Deze vraag houdt Star Wars- en Muppets-acteur Frank Oz al maanden bezig: hoe belandde Adolf Hitler op de zolder van zijn ouders?

Posted on by admin
Hitler, gemaakt door Isidore en Frances Oznowicz- Ghevaert, en andere koppen gemaakt door Isidore en diens vader.

Hitler, gemaakt door Isidore en Frances Oznowicz- Ghevaert, en andere koppen gemaakt door Isidore en diens vader.

Foto Jason Madella

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Tweede Wereldoorlog Lang voordat Frank Oz poppen zoals Grover, Bert en Yoda bedacht, maakten zijn Nederlands-Vlaamse ouders een Hitler-marionet. Tachtig jaar later wil Oz weten waarom. Het brengt hem dichter dan ooit bij hun oorlogstrauma.


Frank Oz vond ooit een pop op zolder van zijn ouderlijk huis in Oakland, Californië. De marionet lag er vergeten bij, weggestopt in een doos. Hij was ongeveer zestig centimeter lang. De kleren waren zorgvuldig genaaid: een lichtbruin overhemd, een donkere broek, een band om de linker bovenarm met een hakenkruis. De rechterarm stond gestrekt, schuin omhoog. Het snorretje, het haar, de ogen: onmiskenbaar.

Dit was Adolf Hitler.

De pop moest in 1950, toen het gezin Oznowicz Europa verliet en met de Holland-Amerika Lijn naar de Verenigde Staten emigreerde, zijn meegenomen. Maar in de paar koffers die het gezin meenam, was nauwelijks ruimte. De ouders van Frank Oz hadden de Hitlerpop samen gemaakt, zoals ze vaker samenwerkten. Zijn vader Isidore Oznowicz (de echte achternaam van Oz), poppenspeler en timmerman, had het houtwerk gedaan, zijn moeder Frances Oznowicz-Ghevaert had de kleren genaaid.

Frank Oz vroeg zijn ouders of hij de pop bij hem thuis mocht ophangen en liet een vitrinekastje maken. Hij stopte er ook zeven houten hoofden van poppen in die zijn vader met zíjn vader had gemaakt. Hij hing het kastje aan de muur van zijn appartement in New York. Daar bleef Hitler meer dan vijfentwintig jaar hangen.

Frank Oz in zijn huis in New York, december 2023.
Foto’s Chantal Heijnen

Frank Oz (1944), poppenspeler, acteur en filmregisseur, is een van de bekendste namen in de Amerikaanse film- en televisiewereld. Hij bracht de Muppets tot leven. Hij is de geestelijk vader van Bert, Grover en Koekiemonster in Sesamstraat. Hij is Yoda, de groene, wijze Jedimeester met puntige oren, in Star Wars.

Hij en Jim Henson (1936-1990) werden de John Lennon en Paul McCartney van de kindertelevisie genoemd. Van 1963, toen ze begonnen samen te werken, tot aan Hensons overlijden in 1990 waren ze onafscheidelijk. Ze maakten samen The Muppet Show. Henson was Kermit de Kikker. Oz zat achter karakters als Miss Piggy, Fozzie Bear, Animal en Sam de Adelaar. Ze maakten en bespeelden de poppen van Sesamstraat, voor de Amerikaanse publieke omroep. Soms als duo, zoals bij Bert (Oz) en Ernie (Henson).

Welke waarde heeft een pop? Disney kocht de Muppets, het levenswerk van Oz en Henson, twintig jaar geleden voor 75 miljoen dollar. Maar wat ze niet kochten, waren de spelers die de handpoppen bedienden. „Een onbegrijpelijke blunder”, zegt Oz.

Het gaat bij de tientallen, misschien honderden handpoppen die Frank Oz bediende niet om het materiaal. Een lichaam van schuimrubber, een huid van vilt of eenvoudige stof. Een opening onderin om het hoofd en een arm te bedienen, visdraad voor de andere arm. De ogen van pingpongballen, die op het gezicht een exacte driehoek vormen met het middelpunt van de mond, de magische driehoek, noemen poppenmakers dat. De pupillen die een beetje naar elkaar toe staan, zodat het lijkt of de pop je indringend aankijkt.

Wat de poppen legendarisch maakte, is dat ze een karakter hebben, een ziel, zegt de schepper zelf. Je ziet ze bewegen, en je accepteert meteen dat ze leven. Je voelt hun emoties.

Die ziel zit in de poppenspeler, die onder tafel ligt, de armen soms urenlang in de lucht. „De speler bouwt de karakters uit, brengt met zijn eigen ziel de handpop tot leven.”

Hoe belandde Adolf Hitler op zolder? En wat betekende de pop voor zijn ouders? Frank Oz weet het niet precies. En nu zijn ouders niet meer leven, kan hij het ze niet meer vragen. Hij weet wel flarden. We praten over die flarden in een videogesprek in oktober, vier maanden na ons eerste gesprek. De maanden daarvoor spraken we elkaar regelmatig, soms via videoverbinding, soms in het echt. Frank Oz wil zijn ouders beter leren kennen, en laat zich in dat proces volgen.

Sommige dingen weet hij al, vertelt hij tijdens het eerste gesprek, in juni 2023. Hij weet dat zijn ouders Hitler samen hebben gemaakt. Zijn vader, Isidore Oznowicz (1916-1998), was een Joodse Nederlander, die in Antwerpen woonde. Hij wist tijdens de Tweede Wereldoorlog het Europese vasteland te ontvluchten en ontsnapte als Engelandvaarder naar het Verenigd Koninkrijk. Daar kwam hij na een vlucht van 517 dagen aan, op 12 oktober 1941. Later, op 4 januari 1942, wist Isidores vrouw Frances ook vanuit Portugal het Verenigd Koninkrijk te bereiken. Daar, in Hereford, werd Frank Oz geboren. Dat was in mei 1944.

Zijn vader kon alles met hout. Hij timmerde etalages, bouwde decors en maakte de poppen die hij bespeelde altijd zelf. Zijn moeder naaide de kleren. Ze maakten eens een nachtcluborkest van acht marionetten, inclusief een zangeres in rode jurk en met open mond. Ze gebruikten de poppen in hun sketches voor kinderen in Antwerpen, in de jaren dertig. Hitler moet vlak voor het begin van de oorlog gemaakt zijn, en is misschien gebruikt bij zulke sketches.

Isidore en Frances Oznowicz’ marionettennachtclub, omstreeks 1940.Foto Jason Madella

Onmacht

De familie Oznowicz heeft zijn wortels in het Russische tsarenrijk, en was een gevestigde naam in de Nederlandse en Vlaamse Joodse gemeenschap geworden. In 1859 verliet een voorouder van Frank Oz het huidige Polen voor Nederland, waar hij een Nederlandse vrouw leerde kennen. Oz’ vader Isidore was zes jaar oud toen hij met zijn ouders vanuit Amsterdam naar Antwerpen verhuisde. Isidore groeide daar op, en trouwde in 1938 met de rooms-katholieke Frances Ghevaert.

Isidore Oznowicz was een rebel, vertelt zijn zoon, die vol sarcasme en spot naar de wereld keek. Hij haatte autoriteit, haatte uniformen en haatte nazi’s het allerdiepst.

Maar er zit ook een onmacht in de pop, zegt hij. Alsof de satire, de spot van de marionet-Hitler, iets tegen de echte Hitler kon doen. En misschien heeft iedere kunstenaar die onmacht op zekere hoogte, zegt hij. Je ziet de wereld veranderen, je wil iets doen, maar hebt alleen een pen, een kwast, of een stuk hout en een lap stof.

Het jonge echtpaar had een vluchtplan klaarliggen voor het geval de Duitsers België zouden binnenvallen. In mei 1940 trad het plan in werking: ze zouden naar het zuiden vluchten, naar Frankrijk. Maar wacht, had de moeder van Frances gezegd, vlak voor ze vertrokken. „Jullie laten Hitler toch niet zo achter?”

Zij begreep meteen hoe gevaarlijk het was om in bezet Antwerpen een Hitler-marionet in huis te hebben. Isidore begroef de pop daarom vlak voor hij vluchtte nog snel in de achtertuin van zijn huis. Daar bleef Hitler liggen, ongestoord in een doos.

Foto’s Jason Madella

Liftend gingen Isidore en Frances van de ene naar de andere plek, steeds zuidelijker reisden ze Frankrijk in. Ze kenden het land, ze waren er vaak met jeugdkampen geweest. Ze spraken af: we nemen alleen achterafweggetjes, waar weinig andere vluchtelingen zijn.

Hoe goed ken je je ouders, al trek je het grootste deel van je leven met ze op? Frank Oz heeft altijd geprobeerd ze te begrijpen, al realiseert hij zich dat het nooit helemaal gelukt is. Toen Oz voor Sesamstraat werkte, in 1973, wist hij zijn vader te overtuigen zich door hem te laten interviewen over zijn oorlogservaringen. In het Engels, thuis werd geen Nederlands gesproken. „Ik had een enorme camera vast en een batterij van tien kilo op mijn schouder.”

Zijn vader vertelde zijn verhaal in een half uur. Veel feiten, weinig emoties, maar het is iets. „Iedereen zou dit moeten doen”, zegt hij. Leg een iPhone neer bij je ouders, als ze er nog zijn, en stel ze een uur vragen. Er is geen excuus om het niet te doen.”

Berooide immigranten

Voor een poppenspeler draait alles om misleiding. Het publiek moet naar de pop kijken, nooit naar de speler. En daarom is het zo’n veilig vak voor verlegen mensen. Als het publiek niet lacht, of juist lacht op verkeerde momenten, dan is dat de schuld van de pop. Die krijgt de hoon over zich heen. De speler is altijd buiten beeld, achter een decorstuk, onder een tafel.

Voor Frank Oz was dat heerlijk werken. Liggend onder een tafel, of verstopt in het decor, liet hij de poppen het werk doen. Honderden miljoenen kinderen in de VS en Europa groeiden op met zijn creaties. En toch kan hij onopgemerkt over straat lopen. Bijna niemand van zijn vrienden in de acteurswereld kan dat.

