Na het vuurpeloton, de elektrische stoel, de gaskamer, de galg en de dodelijke injectie hebben de Verenigde Staten donderdag voor het eerst in meer dan veertig jaar een nieuwe executiemethode in de praktijk gebracht: stikstofhypoxie. Kenneth Eugene Smith werd in de zuidelijke staat Alabama ter dood gebracht door hem, vastgebonden op een brancard, via een beademingsmasker puur stikstofgas toe te dienen, waarna hij overleed aan een zuurstoftekort.
Het aantal executies en nieuw opgelegde doodvonnissen keldert sinds een kwart eeuw in de VS: van een hoogtepunt van 98 terdoodveroordelingen in 1999 tot nog ‘maar’ 24 vorig jaar. Bijna de helft van de vijftig staten hebben de doodstraf formeel afgeschaft en van de 27 staten die hem nog wel kennen, voeren 17 hem in de praktijk niet meer uit. Daarnaast geldt onder de huidige regering-Biden een moratorium op uitvoering van de doodstraf van federale terdoodveroordeelden.
In tien staten, vooral in het conservatieve Diepe Zuiden, voltrekken nog wel doodvonnissen. Maar ook hier daalt het aantal executies, omdat gevangenissen problemen hadden deze praktisch uit te voeren. Sinds de galg, gaskamer en elektrische stoel vorige eeuw geleidelijk aan tot museumstukken verwerden, kiezen staten veelal voor injecties met een dodelijke cocktail van spierverslappers en verdovende en kalmerende middelen. Veel farmaceutische bedrijven weigeren echter die middelen voor dit doeleinde te leveren en de EU stelde in 2011 een exportverbod in.
Tekort aan dodelijke cocktails
Meerdere staten kampen hierdoor met een tekort aan fatale cocktails en hebben executies opgeschort. En in staten die nog executeren, brachten tegenstanders van de doodstraf meerdere gevallen in kaart waarbij terdoodveroordeelden in de laatste levensminuten zichtbaar pijn leden.
Zo overleefde de donderdag ter dood gebrachte Kenneth Eugene Smith in 2022 een eerdere executiepoging. Zijn beulen slaagden er toen niet in een ader te vinden voor het aanbrengen van het infuus. Smith vertelde later dat de prikken als ‘messteken’ voelden. Datzelfde jaar liep een andere executie in Alabama op eenzelfde manier mis toen een terdoodveroordeelde zoveel pijn ervoer dat hij schuin op zijn brancard hing.
Lees ook
‘De geur van de executiekamer is niet te beschrijven’
Amper onderzoek beschikbaar
Deze week procedeerden zijn advocaten tot aan het federale Hooggerechtshof in Washington om Smiths executie af te wenden. Zij voerden aan dat naar deze executiewijze amper wetenschappelijk onderzoek is gedaan. Stikstofhypoxie wordt weliswaar jaarlijks in de VS in enkele tientallen gevallen aangemerkt als officiële doodsoorzaak, maar vooral na zelfmoord of bij fabrieksongelukken.
Onder meer het landelijke college van gevangenisartsen laakte de methode daarom als een ‘experimentele procedure’. „Wat de veroordeelde persoon zal merken van het stikstofgas zelf, weet niemand”, schreef de collegevoorzitter aan persbureau AP. „Het verschilt niet veel van een plastic zak over iemand hoofd plaatsen.”
Medici plaatsten meer vraagtekens. Zo zou het beademingsmasker kunnen verschuiven of gaan lekken waardoor de veroordeelde alsnog zuurstof binnenkrijgt en het stervensproces verlengd of doorkruist wordt. Dat zou ook kunnen gebeuren als hij door het gas mocht gaan braken. Tegenstanders wezen ook op een handleiding voor dierenartsen, die stikstofhypoxie afraadt als methode om zoogdieren in te laten slapen (varkens uitgezonderd).
Meer staten hebben interesse
De juristen van Alabama spraken juist van „de meest pijnloze en humane executiemethode die de mensheid kent”. De staat, waar 166 mensen op death row zitten, wil de methode na donderdag vaker gaan toepassen. Naburige staten Mississippi en Oklahoma hebben stikstofhypoxie eveneens recent goedgekeurd als executievorm.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data110769685-10d730.jpg|https://images.nrc.nl/LVFcmw00nALxObt6ABKwX_X5Nfo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data110769685-10d730.jpg|https://images.nrc.nl/RRIP-UqoqFlkzXngB3UduvbgYlg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data110769685-10d730.jpg)
Smiths advocaten voerden aan dat de executiemethode mogelijk zijn constitutionele rechten zou schenden, omdat het Achtste Amendement van de Amerikaanse grondwet „wrede of ongebruikelijke straffen” verbiedt. Een hof van beroep ging hier niet in mee en ook de conservatieve meerderheid bij het federale Hooggerechtshof in Washington besliste donderdagavond uiteindelijk in Smiths nadeel.
In een minderheidsoordeel namen de drie progressieve hoge rechters hier afstand van. „Nadat hun eerste poging om Smith te doden faalde, heeft Alabama hem als proefkonijn geselecteerd om een executiemethode te testen die nooit eerder uitgeprobeerd is. De wereld kijkt toe.”
Direct na het groene licht uit Washington, ging Alabama donderdagavond over tot executie. Smith mocht eerst enkele laatste woorden uitspreken: „Vanavond laat Alabama de mensheid een stap terug doen.” Daarna werd hij ingesnoerd op een brancard en kreeg hij het beademingsmasker op. Nadat de gaskraan openging, leek hij nog minutenlang bij bewustzijn te blijven, beschreven toeschouwers na afloop. De eerste twee minuten leek hij zich te verzetten of zijn adem in te willen houden. Na 22 minuten werd hij doodverklaard.
