Maar AfD-man Thrum verloor na wat hij bestempelde als een „deels onmenselijke campagne” tegen hem.
De CDU-concurrent won volgens Thrum alleen vanwege de „stemmen van rood en groen”, zei hij, doelend op de regeringspartijen SPD en Groenen. In de tweede ronde van de verkiezingen schaarden zich veel mensen achter de christen-democraten, ook kiezers die normaal gesproken een andere partij de voorkeur geven, om een AfD-bestuurder te dwarsbomen. De Thüringse AfD-voorzitter Björn Höcke noemde de overwinning van CDU’er Herrgott een „pyrrusoverwinning van het kartel”.
De protesten in tientallen Duitse steden de afgelopen weken tegen extreem-rechts en tegen de AfD heeft mogelijk een aantal mensen in Saale-Orla gemobiliseerd voor de CDU-kandidaat. De opkomst in de tweede ronde was met 69 procent hoog voor een regionale verkiezing, en ook iets hoger dan bij de eerste ronde, twee weken geleden, toen geen van de vier kandidaten meer dan 50 procent haalde. Bij de vorige Landrat-verkiezing in 2018 ging 33 procent van de kiesgerechtigden naar de stembus.
Het is niet duidelijk wat de massale demonstraties tegen de AfD – zeker een miljoen burgers waren op de been – precies voor de partij betekenen. Aanleiding voor de demonstraties was een onthulling van het journalistieke platform Correctiv, begin januari, waarin werd geschetst hoe prominente AfD-politici bij een ontmoeting in Potsdam met mensen uit de extreem-rechtse scene planden miljoenen mensen uit Duitsland te verdrijven. In peilingen ging de AfD er sindsdien met een procentpunt of twee op achteruit, maar nog altijd staat de AfD met rond 20 procent stevig op de tweede plek, achter de CDU (30 procent).
Lees ook
De Oostenrijker Martin Sellner wil extreem-rechtse ideeën mainstream maken
Maar volgens onderzoek van de Frankfurter Allgemeine Zeitung heeft de AfD niet alleen te lijden onder de onthullingen. Volgens de krant krijgt de AfD sinds de berichtgeving van Correctiv zoveel nieuwe leden dat het partijkantoor extra mensen moet inhuren om de aanmeldingsformulieren af te handelen. Het zou gaan om tussen de 130 en 150 nieuwe leden per dag. Het extremisme in de partij schrikt een deel van de Duitse bevolking af, maar trekt een ander deel juist aan.
Tweeslachtig effect
De partijtop lijkt zich van het tweeslachtige effect bewust te zijn. De twee voorzitters Alice Weidel en Timo Chrupalla distantieerden zich niet van de bijeenkomst in Potsdam maar noemden het een „privé-aangelegenheid” en richtten hun pijlen op de verslaggeving erover. Andere AfD-politici vonden het juist nodig te onderstrepen dat de AfD inderdaad van plan is zoveel mogelijk mensen het land uit te zetten, ook mensen met een Duits paspoort.
Socioloog Hartmut Rosa, verbonden aan de universiteit in het Thüringse Jena, ziet ook een gevaar in de zich nog verder verhardende fronten. Behalve de kiezers in Saale-Orla, die zich eensgezind achter de CDU schaarden, houden ook alle grote politieke partijen vast aan het cordon-sanitaire om de AfD. Volgens Rosa kan dat onder kiezers de indruk wekken dat de AfD de enige partij is die zich werkelijk onderscheidt van de toch zeer verschillende partijen CDU, SPD, Groenen, FDP en Die Linke. Aan dat sentiment refereert ook Björn Höcke – die de veiligheidsdiensten als rechts-extremist in de gaten houden – als hij spreekt van het „kartel”. Belangrijker nog dan het politieke cordon sanitaire acht Rosa een „inhoudelijke brandgevel”, waarin partijen duidelijk maken dat over de „liberale democratie niet te onderhandelen valt”.
Ook kan het strategisch stemmen, zoals de kiezers van Saale-Orla dit weekend deden, in september onbedoelde gevolgen hebben. In Saksen bijvoorbeeld, waar ook op 1 september een nieuw deelstaatparlement wordt gekozen, is de CDU de enige serieuze concurrent voor de AfD. De CDU staat daar op 30 procent, de AfD krijgt in een recente peiling, ondanks de Correctiv-onthulling, 35 procent. SPD en Groenen komen maar net boven de kiesdrempel van 5 procent uit. Mochten hun kiezers uit tactische overwegingen naar de CDU overstappen, dan halen SPD en Groenen mogelijk de kiesdrempel niet, waardoor de partijen uit het parlement in Dresden zouden verdwijnen en de AfD met een resultaat van rond de 40 procent al een absolute meerderheid heeft.
Socioloog Rosa wijst erop dat de focus op de AfD, en de manier waarop aanhangers van verschillende partijen zich nu in een tegenbeweging verzamelen, niet per se zal werken om de partij te doen krimpen. „AfD, AfD, AfD voor en na is nu niet de juiste weg”, aldus Rosa in een gesprek. De andere partijen moet hun eigen standpunten voor het voetlicht brengen, meent hij. Alleen dat is een vruchtbare tegenbeweging voor een partij waarin het extremistische kamp, „minstens racistisch, en met fascistische elementen”, de overhand heeft gekregen.
Lees ook
Politicus pleit voor verbod van de AfD, na rechtsextremistische plannen voor het uitzetten van asielzoekers en ‘onaangepasten’