Oz is een introvert. „Ik zat al jaren in het vak toen ik erachter kwam dat het te maken heeft met mijn angst voor afwijzing. De meeste mannen hebben die angst, trouwens.” Hij stelt liever vragen dan dat hij over zichzelf praat. Persoonlijke vragen pareert hij met een snelle grap, zoals een goochelaar het publiek een andere kant op laat kijken. Als hij een e-mail met vragen moet beantwoorden, stuurt hij eerst een lange serie grappen over het woord ‘beer’. Of hij mailt vanuit het perspectief van de huishoudelijke klusjes die op hem zitten te wachten voor hij antwoord kan geven: „Zeg Frank, ruim je bureau op! Frank, ruim de vaatwasser eens leeg!”

Honderden miljoenen kinderen in de VS en Europa groeiden op met zijn creaties. En toch kan hij onopgemerkt over straat lopen

Zijn vader was juist extravert. Die hield niet op met praten, grote verhalen ophangen. Stond hij in de rij bij de kassa, dan had hij binnen tien minuten drie nieuwe vrienden gemaakt. „Op de dag dat we, berooid, in Californië aankwamen, vond hij een zolderkamertje als woonruimte voor ons gezin. We hadden dekens nodig om het kamertje in compartimenten te verdelen, maar we hadden geen geld. Hij ging naar de winkel en kreeg de dekens zonder te betalen mee.”

In de jaren tachtig nodigde Frank Oz zijn vader uit om mee te gaan naar de bioscoop in San Francisco, naar een vertoning van Star Wars, waarin hij te zien was als Yoda. „Ik zei: papa, je mag een paar vrienden meenemen. Hij belde een paar dagen later terug, bloedserieus: ‘Frank, ik heb zestig vrienden uitgenodigd.’ Ik zei: ‘Wat? Zestig?’ En hij zei verontschuldigend: ‘Nou ja, ik heb toch niet ál mijn vrienden gevraagd?’”

Het begon Frank Oz de afgelopen jaren te dagen dat de gulle, luidruchtige kant van zijn vader vooral een buitenkant was, zoals hij vroeger poppen rollen liet spelen. „Zijn extraverte kant vergrootte hij uit, maar op de manier die je vaker bij oorlogsslachtoffers ziet. Mensen die diepere gevoelens willen vermijden en als een bezetene van het leven proberen te genieten. De oorlog heeft de persoonlijkheid van mijn ouders beslissend gevormd. Daarmee heeft de oorlog ook mij en mijn werk beïnvloed. Dat wil ik onderzoeken.”

Oz onderzoekt deze vraag zoals hij gewend was te werken met Jim Henson. Het ging hem nooit om het eindresultaat, de film of de uitzending, maar om het proces, het maken zelf. „Zo zie ik dat nu ook, als een proces. Maar ik zie dit wel als het belangrijkste in mijn leven.”

Poppen met karakter

Een goede pop geeft altijd iets van de maker prijs. Jim Henson en hij namen hun eigen persoonlijkheid als uitgangspunt voor elk karakter. Daarna lieten ze ze „door een professioneel filter gaan”, om ze grappig te maken. „Maar de kern van mijn poppen, dat ben ik. Er zit iets van mij in Koekiemonster, uitzinnig en gulzig, en Miss Piggy, ook extravert, maar vooral heel gevoelig. In Animal, die gewoon gek is. En zeker in Grover, die een beetje op zichzelf is, en Bert, een echte introvert.” Fozzie Bear, die zijn diepe onzekerheid verbergt achter slechte grappen, lijkt van al Oz’ creaties misschien wel het meest op de maker.

Al in de jaren vijftig begon Jim Henson aan de Muppets (een samenvoeging van ‘puppet’ en ‘marionet’) te werken. Henson, zegt Frank Oz, was niet zozeer geïnteresseerd in poppen. „Zijn echte passie was televisie. En de poppen waren een manier om op televisie te komen.”

Isidore en Frances Oznowicz op de Children’s Fairyland Puppet Fair, 1956.
Foto San Francisco Bay Area Puppeteers Guild en Children’s Fairyland Archives

Jim Henson veranderde de relatie tussen mens en pop radicaal. Poppen hadden daarvoor weinig diepgang of ontwikkeling. „Je had de koning, de koningin, de nar, dat was het. Ze bleven wie ze waren. Jim stak weinig tijd in het poppenmaken zelf, maar des te meer in hun karakterontwikkeling. Ze moesten complex zijn, net als mensen.”

Een poppentheater, zegt Oz, speelt zich altijd af in het proscenium, het voortoneel. Achter de pop is het gordijn, voor de pop zit het publiek. Jim Henson bedacht dat een televisietoestel net zo goed dienst kan doen als voortoneel. Omdat de poppen daar beter te zien zijn, moesten ze wel mimiek hebben. Dus maakte hij poppen van oude sokken of jassen, niet langer van hout, en gaf hij ze een beweegbare mond. De monden liet hij precies op de tekst bewegen. „Jim experimenteerde maar wat, en het bleek een revolutionair idee. Opeens was een pop een personage met wie je een connectie kon voelen.”

Jim Henson en Frank Oz leerden elkaar kennen in 1963. Als tiener had Oz veel ervaring opgedaan met poppenshows in het lokale pretpark Children’s Fairyland. Maar hij wilde niet, zoals zijn vader, poppenspeler worden. Hij wilde zijn eigen pad volgen en ging journalistiek studeren.

Zoals Isidore Hitler parodieerde, zo namen de personages in The Muppet Show beroemdheden op de hak

Henson had Oz zien optreden, en vroeg hem mee te werken aan een project in New York. Het was het begin van een hechte samenwerking van bijna drie decennia.

Sesamstraat begon in 1969, The Muppet Show in 1974. Henson en Oz wilden televisie maken voor alle leeftijden. Moesten ze voor Sesamstraat een sketch maken over de letter W, of het verschil tussen hard en zacht, dan schreven ze er grappen in voor volwassenen. Oz zegt: „Hoe moet ik nou weten wat alleen kinderen leuk vinden? Als ik mensen vraag wat kindertelevisie is, dan zeggen ze dingen als: het decor heeft heldere kleuren, of de scènes zijn grappig. Volwassenen houden ook van heldere kleuren en grappige scènes.”

Eén principe had Oz geleerd van acteur en filmmaker Orson Welles (Citizen Kane, The War of the Worlds). „We zaten een keer te dineren met zijn drieën, en hij zei toen tegen Jim en mij: je moet niet creëren op basis van je ervaring, maar op basis van onschuld.” Hij bedoelde: je moet televisie maken zonder conventies.

Daniel Seagren en Jim Henson spelen Ernie, Frank Oz Bert, in New York, 1970. Foto David Attie/Getty Images

Zoals Isidore Oznowicz een rebel was, wars van regels en autoriteit, zo zijn veel creaties van Oz dat ook. En zoals Isidore Hitler parodieerde, zo namen de personages in The Muppet Show beroemdheden op de hak. „De Muppets hebben, zoals ik het noem, een affectieve anarchie, ze zitten aan de rand van de samenleving en bespotten het gezag.”

Veel scènes die Oz schreef voor The Muppet Show en Sesamstraat gaan over de strijd tussen de braverik en de rebel. Bert houdt zich aan de conventies, Ernie bevraagt die. De patriottische Sam de Adelaar probeert de anarchistische Muppets in het gareel te houden. Oz: „Conflict en wrijving maken een scène interessant. Als Bert net zo rebels was als Ernie, zou er niets gebeuren. Pas als er strijd is, ontstaat er energie.”

Frank Oz zag ooit op een vliegveld een gesprekje tussen een moeder en een jong kind. De moeder probeerde haar koffer van de bagageband te halen, het jongetje van een jaar of vier vroeg om aandacht. „De moeder zei: ‘Billy, ik heb het nu echt gehad!’ En het kind huilde: ‘O, mama, niet het gehad hebben!’”

Die scène leerde Oz hoe kinderen denken, en hoe ze naar hun ouders kijken. Dat jongetje wist niet wat de uitdrukking betekende, het gehad hebben. Maar hij voelde de emotie die de moeder met die woorden uitdrukte. „Kinderen zijn gevoelig, en voelen de emoties van hun ouders aan, zonder dat ze alles letterlijk begrijpen.”

Dertig jaar van gesprekken met zijn psychiater hebben Frank Oz geleerd zijn ouders beter te begrijpen. Zijn moeder Frances omschrijft hij als „emotioneel, intens, krachtig, een perfectionist”. Ze was ondanks haar kracht onderhuids altijd bang, merkte hij, en die angst beïnvloedde hém weer. „Ze was bang dat haar man iets zou overkomen, of de kinderen. Bang voor geldgebrek. Die angst maakte haar beschermend. Mijn moeder had heel sterk het gevoel dat ze de beste moeder van de wereld moest zijn. En ik moest me zo gedragen dat ze zich ook de beste moeder zou voelen. Als kind heb je geen woorden nodig om dat aan te voelen, net als het jongetje op het vliegveld.”

Zijn vader praatte vrijwel nooit over zijn gevoelens. Luisteren deed hij ook niet veel, hij praatte vooral. „Dat vergeef ik hem, want als hij zou beginnen vragen te stellen over mijn gevoelens en echt had geluisterd, hadden we het ook over hem moeten hebben. Hij was een gevoelig mens, maar van zo’n gesprek wilde hij niets weten, dat was te pijnlijk.”

Jaren geleden keek Frank Oz met zijn vader eens een Nederlandse oorlogsfilm, hij weet niet meer welke. Het ging over verzetsstrijders die tegen nazi’s vochten, beschietingen aan het front, het was één en al actie. De film eindigde met een scène waarin een gezin na de bevrijding naar buiten komt. Ze hadden de hele oorlog zonder incidenten uitgezeten. „Mijn vader zag dat en zei alleen maar: ‘Dat mag ook.’ Hij had een hekel aan oorlogsromantiek en heldendom.”

Engelandvaarders

Op 10 februari vorig jaar stuurde Pepijn Lucker een bericht op Twitter aan Frank Oz. Lucker werkt als onderzoeker voor het Nationaal Archief in Den Haag. „Tijdens mijn onderzoek naar Engelandvaarders kwam ik wat documenten tegen over de ontsnapping van uw ouders. Ik kan u digitale kopieën sturen”. Oz reageerde, en ze begonnen een mailcorrespondentie. Sindsdien helpt Lucker Oz met het ontrafelen van de familiegeschiedenis van zijn ouders.

