‘Waarom wilt u niet bij de Oekraïense strijdkrachten?’, vroeg het Oekraïense medium Hromadske aan lezers. De mobilisatie is het onderwerp van de grootste maatschappelijke discussie in Oekraïne van dit moment. Zonder dat het eind van de oorlog in zicht is, moeten regering en leger zich weer tot de bevolking wenden en vragen: wie gaat er naar het front?
Oekraïne heeft 500.000 mannen nodig, stelde president Volodymyr Zelensky eind december. Hij noemde het een „heel serieus aantal” en verwees naar de strijdkrachten, die er volgens hem om gevraagd hadden. De Oekraïense opperbevelhebber Valeri Zaloezjny stelde nooit zo’n precies getal te hebben genoemd. Vorige week kwam Zelensky erop terug en zei hij „geen noodzaak” te zien in het mobiliseren van zo’n groot aantal. (Het idee om ook vrouwen aan te spreken werd overigens al meteen van de hand gewezen.)
Welk aantal Kyiv uiteindelijk besluit te mobiliseren, is dus nog onbekend. Maar inmiddels is wel duidelijk dat de benodigde mannen zich niet zonder aansporing bij de strijdkrachten zullen melden. „De staat demotiveert me”, schrijft een man aan Hromadske als reden om zich niet aan te melden. „Er is onrecht en corruptie in Oekraïne”, schrijft een ander. „Ik ga alleen dienen als politici en hun familieleden meegaan”, antwoordt een lezer. En: „De eerste reden is angst.”
Lees ook
Terwijl de vooruitzichten somber zijn voor Oekraïne probeert Zelensky de bevolking moed in te spreken
Mannen die niet willen vechten tasten soms diep in de buidel om zich medisch te laten afkeuren. De prijzen voor het omkopen van een arts gaan rond in de samenleving: zo’n 5.000 euro als je de dokter persoonlijk kent, tot 12.000 euro als het via via gaat. Deze bedragen kunnen niet door NRC worden geverifieerd. Oekraïne probeert met strafrechtelijke onderzoeken en arrestaties deze „systematische corruptie” bij de keuringskantoren tegen te gaan.
De frauduleuze afkeuringen worden vaak gebruikt om naar het buitenland te reizen. Voor mannen van gevechtsleeftijd zonder ontheffing is de grens gesloten. De Oekraïense grensbewaking heeft sinds het begin van de oorlog 24.000 mannen aangehouden die illegaal de grens probeerden over te steken. Onderzoek van de BBC wees uit dat een vergelijkbaar aantal illegaal vertrok. Sommigen vluchten daarbij door de bergen, anderen proberen de grensrivieren de Dnjestr en de Donau over te steken – tientallen kwamen bij zulke vluchtpogingen om het leven. Regelmatig loopt er iemand tegen de lamp met vervalste documenten.
Eenoudergezinnen
Uitzonderingen worden gemaakt voor mannen die enig voogd zijn, drie of meer kinderen hebben, of echtgenoot zijn van een vrouw met een handicap. Het aantal eenoudergezinnen in Oekraïne is vernegenvoudigd ten opzichte van eind 2021. Studenten worden ook niet gemobiliseerd. Dit is vermoedelijk de reden dat er nu twintig keer zoveel mannen ouder dan 30 bij een universiteit staan ingeschreven dan voor de oorlog. De regering heeft vorig jaar al gezegd te onderzoeken of het beginnen van een tweede of derde studie tijdens de oorlog niet onwenselijk verklaard moet worden.
De mannen die niet bij het leger willen, een vlucht niet aandurven maar ook geen uitzondering kunnen betalen, proberen de mobilisatiediensten te ontlopen. Een oproep voor het leger kan aan huis worden bezorgd. Ook komt het voor dat militairen op straat identiteitspapieren controleren en een oproep voor het leger geven. Een man die een legeroproep ontvangt, moet zich binnen een bepaalde tijd melden bij het militair registratie- en rekruteringskantoor. Iemand kan ook terstond worden meegenomen voor registratie en medische controle.
In Telegramkanalen waarschuwen burgers in Odesa elkaar voor de aanwezigheid van soldaten op straat. De mobilisatie-inspanningen worden ‘mogilisatie’ genoemd – naar het Russische en Oekraïense woord voor graf: mogila. „Verdachte snuiten onder de Koejalnik brug. Drie bussen”, stond vrijdag in het kanaal ‘Beschadig Odesa niet’, dat meer dan 66.000 volgers heeft. Tegen het einde van de middag stonden daar al vijftig meldingen van militairen op straat, vaak met busjes of ordners, die mogelijk mobilisatiepapieren uitdelen.
„7 Nebo, 13.30. Gaan langs de deuren, bellen aan, hangen oproepen aan de deurklinken.” Of: „Men schrijft ons: Ik merk op dat groene mensen [militairen] zich rond scholen verzamelen. Om [dienstoproepen] uit te delen aan vaders.” Deze uitspraak is door NRC niet geverifieerd, en door het kanaal waarschijnlijk ook niet, maar het wekt nervositeit op onder de mannelijke bevolking van de stad.
Lees ook
Hoe groot is de bereidheid van Oekraïners nog om te vechten, als successen uitblijven?
Sommige antimobilisatiekanalen zijn overigens gelardeerd met anti-Oekraïense en soms zelfs pro-Russische berichten, die door de gebruikers voor lief worden genomen om toegang tot de informatie te krijgen.
Celstraffen
Op het bureau van Zelensky liggen een paar voorstellen voor het aanpassen van de mobilisatiewet, waaronder het verlagen van de mobilisatieleeftijd van 27 naar 25 jaar en het verhogen van celstraffen voor weigeraars naar drie tot vijf jaar. Ook wordt er nagedacht over manieren om weigeraars beperkende maatregelen op te leggen, zoals opname in het register van debiteuren, zodat ze geen leningen kunnen aangaan en geen huis kunnen kopen. Voor mannen die illegaal naar het buitenland zijn gevlucht, wordt gedacht over het weigeren van consulaire diensten, totdat zij zich bij het leger hebben geregistreerd. (Een registratie staat niet gelijk aan deelname, maar het vergroot wel de kans dat je opgeroepen wordt indien je geschikt wordt geacht).
Het populairste voorstel is een maximale diensttermijn van 36 maanden in oorlogstijd. Dit zou betekenen dat mannen die zich bij het begin van de invasie aanmeldden, over een jaar respijt zouden krijgen. Dat de militairen dat verdienen, daar zijn veel Oe-kraïners het over eens. Maar dan moeten er wel weer mannen klaarstaan om hun plaats in te nemen, anders valt Oekraïne mogelijk alsnog in Russische handen.
Lees ook
Rusland voert de aanvallen op Oekraïne op, terwijl de bondgenoten van Kyiv geen antwoord hebben in de ‘slag om munitie’