Lucker doet onderzoek naar Engelandvaarders, de Nederlanders die tijdens de bezetting naar Engeland vluchtten om te helpen in de oorlog. Eind maart moet het project afgerond zijn. Het archief publiceert hun namen en de dossiers die werden aangelegd door de Nederlandse inlichtingendienst in Londen. Zo worden de reisroutes en ervaringen van deze mensen voor het grote publiek digitaal doorzoekbaar. Engelandvaarders spreken tot de verbeelding, mede dankzij Soldaat van Oranje.

Toch is er nog veel onbekend, zegt Lucker. En wat er bekend wás, blijkt vaak niet te kloppen, zoals de aantallen. „De stand van de wetenschap was altijd dat er zo’n 1.700 Engelandvaarders zijn geweest. Wij zitten inmiddels op 2.150 namen. Daarbij komen nog bijna 700 mensen die er tegenaan schurken”, bijvoorbeeld omdat ze na de bevrijding van Zuid-Nederland naar Engeland reisden. Er waren dus veel méér Engelandvaarders dan werd aangenomen.

Ook de routes die zij aflegden blijken anders dan meestal werd aangenomen. „Het clichébeeld is dat van mensen die in Nederland in een bootje stapten en naar Engeland voeren. Maar in werkelijkheid heeft maar zo’n 10 procent van de Engelandvaarders de reis op die manier afgelegd. Het was al snel vrijwel onmogelijk: de kust werd streng bewaakt, er was geen benzine voor de motor van een boot te krijgen, het was gewoon te gevaarlijk.”

Circa 35 procent nam de route via het neutrale Zweden. Ongeveer de helft nam een vergelijkbare route als die van Isidore Oznowicz en Frances Oznowicz-Ghevaert. Niet via de Noordzee, maar zuidwaarts: via België, Frankrijk en Spanje naar Portugal, vanwaar het mogelijk was om naar Engeland te vluchten.

De onderzoekers verzamelden op basis van archiefmateriaal van de Nederlandse regering in ballingschap namen voor hun lijst. Op die lijst viel het oog van Lucker op de naam Oznowicz, een opvallende, misschien Poolse naam. Een collega ging de naam googlen en stuitte meteen op een foto van de Hitler-pop. „Ze zei: ‘Kijk wat ik nou vind.’ En ik dacht: verrek.” Ze kwamen op een artikel in The New York Times, over de Hitlerpop van Frank Oz. The Contemporary Jewish Museum in San Francisco had de pop tijdelijk tentoongesteld, schreef de krant. Lucker: „Toen pas kwamen we erachter dat we met de vader van Frank Oz te maken hadden.”

Op een warme maandagochtend in juni 2023 meldt Frank Oz zich met zijn rolkoffer bij het Nationaal Archief. Oz is op uitnodiging van Pepijn Lucker naar Den Haag gekomen. Lucker neemt Oz mee naar een lange tafel in de leeszaal en laat een kar vol archiefdozen komen. Daarin zit het vluchtverhaal van zijn ouders: documenten in formele taal, brieven, foto’s. Talloze smeekbedes van zijn vader aan de Nederlandse consul om zijn vrouw ook een visum voor Engeland te geven. Lucker praat Oz geduldig door de documenten heen.

„Je kan het als moedig zien wat ze deden”, zegt Oz tegen Lucker, bladerend door de dossiers. „Maar dat was het waarschijnlijk niet. Ze deden het enige wat ze kon redden: vluchten. Ik mag hopen dat ik de kracht heb om hetzelfde te doen in zo’n situatie.”

Frank Oz en Pepijn Lucker in het Nationaal Archief. Foto Guus Valk

In Engeland sloot Isidore Oznowicz zich meteen na aankomst aan bij de Prinses Irene Brigade, leest Oz. Hij had een oproep gekregen om in dienst te gaan, en wilde niet naar toenmalig Nederlands-Indië gezonden worden. Dat was in oktober 1941, vlak na de oprichting. De eerste jaren trainde hij in Engeland.

Nadat het hem eindelijk gelukt was zijn vrouw naar Engeland te laten komen, gingen ze dicht bij de militaire basis wonen. Daar kregen ze twee kinderen: Ronald en Frank. Later, in de VS, zouden ze nog een dochter krijgen, Jenny.

Oz en Lucker nemen samen een brief door, gericht aan de Nederlandse consul in Lissabon. Isidore schrijft dat zijn vrouw zich „nuttig” heeft gemaakt voor de Nederlandse gemeenschap daar. En hij schrijft: „Ik zit nu in het leger, waar het reusachtig is.”

Frank Oz onderbreekt de brief en lacht. „Wat een leugen. Hij haatte het leger, vertelde hij altijd. Hij haatte regels.”

In de dossiermappen vinden Lucker en Oznowicz de straflijst van Isidore. Hij kreeg in de vier jaar dat hij in de brigade zat vaker problemen met het gezag. Hij werd in zwembroek aan het strand aangetroffen, wilde niet op wacht staan of verliet zonder toestemming de kazerne. Maar zijn carrière verliep vlot: hij belandde in het reizende hoofdkwartier, en trok vanaf augustus 1944, na D-Day, steeds verder noordwaarts. Hij kreeg de positie van seiner en zorgde voor de communicatie tussen legeronderdelen.

Er liggen ook documenten die laten zien wat er met de familie van Isidore is gebeurd. „Weet u het zeker?”, vraagt een archiefmedewerker voorzichtig. „Dat is intens.”

„Ja, ik weet het zeker”, zegt Frank Oz.

De map gaat open, en het duizelt van de namen en jaartallen, gegevens van het Rode Kruis en brieven waaruit blijkt dat bezittingen zijn afgepakt, familieleden zijn weggevoerd. De grootouders van Oz wisten ook te ontkomen naar Portugal. Met de meeste familieleden in Nederland liep het slecht af. In mei 1943 werden ze naar de gaskamer van Sobibor getransporteerd. Lucker loopt een lijst na. „Willem. Jozef. Femmetje. Allemaal omgekomen. Een paar familieleden konden nog onderduiken en hebben het gered.”

Er valt een korte stilte in de leeszaal, Lucker en Oz staren naar de mappen. Oz zegt dan: „Ik ben gezegend dat jullie dit allemaal hebben gevonden.”

Na de bevrijding verhuisde het gezin terug naar Antwerpen. Daar groef Isidore de doos op die hij in de tuin had begraven

Hitler was de oorlog ongeschonden doorgekomen. Na de bevrijding verhuisde het gezin terug naar Antwerpen. Daar groef Isidore de doos op die hij in de tuin had begraven. Na vijf jaar in Antwerpen kreeg het gezin een visum om naar de VS te emigreren. Met vrijwel niets, maar met Hitler in de koffer, kwamen ze in Californië terecht.

Isidore, die zichzelf Mike was gaan noemen, wilde in Amerika geen poppenspeler meer zijn. Hij richtte een vakbond op voor poppenspelers en leerde zijn zoon Frank een paar basisvaardigheden. Dat je voor een marionet altijd visdraad moet gebruiken in plaats van zichtbaar touw. Maar Frank Oz zegt dat hij het vak niet van zijn vader geleerd heeft. Die was na de oorlog klaar met spelen.

Zijn ouders zijn diep beschadigd door de oorlog. En zo, zegt Frank Oz, heeft de oorlog indirect ook hém beschadigd. „De schade die mij is aangedaan is niemands schuld. Het is veroorzaakt door de situatie waarin mijn ouders beland waren, en de trauma’s die ze opliepen in de oorlog.”

Aan de muur bij Frank Oz is alleen een gat te zien waar eerst de vitrine met de Hitler-pop hing. Hij laat het gat op een dag zien met de camera van zijn laptop. Hitler is nu in San Francisco. Begin volgend jaar wil Oz hem, in samenwerking met het Nationaal Archief, tentoonstellen in Nederland. De voorbereidingen zijn al begonnen.

Hij had er vroeger nooit aan gedacht, een kennis bracht hem op het idee, maar Oz wil nu dat de wereld de pop ziet. Hij ziet de pop als een ode aan zijn ouders en hun verzet. Maar ook, zegt hij, als een eerbetoon aan alle vluchtelingen ter wereld. „Het verhaal van mijn ouders is niet heroïsch of uniek. Het tragische is juist dat het zo universeel is.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 27 januari 2024.

Related Posts

Aboutaleb zwaait af

  • admin
  • September 6, 2024
  • 0

Ahmed Aboutaleb, de burgemeester van Rotterdam, vertrekt na ruim vijftien jaar. En dat gaat niet met stille trom. Onlangs was er een groot afscheidsfeest voor ‘alle Rotterdammers’ in een zonnig Rotterdams park waar de burgemeester door honderden enthousiaste Rotterdammers werd bedankt. Er zijn verschillende andere festiviteiten, er komt een boek van AD-journalist Peter Groenendijk. En een tentoonstelling.

Die tentoonstelling, Aboutaleb: burgemeester/ burgervader met foto’s van fotograaf Salih Kiliç is te zien in de Rotterdamse Kunsthal. Kiliç volgde Aboutaleb vanaf 2018 tot het uitbreken van de coronapandemie tijdens zijn dagelijkse werkzaamheden – net als Pete Souza, de fotograaf die Barack Obama tijdens zijn presidentschap volgde en erin slaagde om de bijzondere momenten vast te leggen.

Burgemeester Aboutaleb praat met politieagenten, jongeren en jeugdwerkers over etnisch profileren in een Huis van de Wijk in Hillesluis. (november 2018)
Foto Salih Kiliç
Aboutaleb is aanwezig op een feestelijke ‘naturalisatie ceremonie’ in concert- en congresgebouw De Doelen waarbij ‘nieuwe Nederlanders officieel de Nederlandse nationaliteit krijgen na onder meer het behalen van de inburgeringsexamens. (december 2018)
Foto Salih Kiliç
Burgemeester Aboutaleb, bij het 75e verjaardagsfeest van Willem van Hanegem geeft burgemeester Aboutaleb hem een zoen op de wang na het overhandigen van een jubileum boekuitgave over de voetballer. (februari 2019)
Foto Salih Kiliç

Kiliç lukt dat ook. Als je zo lang met iemand meeloopt, word je vergeten door je onderwerp, lijkt het. Hij fotografeert Aboutaleb tijdens zijn talloze interacties met Rotterdammers: in een ‘Huis van de Wijk’ in gesprek met jongeren en jeugdwerkers over etnisch profileren. Bij het ontsteken van de kerstverlichting voor het stadhuis. Tijdens een naturalisatie ceremonie waarbij een ‘nieuwe’ Nederlander wordt verwelkomd en een Nederlands paspoort krijgt na het behalen van de inburgeringdiploma’s. Tijdens een signeersessie voor zijn poëziebloemlezing Lees!

We zien op de tentoonstelling een man die met gezag zijn rol als burgervader invult; gedegen, hardwerkend en betrokken. Een man die gewend is geraakt aan zijn populariteit. Hij werd in 2021 uitgeroepen tot ‘beste burgemeester van de wereld’ door de internationale denktank City Mayors Foundation die hem „een van de langst dienende en meest gerespecteerde burgemeesters van Europa” noemde. Het tijdschrift Binnenlands Bestuur riep hem al drie keer uit tot beste lokale bestuurder. En toen RTV Rijnmond na twee termijnen een peiling onder zesduizend Rotterdammers hield, bleek dat zo’n tachtig procent een derde ambtstermijn.

Burgemeester Aboutaleb tijdens een telefoongesprek over een klein vliegtuig dat neerstortte in Hilversum. Als burgemeester van een grote stad wordt hij van dergelijke gebeurtenissen op de hoogte gehouden. Dit gebeurde tijdens zijn jaarlijkse bezoek aan Kamp Westerbork met Rotterdamse schoolkinderen. (april 2019)
Foto Salih Kiliç
Burgemeester Aboutaleb doet mee aan een van de activiteiten op Koningsdag in de Rotterdamse wijk Crooswijk. (april 2019)
Foto Salih Kiliç

Burgemeester Aboutaleb tijdens de drukbezochte signeersessie van zijn poëziebloemlezing ‘Lees!’ (juni 2019)
Foto Salih Kiliç

Burgemeester Aboutaleb krijgt in zijn dienstauto van een medewerker Externe Relaties de laatste stand van zaken, onderweg naar het wereldmuseum waar Koningin Maxima de expositie “Superstraat” zal openen. (juli 2019)
Foto Salih Kiliç
Burgemeester Aboutaleb maakt de andere burgemeesters van de G4 (4 grootste gemeentes) aan het lachen, wachtend op de koning in de Gouden Koets. Het is traditie dat de G4 burgemeesters de koning uitzwaaien na de troonrede. (september 2019)
Foto Salih Kiliç

Aboutaleb is niet alleen maar geliefd. Met name jongere Rotterdammers met een migratieachtergrond hadden kritiek op zijn, in hun ogen, harde opstelling in het integratiedebat. Zijn legendarisch woorden bijvoorbeeld na de aanslag op Charlie Hebdo – “als je het niet ziet zitten dat humoristen een krantjemaken, ja… mag ik het dan zo zeggen: Rot toch op!” – vielen niet bij iedereen goed. Het zou het wij-zij denken versterken. En de meeste Rotterdammers zijn het inmiddels vergeten, maar in het begin van zijn burgemeesterschap werd er door een deel van hen nog wantrouwig naar Aboutaleb gekeken. Hij was formeel en tamelijk kleurloos.

Dat zien we niet op de tentoonstelling. Iets anders dat we niet op de foto’s zien, is zijn gezin. Aboutaleb heeft zijn privéleven, hij heeft drie dochters en een zoon, altijd buiten de publiciteit gehouden. Daarom is de foto die Kiliç van hem en zijn dochter tijdens de vuurwerkshow op de Erasmusbrug maakte bijzonder. Toch een blik op een kant van Aboutaleb die we minder goed kennen. Die van vader. Hij is overigens ook opa. Misschien zien Rotterdammers hem binnenkort wel met een van zijn kleinkinderen in een Rotterdamse speeltuin.

Burgemeester Aboutaleb kijkt naar een spandoek van de beweging ‘Kick Out Zwarte Piet’ tijdens de intocht van Sinterklaas. (november 2019)
Foto Salih Kiliç

Burgemeester Aboutaleb samen met een groep kinderen bij het ontsteken van de kerstboomverlichting op de Coolsingel. (december 2019)
Foto Salih Kiliç
Burgemeester Aboutaleb spreekt een
menigte toe tijdens het jaarlijkse ontsteken
Burgemeester Aboutaleb spreekt een menigte toe tijdens het jaarlijkse ontsteken van de kerstverlichting voor het Stadhuis. (december 2019)
Foto Salih Kiliç

Burgemeester Aboutaleb met zijn dochter tijdens Oud & Nieuw, direct na het aftellen tot het nieuwe jaar. Achter hen kijkt een medewerker van de staf van de burgemeester toe. (januari 2019)
Foto Salih Kiliç


Russen, rechtsstaat, radicaal-rechts. Alles over de Europese verkiezingen

Waarom deze verkiezingen ertoe doen

Opkomst radicaal-rechts

Dat de Europese Unie naar rechts afslaat, is op basis van de peilingen waarschijnlijk. Maar hoe radicaal gaat die bocht eruit zien? In tal van EU-landen staan radicaal-rechtse partijen op winst. Dat die peilingen ook kunnen leiden tot een grote overwinning, toont het voorbeeld waarnaar in veel EU-lidstaten nu wordt gekeken: de PVV-winst in Nederland.

Centrumpartijen vrezen voor de gevolgen van zo’n rechts-radicale ‘golf’. Bijvoorbeeld omdat de steun voor Oekraïne bij veel van deze partijen niet vanzelfsprekend is. Maar ook omdat ze klimaatbeleid zeggen te willen blokkeren of vormen van Europese samenwerking willen stopzetten of hinderen – bijvoorbeeld die op het gebied van defensie.

Ook niet onbelangrijk: deze partijen maken in het Europees Parlement geen doortastende indruk. Veel Europarlementariërs klagen al jaren dat hun rechts-radicale collega’s nooit komen opdagen en zich onttrekken aan onderhandelingen. Daarmee vrezen sommigen ook een verlamming van het Europarlement als de rechts-radicale flank fors groeit.

Ruslands oorlog in Oekraïne

Er woedt een verwoestende oorlog op het Europese continent en die werpt ook een schaduw op de verkiezingen. Vooral omdat in veel (oostelijke) EU-landen de Russische dreiging heel direct gevoeld wordt en de vrees groeit dat zij Poetins volgende prooi kunnen worden.

De oorlog, klinkt het bij veel politici, heeft de inzet verhoogd: houdt Europa de rijen gesloten, blijft de meerderheid die Oekraïne volmondig steunt in stand, of winnen partijen die de EU willen ‘ondermijnen’ of Poetin zelfs steunen?

Lees ook
De NRC-serie In de schaduw van Poetin: ‘We leven niet in een naoorlogs tijdperk, maar in een vooroorlogse periode’

Het drielanden-monument is sinds 2022 afgezet met schrik- en prikkeldraad.

De voortwoekerende oorlog beïnvloedt ook de thema’s waar het om gaat. Het versterken van de Europese defensie is nu misschien wel het belangrijkste verkiezingsonderwerp, terwijl de hogere energieprijzen als gevolg van de oorlog ervoor zorgen dat ook economie aan belang heeft gewonnen. Dat gaat in de ogen van veel partijen ten koste van ambitieus klimaatbeleid – vijf jaar geleden nog een van de belangrijkste thema’s.

Een nieuwe termijn voor Trump?

Grapje in The Economist vorig jaar, bij een vergelijking tussen de Europese verkiezingen en Amerikaanse presidentsverkiezingen: ,,Eén van deze verkiezingen zal enorme gevolgen hebben voor Europa en mogelijk het hele politieke landschap hervormen. Tijdens de andere zullen de leden van het Europees Parlement worden gekozen.”

Grappig of niet: de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen zal grote invloed hebben op Europa. De dreiging van een mogelijke nieuwe termijn van Donald Trump wordt nu al gevoeld. In de campagne versterkt het de roep om méér te investeren in defensie, maar ook om als Europa na te denken over het versterken van de eigen autonomie – bijvoorbeeld met betrekking tot cruciale grondstoffen en technologie.

De (echt) grote thema’s

Klimaat: hoeveel vergroening?

Het was de afgelopen vijf jaar het centrale thema in Brussel: de Green Deal, een grootschalig wettenpakket rond het terugdringen van CO2-uitstoot, het verbeteren van biodiversiteit en het stimuleren van circulariteit (met afval nieuwe grondstoffen maken). Maar terwijl de steun voor dat programma aanvankelijk weinig omstreden was, groeide afgelopen jaar verzet – vooral tegen de onderdelen die gaan over natuur en biodiversiteit, en die daarmee de landbouw raken.

Lees ook
Onder druk van de Europese verkiezingen wordt het beleid minder groen

Leopard-tanks staan klaar voor een training van Oekraïense soldaten op een legenbasis in het Duitse Klietz. Defensie lijkt een speerpunt te worden van het nieuwe Europa.

Deze verkiezingen gaan daarom ook over de vraag: wat wordt de toekomst van de Green Deal? Groene en linkse partijen vinden dat de EU nu door moet pakken, met bijvoorbeeld de vergroening van de landbouw. Aan de andere kant staan rechtsere partijen, waaronder de christen-democraten, die pleiten voor pragmatisme, zoals: geen harde normen voor de landbouw en geen taboe op het (deels) terugdraaien van beleid. Rechts-radicale partijen willen helemaal af van klimaatbeleid.

Door de felle discussies over klimaat, maar ook door de geopolitieke spanningen en de opkomst van radicaal-rechts lijken deze verkiezingen op meer belangstelling te kunnen rekenen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de stembereidheid voorafgaand aan de verkiezingen. Die is gemiddeld genomen groter dan in 2019.

Defensie: hoeveel Europese samenwerking?

Vijf jaar geleden was het nog een marginaal thema, maar nu is er haast geen partij die er niet voor pleit: méér Europees defensiebeleid – en snel een beetje. De Russische inval in Oekraïne heeft EU-landen ervan doordrongen dat ze hun legers en defensie-industrie versneld moeten versterken en dat Europese samenwerking daarbij cruciaal is.

Het betekent dat veel partijen nu pleiten voor een Eurocommissaris voor Defensie, hoewel dat volgens de EU-verdragen nog niet zo eenvoudig is – officieel gaat de baas van de EU-diplomatie (de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken) al over defensie. De verdragen verbieden het ook dat er zomaar geld uit de EU-begroting in defensie wordt gestoken.

Lees ook
De wereld gaf nog nooit zoveel uit aan wapens

In een fabriek in Pennsylvania worden 155mm-granaten gemaakt. De vraag daarnaar is sterk gegroeid door de oorlog in Oekraïne.

Wat wel kan: meer industriebeleid. Speciale, nieuwe geldpotjes inzetten om wapens aan te kopen of te ontwikkelen. Sommige partijen willen dat de EU voor het versterken van die defensie-industrie ook nieuwe gezamenlijke leningen aangaat. Ook moet Brussel volgens veel partijen een grotere rol krijgen bij het coördineren van de verschillende legers in Europa. Moet Europa daarnaast ook meer zelf inzetbare troepen krijgen? In Nederland zien veel partijen zo’n ‘Europees leger’ niet zitten.

Migratie: hoeveel mensenrechten?

Op de valreep bereikte de EU onlangs een moeizaam bevochten akkoord over het migratiebeleid. Het moet leiden tot de aankomst van minder migranten en een eerlijke verdeling van vluchtelingen over het Europese continent. Dat akkoord betekent niet dat het thema migratie nu verdwijnt: in tal van EU-lidstaten staat het nog steeds bovenaan de lijst van campagne-onderwerpen.

In 2023 vroegen circa 1,3 miljoen mensen asiel aan in de EU: het hoogste aantal in zeven jaar. Sinds begin 2022 vangen veel EU-landen, vooral in Oost-Europa, ook grote aantallen Oekraïense vluchtelingen op. In veel EU-landen groeit een anti-immigratiestemming. Ondertussen nemen de geopolitieke spanningen rond Europa, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten, alleen maar toe – met mogelijke gevolgen voor het aantal mensen dat naar Europa wil komen.

Lees ook
NRC vindt: stop met het voeren van een schijndiscussie over migratie

Voer een discussie over migratie, maar dan wel een echte

Rechtse partijen willen nieuwe deals met bijvoorbeeld Noord-Afrikaanse landen over het tegenhouden van migranten, naar voorbeeld van de omstreden deal die de EU vorig jaar met Tunesië sloot. Maar bijvoorbeeld de Europese christen-democraten bepleiten ook het onderzoeken van de mogelijkheid van een soort Europese ‘Rwanda-deal’: het plan waarmee het Verenigde Koninkrijk migranten naar Rwanda wil verplaatsen om ze daar op te vangen.

Rechts-radicale partijen willen nog veel verder gaan en helemaal af van vluchtelingenverdragen en migrantenrechten. Ter linkerzijde proberen onder meer de Groenen het belang van mensenrechten te benadrukken en blijven zij pleiten tegen een nog hardere migratiepolitiek.

Europese economie: hoeveel slagkracht?

Echt ziek is de Europese economie niet. Flink kwakkelen, dat doet ze al wel een tijdje – en zeker sinds de door de Russische inval in Oekraïne in gang gezette energiecrisis. Zorgelijker nog: de vooruitzichten zijn niet al te best. Als het gaat om innovatie en investeringen lijken de Verenigde Staten en China het veel beter te doen dan Europa.

Het is op de achtergrond misschien wel het thema dat Brussel het meest beheerst: hoe krikken we de concurrentiekracht van de EU weer op? Makkelijk is de opgave niet. Bijvoorbeeld omdat de Europese industrie naar verwachting blijvend te maken krijgt met fors hogere energieprijzen dan elders. Of omdat de interne markt nog altijd te versnipperd is om de EU écht tot één soepel draaiende machine te maken.

Maar vooral omdat de factor geld in Europa veel ingewikkelder ligt dan in grootmachten China en de VS. De afgelopen jaren pompten grote EU-lidstaten flink geld in bedrijven om de concurrentie aan te kunnen met de staatssteun die de VS en China bieden. Maar de wrevel daarover in andere EU-landen groeit.

Het voedt bij sommige partijen en lidstaten de roep om een nieuwe discussie over gezamenlijke EU-investeringen, mogelijk gefinancierd met gemeenschappelijke schulden. Alleen al van die suggestie krijgen ze in Den Haag en Berlijn een hartverzakking. Maar de discussie gaat Europa de komende jaren zonder twijfel beheersen.

Uitbreiding en rechtsstaat: hoeveel landen?

Lange tijd zat de deur van de Europese Unie stevig op slot. Maar sinds de oorlog in Oekraïne en de toegenomen Russische dreiging staat ‘uitbreiding’ als onderwerp weer bovenaan de Europese agenda. De afgelopen twee jaar werden onder meer Oekraïne, Moldavië en Georgië in recordtempo gepromoveerd tot kandidaat-lidstaat en de komende jaren wachten ingewikkelde onderhandelingen.

Lees ook
NRC legt uit: nieuwkomers zullen de Europese Unie opschudden

Dat de EU de komende vijf jaar al zal uitbreiden is niet waarschijnlijk – daarvoor zijn kandidaat-lidstaten onvoldoende vergevorderd. Maar ondertussen moet de EU zich wel zelf voorbereiden op een mogelijk grotere kring landen. Wat betekent dat voor de huidige manier van besluitvorming, of voor de verdeling van het geld?

Daarbij komt dat de afgelopen jaren de zorgen over de afbrokkeling van de rechtsstaat in sommige EU-landen alleen maar zijn toegenomen: in de eerste plaats Hongarije, waar volgens veel analisten nauwelijks nog sprake is van een open democratie. Kennelijk lukt het de EU slecht om lidstaten bij de les te houden: zal dat met nieuwe lidstaten met korte democratische tradities veel beter gaan?

Hoe werkt het eigenlijk?

Op wie kun je stemmen?

Elke Europeaan kiest Europarlementariërs uit zijn eigen land. De lijsten van Nederlandse partijen worden aangevoerd door een keur aan ervaren Europarlementariërs, Brusselse oudgedienden, politieke insiders, een gerechtsdeurwaarder en opvallend veel mannen. Afgezien van DENK doen alle partijen uit de Tweede Kamer mee aan de verkiezingen.

Het Europees Parlement is het enige EU-orgaan dat rechtstreeks wordt gekozen. Meer Europeanen zijn van plan te gaan stemmen dan bij de voorgaande verkiezingen, aldus de jongste Eurobarometer. Voor het eerst mogen in Duitsland, België, Oostenrijk en Malta ook 16- en 17-jarigen stemmen, in Griekenland is de grens verlaagd naar 17-jarigen.

Lees ook
NRC zet ze op een rijtje: de Nederlandse lijsttrekkers van de partijen die op 6 juni meedoen aan de Europese verkiezingen

Foto John Thys/ AFP

Voor een plek in het Europarlement geldt in Nederland geen formele kiesdrempel. Vijftien lidstaten hanteren die wel, variërend tussen 1,8 en 5 procent. Eén zetel in het Europees Parlement vertegenwoordigt evenveel Nederlanders als bijna vijf zetels in de Tweede Kamer.

In het verleden is wel eens geprobeerd de verkiezingen over de landsgrenzen te trekken, zodat een Nederlander op een Bulgaar zou kunnen stemmen, of andersom. In 2022 sneuvelde een wetsvoorstel voor het invoeren van transnationale kieslijsten door verzet van de lidstaten. De Franse president Emmanuel Macron is een voorvechter van het concept, maar het merendeel van de landen ziet het niet zitten, waaronder ook Nederland.

Hoeveel invloed heeft Nederland in de EU?

Toen het Verenigd Koninkrijk in 2016 besloot de EU te verlaten, viel voor Nederland een belangrijke ‘grote broer’ weg en werd het gedwongen meer voor zichzelf op te komen. Den Haag maakte van die nood ook een deugd, door een nieuwe positie in te nemen als een soort spelverdeler tussen grootmachten Duitsland en Frankrijk.

Daarin slaagde het relatief goed – vriend en vijand zijn het erover eens dat de invloed van Nederland in de EU de afgelopen jaren is gegroeid. Waar Nederland voorheen nog wel eens werd gezien als een botte dwarsligger, staat het nu eerder bekend als constructieve verbinder.

Cruciaal bij de groeiende invloed van Nederland was premier Mark Rutte. Van een schijnbaar ongeïnteresseerde euroscepticus ontwikkelde hij zich de afgelopen jaren tot een graag geziene, gezaghebbende senior aan de Europese onderhandelingstafel. Het betekende dat Rutte in de Europese pikorde mee kon doen met de leiders van grote landen.

Lees ook
Rutte telt in het buitenland mee – tot nu toe

Maart 2016, Brussel. Even het middelpunt op een groepsfoto tijdens een Europese top met Turkije. Foto Christophe Licoppe / Belga

Wie zijn opvolger als premier ook wordt, zij of hij zal die positie hoe dan ook verliezen – ervaring telt zwaar in Brussel. Daarbij komt dat van de partijen die nu onderhandelen over een nieuw kabinet een veel eurosceptischer geluid klinkt dan van de vorige coalities. De kans dat Nederland de komende jaren de ‘constructieve teamspeler’ blijft die ze afgelopen jaren was, lijkt klein.

En de invloed van Europarlementariërs?

De Europese Unie kent drie wetgevende machten:

  1. Het Europees Parlement. Mag geen wetsvoorstellen doen, maar kan wel richting geven aan het wetgevende proces
  2. De Europese Commissie. Doet wetsvoorstellen en houdt in de gaten of Europese afspraken en regels worden nageleefd
  3. De lidstaten, georganiseerd in de Raad van de Europese Unie (ministers) en de Europese Raad (regeringsleiders)

Dat trio moet het ook elk jaar eens worden over de Europese begroting.

Europarlementariërs kunnen, anders dan bijvoorbeeld Kamerleden, zelf geen wetsvoorstellen doen, maar ze kunnen er wel over onderhandelen en zo invloed uitoefenen. De Europese Commissie doet wél wetsvoorstellen. Voor elk EU-land is er één Eurocommissaris, ze zijn een soort ministers met elk een portefeuille.

In onderhandelingen voeren de lidstaten vaak de boventoon, maar zonder medewerking van het Europarlement komen ze in de meeste gevallen niet ver. De snelste weg naar invloed is het rapporteurschap. De rapporteur voert namens het Europees Parlement de onderhandelingen over nieuwe wetsvoorstellen en moet een koers zien op te stellen waar een meerderheid zich in kan vinden.

Zo voerde PvdA-Europarlementariër Lara Wolters het woord op de wet maatschappelijk verantwoord ondernemen, Bas Eickhout (GroenLinks) over superbroeikasgassen (F-gassen) en rapporteerde CDA’er Tom Berendsen over het Europese industriebeleid. 

Wat de Europarlementariërs niet kunnen: Eurocommissarissen naar huis sturen. Iets als een motie van afkeuring, zoals Kamerleden kunnen indienen als ze geen vertrouwen meer hebben in een minister – dat bestaat in het EP niet. Wel kunnen ze de héle Commissie naar huis sturen, al is dat nog nooit gebeurd.

Nieuwe wetten die op Europees niveau worden gemaakt, komen in twee vormen: de richtlijn en de verordening. Die laatste vorm is een precies geformuleerde wet die meteen voor de hele EU geldt, zoals bijvoorbeeld de regels voor data-roaming. Een richtlijn daarentegen moet in elke lidstaat eerst nog worden omgezet in en aangepast aan nationale wetgeving. Daar zijn deadlines voor, maar die worden vaak overschreden.

De politieke smaken in het Europees Parlement

Het Europees Parlement telt zeven fracties. Dat zijn grote vleugels waaronder veel verschillen schuilgaan. Aansluiting bij een fractie betekent in de praktijk meer financiële slagkracht en meer invloed.

Politici die in hun thuisland soms tegenover elkaar staan, zitten in Brussel bij elkaar in de bankjes. In de liberale fractie Renew werken D66 en VVD samen. VVD-lijsttrekker Malik Azmani zag zijn kans op een toppositie binnen die fractie verdampen, omdat zijn partij in Nederland met de PVV onderhandelt over een kabinet. Een samenwerking waar de Europese liberalen zich ongemakkelijk over voelen.

De grootste en meest invloedrijke fractie, de Europese Volkspartij (EVP), huisvest straks alle christen-democratische vertakkingen uit Nederland: CDA, BBB en NSC en de ChristenUnie. Het is de partij van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, geleid door de onopvallende maar machtige Manfred Weber, de afgelopen jaren aanvoerder van het verzet tegen groene wetgeving.

Lees ook
In Europa ligt de PvdA dichter bij D66 dan bij GroenLinks

In Europa ligt de PvdA dichter bij D66 dan bij GroenLinks

Ondanks de gedeelde lijst waarmee ze de verkiezingen ingaan kiezen GroenLinks en de PvdA er voor om elk bij hun eigen Europese fractie te blijven. De PvdA, met zeven zetels de Nederlandse winnaar van de vorige Europese verkiezingen, valt onder de sociaal-democraten. Dat is na de EVP de grootste fractie. GroenLinks blijft onder de Groenen vallen. De Partij voor de Dieren maakt deel uit van de Linkse Fractie.

De politieke geestverwanten van Geert Wilders’ PVV verzamelen zich in de fractie Identiteit & Democratie. Het Duitse AfD, het Italiaanse Lega en het Franse Rassemblement National zijn daarbij aangesloten. Het is op dit moment nog een van de kleinere fracties, qua omvang vergelijkbaar met de Groenen. Na de verkiezingen gaat de fractie waarschijnlijk fors groeien – mogelijk tot een van de grootste. De PVV kwam bij de laatste verkiezingen niet over de kiesdrempel, maar kreeg na de Brexit toch een restzetel voor Marcel de Graaff, die later naar FvD vertrok.

Een andere conservatieve kracht in het Parlement die naar verwachting groter wordt, is de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers, waar JA21 en de SGP deel van uitmaken. De groep was de thuisbasis van de Britse Tories, nu spelen het Poolse PiS en de partij van de Italiaanse premier Meloni er een hoofdrol. FvD zat ook in deze fractie, maar schaart zich nu onder de ‘niet-ingeschrevenen’ die ervoor kiezen om zonder overkoepelende fractie te werken.

Hoe democratisch en transparant is de EU?

Hoe goed worden Europarlementariërs gecontroleerd? Het korte antwoord: het kan beter. Qatargate in 2022 en de Russische beïnvloeding via Voice of Europe laten zien dat het Parlement nog altijd vatbaar is voor beïnvloeding. Een medewerker van AfD-lijsttrekker Maximilian Krah werd eind april nog opgepakt op verdenking van spionage voor China.

De lobbyregels vertonen “zwakke punten en hiaten”, concludeerde de Europese Rekenkamer in april. En lobbyisten zijn er in Brussel overal. Dat merken rapporteurs, die door het parlementsgebouw lopen met een sliert belangenbehartigers achter zich aan. Wie ze ontmoeten hoeven de Europarlementariërs niet te op te geven – dat is optioneel.

Het angstbeeld dat ‘Brussel’ wetgeving over lidstaten uitstort, klopt niet: alle EU-landen, ook Nederland, zijn steeds nauw betrokken bij die wetgeving. Dat betekent uiteraard niet dat Nederland, of elk ander EU-land dan ook, altijd zijn zin krijgt.

Dat neemt niet weg dat kritiek op het democratische gehalte van de EU niet uit de lucht gegrepen is. Het Europarlement heeft nog altijd minder bevoegdheden dan landelijke parlementen. Dat Eurocommissarissen nauwelijks ter verantwoording kunnen worden geroepen wordt door critici gezien als een flinke omissie. En door alle ingewikkelde procedures is het voor burgers bovendien lastig echt grip te krijgen op hoe een wet tot stand komt, en wanneer ze invloed kunnen uitoefenen.

Daarbij speelt ook een rol: het aantal journalisten dat de Brusselse wetgevingsmachine volgt is nog altijd beperkt, zeker ten opzichte van het aantal journalisten in nationale hoofdsteden. Het betekent dat de pers in Brussel veel minder als kritische waakhond functioneert.

(Geen) geur van wilde beesten

Het knettert vaker niet dan wel bij debatten in het Europees Parlement. Parlementariërs klagen vaak over Eurocommissarissen die een minder relevante vervanger sturen als ze in een debat ter verantwoording worden geroepen. Al is de opkomst van de volksvertegenwoordigers zelf ook niet onbesproken. Het komt voor dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen voor een nagenoeg lege zaal staat.

Wat vurige debatten ook in de weg kan zitten, is de veelheid aan talen die de politici kunnen spreken. Voor alle 24 talen zijn live tolken beschikbaar, de EU is de grootste tolkenwerkgever ter wereld. Een Europarlementariër kan dus een meeslepende toespraak houden in het Bulgaars voor een zaal waarin verder niemand die taal spreekt.

Tegelijkertijd lijken deze verkiezingen inhoudelijk wel meer te knetteren dan voorgaande edities, door de grote thema’s die op dit moment spelen, zoals klimaat of de oorlog in Oekraïne. Dat kan ook verklaren waarom een hogere opkomst wordt verwacht dan in 2019.

Na de verkiezingen

Verkiezingsavond

Op de avond van donderdag 6 juni presenteert de NOS alleen een exitpoll. Omdat de definitieve resultaten pas na het sluiten van het laatste Europese stembureau bekend mogen worden gemaakt, moet er vervolgens tot zondagavond 9 juni worden gewacht. Op die avond zelf zullen exitpolls uit andere lidstaten worden gepubliceerd, in de dagen daarna volgen de daadwerkelijke uitslagen.

Hoe worden de topfuncties in Europa verdeeld?

Terwijl de verkiezingen van 6 tot en met 9 juni bepalen wie er in het nieuwe Europees Parlement komen, wordt het voor politici die azen op een topfunctie in de weken daarna pas écht spannend. De uitslag van de verkiezingen speelt vanaf dan een belangrijke, zij het niet doorslaggevende rol, bij de koehandel tussen Europese lidstaten over het verdelen van de ‘poppetjes’.

Een belangrijke rol, omdat het Europarlement bijvoorbeeld het laatste woord heeft over de goedkeuring van de voorzitters van de Europese Commissie en het Europees Parlement. Maar tegelijk ook niet doorslaggevend, omdat in het Europese ruilspel over de topfuncties tal van andere factoren óók een cruciale rol spelen.

De belangrijkste daarvan: wat willen lidstaten, en vooral de regeringsleiders? Volgens het EU-verdrag mogen zij een kandidaat naar voren schuiven voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Daarbij letten ze ook wel op de verhoudingen in het Europarlement: zo mag de grootste partij daar volgens traditie in elk geval de Commissievoorzitter leveren. Andere grote partijen mogen vervolgens weer aanspraak maken op andere topfuncties, bijvoorbeeld die van de president van de Europese Raad of die van EU-buitenlandchef. Ook geografie speelt een rol: is er een goede verhouding tussen kandidaten uit de verschillende delen van Europa?

Officieel spelen ook de zogeheten ‘Spitzenkandidaten’ een rol: een soort Europese lijsttrekkers die door de verschillende Europese partijen naar voren zijn geschoven als officiële kandidaat voor een topfunctie. Maar in 2019 negeerden regeringsleiders die ‘Spitzen’. In plaats daarvan schoven ze de Duitse minister Ursula von der Leyen als Commissievoorzitter naar voren.

Wie zijn in de running voor een topfunctie?

De vrouw die de meeste kans maakt op een topfunctie blijft Ursula von der Leyen. Zij is de ‘Spitzenkandidaat’ van de christen-democratische fractie in het Europees Parlement, wat de kans groot maakt dat zij er deze zomer opnieuw met de ‘hoofdprijs’ vandoor gaat:  haar partij wordt vrijwel zeker de grootste én ze kan op brede steun rekenen onder regeringsleiders.

Lees ook
De vijf gezichten van EU-baas Ursula von der Leyen

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen spreekt deze woensdag haar State of the European Union uit.

Toch is die steun de afgelopen periode wel een beetje gaan wankelen. Vooral de Franse president Emmanuel Macron zaaide achter de schermen recent twijfel. Volgens Parijs is Von der Leyen te eigenzinnig en handelt ze te veel in het Duitse belang. Dat het Von der Leyens kansen echt schaadt wordt vooralsnog in Brussel niet verwacht. Regeringsleiders houden hun kaarten nu ook nog strategisch tegen de borst, om hun steun voor Von der Leyen niet te makkelijk weg te geven. 

Maar niks is zeker in de Europese politiek: uiteindelijk moet Von der Leyen namelijk óók een meerderheid in het Europarlement achter zich krijgen. De verschillende politieke families zullen hun steun voor haar duur verkopen en eisen stellen: over politieke prioriteiten de komende jaren, of over andere topfuncties binnen haar Europese Commissie. Wanneer de stemming over de nieuwe Commissievoorzitter wordt gehouden is nu nog niet zeker, maar waarschijnlijk in september. In de weken en maanden daarna zal dan ook definitief worden welke andere Eurocommissarissen voor de komende jaren benoemd worden.

Regeringsleiders kiezen deze zomer ook een nieuwe voorzitter van de Europese Raad, als opvolger van Charles Michel. Deze persoon zal vrijwel zeker uit de ándere grote politieke familie komen: de sociaaldemocraten. Tot voor kort was de Portugees Antionio Costa de gedoodverfde kandidaat, maar nadat hij recent besmet raakte door corruptiebeschuldigingen is dat niet meer zo zeker. Een andere naam die genoemd wordt is  die van de Deense premier Mette Frederiksen. In Italië wordt soms gehoopt dat ook de Italiaanse ex-premier en oud-voorzitter van de Europese Centrale Bank Mario Draghi voor het Raadsvoorzitterschap zou kunnen gaan. Maar de kans dat regeringsleiders zo’n uitgesproken, eigenzinnig persoon tot voorzitter van hun vergaderingen kiezen is klein.

Blijven nog over: het voorzitterschap van het Europees Parlement en de Hoge Vertegenwoordiger voor het Europees Buitenlandbeleid. Voor die eerste functie klinkt de naam van huidig Parlementsvoorzitter Roberta Metsola vaak: zij bekleedt die plek nu al 2,5 jaar en volgens velen naar tevredenheid. Op de plek van buitenlandchef komt waarschijnlijk een politicus uit de liberale fractie. De Estse premier Kaja Kallas zou volgens velen de geknipte kandidaat hiervoor zijn.


Op wie kan je stemmen bij de Europese verkiezingen 2024?

Ervaren Europarlementariërs, Brusselse oudgedienden, politieke insiders, een gerechtsdeurwaarder en opvallend veel mannen voeren in Nederland de lijsten voor de Europese verkiezingen aan. Wat ze, eenmaal verkozen, doen in het Europees Parlement: onderhandelen over nieuwe Europese wetten, de EU-begroting, en de Europese macht controleren. Van de 720 Europarlementariërs komen er straks 31 uit Nederland.

Lees ook
Bij Europese verkiezingen staat dit keer veel op het spel

Rook stijgt op terwijl boeren buiten het EU-hoofdkwartier demonstreren ter gelegenheid van een bijeenkomst van de EU-ministers van Landbouw in Brussel, op 26 maart 2024.

Dinsdag leveren de partijen hun kandidatenlijst in bij de Kiesraad. NRC licht hier de lijsttrekkers uit van de partijen die in de Tweede Kamer vertegenwoordigd zijn.

Sebastiaan Stöteler, PVVDeurwaarder die de islam ziet als ’totalitaire ideologie’

Gerechtsdeurwaarder Sebastiaan Stöteler (Almelo, 1983) werd sinds 2017, als beleidsmedewerker in de Provinciale Staten, klaargestoomd voor een carrière binnen de PVV. Sinds maart 2018 zit hij in de Almelose gemeenteraad en sinds december 2022 in de Provinciale Staten van Overijssel. In 2021 viel hij als nummer 25 van de Tweede Kamerlijst buiten de boot voor een Kamerzetel. Zijn adagium is ,,behandel een ander zoals uzelf behandeld wil worden’’, zei hij vorig jaar tegen RTV-Oost. Tegelijkertijd laat hij in de provinciepolitiek het klassieke PVV-geluid horen. ,,De PVV is de enige partij in Nederland die de islam ziet voor wat het is: een totalitaire ideologie die thuishoort in het rijtje met het fascisme, nazisme en communisme’’, valt op zijn Overijsselse PVV-pagina te lezen. 

De positie van de PVV deze verkiezingen is interessant. In plaats van een Nexit, wil de partij de EU ,,van binnenuit hervormen’’. ,,Intensieve economische samenwerking is in ons belang.’’  

Wel moet er minder geld en macht naar de EU, wil de partij minder asielmigratie en moet er een streep door ,,hysterische klimaat- en stikstofregels’’. Over de islam of moslims spreekt de partij in het programma met geen woord.  

Bas Eickhout, GroenlinksInvloedrijke Europarlementariër moet rood-groen samenbrengen

Na vijftien jaar in het Europarlement is Bas Eickhout (Groesbeek, 1976) in Brussel inmiddels een gevestigde naam. Naast voorman van de gezamenlijke lijst GroenLinks-PvdA, is hij ook net als vijf jaar geleden tegelijk Europees aanvoerder van de Groenen. De afgelopen vijf jaar groeide de invloed van Eickhout, onder meer omdat de Groenen na een forse winst in 2019 in het Europarlement de positie van ‘kingmaker’ kregen. Maar vooral omdat er onder de ‘Green Deal’ stapels aan klimaatwetgeving gepresenteerd werden en Eickhout als coördinator van zijn eigen partij bij alles betrokken was.

Daarmee werd Eickhout de afgelopen jaren een centrale speler in Brussel – uit ranglijstjes komt hij standaard naar voren als de meest invloedrijke Nederlandse Europarlementariër. Het betekende ook dat Eickhout pragmatischer werd – steeds meer realo dan fundi. Tegelijk is de kritiek dat hij het allemaal wel érg goed weet en niet nalaat dat anderen voortdurend in te peperen, nooit verdwenen.

Lees ook
In Europa ligt de PvdA dichter bij D66 dan bij GroenLinks

In Europa ligt de PvdA dichter bij D66 dan bij GroenLinks

Daar kan het ook gaan schuren: dat Eickhout boegbeeld is van de Groenen, terwijl hij óók de lijst van de Nederlandse sociaaldemocraten trekt. Sowieso wordt het de komende periode veel ingewikkelder om klimaatbeleid op de Europese agenda te houden, nu radicaal-rechts groeit en defensie en economie aan urgentie hebben gewonnen. Eickhout zal hard zijn best moeten doen de coalitie vóór de Green Deal in ere te houden.

Malik Azmani, VVDStreng op migratie, gedwarsboomd door de PVV

Malik Azmani (Heerenveen, 1976) kwam vijf jaar geleden naar Brussel met een ,,missie” of zelfs ,,roeping”: Europa ,,voeden met mijn ideeën” over migratie.  In 2015 had het toenmalig VVD-Kamerlid een destijds omstreden voorstel gepresenteerd om asielzoekers voortaan buiten Europa te registreren en op te vangen. En in 2024 constateert Azmani graag: de EU is in zijn richting opgeschoven. Onlangs werd een ingrijpend pakket migratiewetten aangenomen, dat de grensmuren van Europa een stuk hoger optrekt.

Azmani genoot de afgelopen jaren zichtbaar als liberaal Europarlementariër en kreeg al bij het begin van zijn mandaat een invloedrijke plek als vicevoorzitter van zijn fractie. Onder collega’s wordt hij gewaardeerd. Maar zijn ambitie door te stoten naar plek één werd onlangs gesaboteerd door de formatieonderhandelingen die zijn partij met de PVV voert: voor veel Europese liberalen nauwelijks te verkroppen.

De komende periode zal Azmani als hij wordt verkozen proberen de Europese migratielijn nog wat verder aan te scherpen. Maar hoe invloedrijk hij kan worden, hangt ook sterk af van het formatieresultaat: komt het werkelijk tot een coalitie met de PVV, dan kan dat de positie van de VVD in Brussel flink schaden.  

Gerben-Jan Gerbrandy, D66Oud-Europarlementariër die Dieselgate onderzocht

Gerben-Jan Gerbrandy (Den Haag, 1967) is er trots op dat hij in 2017 door Natuurmonumenten tot groenste politicus van het jaar werd uitgeroepen. De D66’er zat van 2009 tot 2019 al in het Europarlement, waar hij onder meer een kritisch onderzoeksrapport schreef over Dieselgate. Daarna werkte hij onder meer voor het lobbykantoor van de in opspraak geraakte D66-strateeg Frans van Drimmelen.  

Behalve vergroenen, moet de EU wat Gerbrandy betreft ook een politieke wereldmacht durven zijn, zeker in het licht van de oorlog in Oekraïne. De antwoorden op grote vraagstukken liggen wat D66 betreft niet in minder EU. ,,Hoe groter de uitdaging, des te harder hebben we de Europese Unie nodig.’’ D66 wil het vetorecht van lidstaten afschaffen om zo sneller en democratischer te kunnen besluiten. Naast een sterke parlementaire democratie met meer tegenmacht, wil de partij meer Europese defensiesamenwerking en een grotere Europese begroting. 

Dirk Gotink, NSCIngewijde spindoctor met nieuw eurokritisch geluid

Hij presenteert zich met nadruk als een ‘expert als het om de EU gaat’. En na ruim tien jaar in de gangen van het Europarlement te hebben rondgelopen, weet NSC-lijsttrekker Dirk Gotink (Haarlem, 1982) inderdaad uitstekend hoe het in Brussel werkt. Hij begon er als medewerker en voorlichter bij de Europese fractie van het CDA, stond in 2014 (zonder succes) op de CDA-lijst, maar won vooral aan invloed sinds hij eind 2018 als woordvoerder en spindoctor aan de slag ging voor Manfred Weber, de machtige fractievoorzitter van de Europese christendemocraten.

In die rol was Gotink de afgelopen jaren nauw betrokken bij de scherpere profilering die Weber voor zijn partij koos en waarin hij zich hard keerde tegen Eurocommissaris Frans Timmermans en een deel van zijn groene plannen. Gotink zal met een mogelijke NSC-fractie makkelijk kunnen integreren bij de Europese collega’s, maar zal tegelijk soms moeten uitleggen waarom uit die partij een soms flink eurokritischer geluid klinkt dan ze gewoon zijn – ook van Gotink zelf de afgelopen jaren.

Sander Smit, BBBBBB-uithangbord, voormalig CDA-medewerker in Brussel

Sander Smit (38) lijkt een ideaal uithangbord voor BBB. Zo komt hij uit Overijssel, het achterland van zijn partij. Smit is geboren en getogen in Twente en was raadslid (voor het CDA) in de gemeente Hof van Twente. Maar zijn wereld is groter dan Twente. Smit werkte ruim acht jaar in het Europees Parlement, onder meer als persoonlijk medewerker voor Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik (CDA). Ook hield hij zich als beleidsmedewerker van de EVP-fractie bezig met onder meer landbouw, plattelandsontwikkeling, internationale handel, wildbeheer en visserij. Zijn doel in Europa: Europese wetgeving, zoals de Green Deal, aanpassen zodat ze meer rekening houden met de belangen van boeren, vissers en landbouworganisaties.

Tom Berendsen, CDAPleitbezorger van groene industriepolitiek

Toen Tom Berendsen als Europarlementariër aan de slag ging met industrie- en energiebeleid leken dat niet direct de thema’s waarmee je kon gaan schitteren. Maar sinds de energiecrisis, de revival van ‘industriepolitiek’ en groeiende zorgen over Chinese overnames, zat Berendsen alsnog op thema’s die politiek zeer urgent zijn. En dat hij al jaren ijvert voor ‘groene industriepolitiek’ sluit ook perfect aan bij het pleidooi van de nieuwe Haagse partijleider Henri Bontenbal daarvoor.

Tegelijk blijft de expertise van Berendsen wel wat technisch en een tikje saai – en daarmee ook zijn eigen profiel. Voor hij in 2019 Europarlementariër werd, studeerde hij bestuurskunde en werkte hij als accountant. De afgelopen jaren werkte Berendsen succesvol aan Europese plannen om strategische afhankelijkheden te verkleinen.

In de fractie van Europese christen-democraten komt hij straks waarschijnlijk twee nieuwe Nederlandse partijen tegen: BBB en NSC. Aan Berendsen de taak het CDA zichtbaar te houden, zowel in de huidige campagne als straks in het Europarlement.

ANja Hazekamp, PvddIntroduceerde de ‘plofkip’ in Brussel

Voor Anja Hazekamp is het lijsttrekkerschap routine, dit is haar derde ronde voor de PvdD in Brussel. Ze introduceerde de term ‘plofkip’ in het Europees Parlement in 2018, met een motie voor verbetering van het kippenwelzijn. De afgelopen jaren reisde ze door Europa om diertransporten te inspecteren.

De PvdD, onderdeel van de linkse fractie in het EP, wil onder meer een subsidiestop voor de agro-industrie, meer nadruk op omschakeling naar duurzame landbouw en afschaffing van fossiele subsidies. Hazekamp (Ter Apelkanaal, 1968) is bioloog en was onder meer beleidsmedewerker bij een Zeehondencrèche in Pieterburen, vervangend Tweede Kamerlid en lid van de Provinciale Staten in Groningen.

Gerrie Elfrink, SPOud-wethouder met ‘Bokito-gedrag’, trots op zijn lastpak-status

Vergroeid met Arnhem, vergroeid met de SP. Gerrie Elfrink (Zevenaar, 1974) is al sinds 1999 betrokken bij zijn partij, momenteel als penningmeester. Hij was eerder fabrieksarbeider, portier van een parkeergarage en leraar. Ook ging hij undercover als arbeidsmigrant bij een uitzendbureau. Sinds 2002 is Elfrink politiek actief in Arnhem: als raadslid, fractievoorzitter en wethouder. Hij is kritisch en altijd nadrukkelijk aanwezig.

Als wethouder werd hem, in een onderzoeksrapport, zelfs ‘Bokito-gedrag’ verweten. Dat mensen hem als lastpak beschouwen, noemde hij begin dit jaar in De Gelderlander een compliment. Daarin zei hij ook in Brussel te willen „blootleggen hoe het eraan toe gaat. Het is een plek waar het grote geld ongelofelijk veel macht heeft, terwijl het eigenlijk zou moeten gaan om de samenwerking van de mensen in Europa.”

Reinier van Lanschot, VoltPartijgrondlegger met pan-Europese idealen

Het zijn vooral mannen, de lijsttrekkers voor de Europese verkiezingen. Dat hebben ze bij Volt ook gedacht. Oprichter Reinier van Lanschot heeft op het laatste moment een ‘co-lijsttrekker’ gekregen: Anna Strolenberg, de nummer twee. Van Lanschot (1989, Saint-Germain-en-Laye) studeerde rechten en overzag de ontbijtgranen bij Ahold Delhaize, voor hij zich voltijds op Volt stortte.

Strolenberg, waarvan het nog minder waarschijnlijk is dat ze aan een zetel komt, werkt als voorlichter bij VluchtelingenWerk en is al langer actief binnen de partij. Van Lanschot gelooft in een federaal Europa, en heeft zich eerder tevergeefs ingezet voor transnationale kieslijsten voor de Europese verkiezingen. De pan-Europese partij heeft één Europarlementariër, de Duitse Damian Boeleslager.

Bert-Jan Ruissen, SGPEuropa remmen vanuit Krimpen aan den IJssel

SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen (Kruiningen, 1972), sinds 2019 in het parlement, heeft nooit een pied-a-terre genomen in Brussel. Hij houdt nog altijd kantoor in Krimpen aan den IJssel, en verblijft als hij moet doordeweeks in hotelkamers. De SGP wil Europa ‘remmen’, regelvermindering voor mkb’ers, en, uiteraard, een Bijbels geluid in Brussel vertolken. Ruissen zette zich in het Parlement in voor de visserij en tegen abortus.

De partij vormde de afgelopen decennia één Europese kandidatenlijst met de ChristenUnie. In 2019 braken ze over de vraag of ze nog thuishoren in de conservatieve ECR-fractie, waar toen ook FvD onderdeel van werd. De ChristenUnie verliet de fractie, Bert-Jan Ruissen bleef. Hij gaat op voor een tweede termijn, maar zetelbehoud zonder bundeling van krachten met de ChristenUnie lijkt onwaarschijnlijk.

Ralf Dekker, FVD‘Voor Europa, dus tegen de EU’

Ralf Dekker (Utrecht, 1957) werkte vanaf 1992 bij de Rabobank, waar hij van 2013 tot 2017 in de raad van bestuur zat. Na de verkiezingszege van FvD in 2019 werd Dekker Statenlid in Noord-Holland, later verving hij Tweede Kamerlid Simone Kerseboom. Naast huissommelier in de FvD-talkshow Forum Inside, is Dekker is ook voorzitter van het wetenschappelijk bureau en initiatiefnemer van de Renaissancescholen.

FvD is de enige partij in de Tweede Kamer die nog een Nexit bepleit. Dekker wil de steun aan Oekraïne stoppen en immigratie beperken om zo de ,,autochtone Europese bevolking’’ te beschermen. ,,Woke en lgbtqi+’’ moet bestreden worden, en het Europese klimaatbeleid moet van tafel. ,,Voor Europa, dus tegen de EU’’, is het motto. 

ANja Haga, ChristenuniePlasticvrije Friesin met Christelijke waarden

,,Christen met een groen hart’’, noemt ChristenUnie-lijsttrekker Anja Haga (Drachten, 1976) zichzelf. De ,,Friesin in Europa’’ leeft naar eigen zeggen plasticvrij en zet zich als Europarlementariër dan ook in voor duurzaamheid, natuur en klimaat. Ze verzet zich tegen plannen om abortus toe te voegen aan het EU-mensenrechtenhandvest, omdat ze dat een zaak voor de lidstaten vindt.  

De ChristenUnie verzet zich tegen de ,,drang naar ongebreidelde economische groei’’ en wil investeren in militair materieel voor Oekraïne. Ook wil de partij dat het makkelijker wordt digitale gegevens van het internet te verwijderen. Haga volgde in september 2023 Peter van Dalen op als Europarlementariër, die op verzoek van het landelijk bestuur plaatsmaakte om haar ervaring op te laten doen. Eerder werkte ze voor Staatsbosbeheer, was ze wethouder in Arnhem en Statenlid en fractievoorzitter in Friesland.  

Michiel Hoogeveen, ja21Criticus van alles wat met Europese financiën te maken heeft

Michiel Hoogeveen (Leiden, 1989) arriveerde in 2019 in Brussel als persvoorlichter van de driekoppige fractie van Forum voor Democratie. Twee jaar later schoof hij door het vertrek van Derk-Jan Eppink naar de Tweede Kamer door naar een eigen zetel én stapte hij na een zoveelste schandaal rond partijleider Thierry Baudet, net als veel partijgenoten, over naar JA21.

Weer een jaar later verlieten zijn twee fractiegenoten die nieuwe partij en bleef Hoogeveen als enige JA21’er in Brussel over. De afgelopen drie jaar profileerde de Europarlementariër zich er als een scherp criticus van alles wat met Europese financiën te maken heeft: van het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank via de digitale euro tot ‘eurobonds’. Daarmee bereikte hij ook online een schare critici van het financiële stelsel.

Ooit riep Hoogeveen nog op tot een ‘Nexit’, inmiddels pleit hij louter nog voor het ‘begrenzen’ van de EU. Met dat ‘realistische en haalbare’ geluid hoopt zijn partij de eurokritische Nederlandse kiezer voor zich te winnen.