Europeanen klagen vaak dat zij op het internationale toneel worden tegengewerkt of zelfs overvleugeld door de ‘Global South’. Ongebonden landen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië, denken zij, worden steeds meer ingepakt door assertieve machten als China en Rusland en gaan los tegen het Westen. Zo duidde Fiona Hill, Rusland-expert bij de Amerikaanse denktank Brookings Institution, de weigerachtigheid van veel ongebonden landen om Rusland te veroordelen vanwege zijn invasie in Oekraïne, als „muiterij” tegen de huidige wereldorde die door Westerse landen wordt gedomineerd.
Als dat zo is, dan is 2024 wel erg slecht begonnen voor het land dat vanuit Europa wordt gezien als grote profiteur van deze ‘trend’: Rusland. Je hoort er weinig over, want pessimisme is de rigueur in Europa, maar de afgelopen maanden is Rusland meerdere invloedrijke posten bij de Verenigde Naties kwijtgeraakt. Diezelfde VN waarvan oud-secretaris-generaal Dag Hammarskjöld eens zei dat ze niet waren opgericht „om ons in de hemel te brengen, maar om ons de hel te besparen”.
Waarom liep Rusland posten mis bij de VN-Mensenrechtenraad, Unesco, de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW), de Internationale Maritieme Organisatie en het Internationale Hof van Justitie? Om twee redenen, lijkt het. Ten eerste hebben Europeanen de handen ineen geslagen en als blok geopereerd. Ten tweede hebben ze de les van het gelamenteer over de Global South ter harte genomen en de wandelgangen bij de VN gebruikt waarvoor ze bedoeld zijn: voor goede, open gesprekken met kleine en middelgrote landen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië waarvan ze vrezen dat ze anders door Rusland of China ingepakt worden. De les is: minder moraliseren over ‘goede democratieën versus slechte autocratieën’. En niet alles ophangen aan ‘Oekraïne’, maar beter luisteren en consensus zoeken over thema’s die niet-Europese landen belangrijk vinden, zoals economische solidariteit en klimaat. Een uitstekende ontwikkeling, die zijn vruchten begint af te werpen.
Neem de VN-Mensenrechtenraad in Genève. Rusland werd daar in april 2022, na de invasie in Oekraïne, uitgegooid. Afgelopen oktober dachten de Russen dat het tij voldoende was gekeerd voor een comeback. In de Oost-Europese groep kwamen twee zetels vrij. Maar dankzij intensief diplomatiek voetenwerk veroverden twee andere leden van de Oost-Europese groep, Albanië en Bulgarije, die zetels. Rusland had het nakijken.
In november verloor Rusland voor het eerst sinds 1946 zijn rechter bij het Internationale Hof van Justitie. Dat was een nog grotere blamage, want voor landen in de VN-Veiligheidsraad is een rechter bij het Hof vrijwel een automatisme. De plek van de Rus werd ingenomen door een Roemeense rechter. Ook dit was het gevolg van intens diplomatiek lobbywerk. Daarbij speelden Midden- en Oost-Europese landen, die steeds volwaardiger meedraaien in de EU, een belangrijke rol.
Derde voorbeeld: in november werd Rusland uit de Uitvoerende Raad van het OPCW gewipt. Een flinke zege voor Oekraïne, dat er met Litouwen en Polen wel in kwam en (belangrijker) claimt dat Rusland chemische wapens heeft gebruikt in Donbas. Even later was het voor de vierde keer raak, nu bij Unesco, de VN-organisatie voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur in Parijs. Voor het eerst kreeg Moskou zijn vertegenwoordiger niet herkozen in de Uitvoerende Raad, waarin 58 van de lidstaten zitten.
De vijfde klap kwam begin december, toen Rusland uit de assemblee van het Internationaal Maritieme Organisatie (IMO) in Londen werd gegooid. Ook dit was ongebruikelijk: sinds de oprichting in 1958 heeft er onder de veertig leden altijd een Rus gezeten. Met al het wapengekletter op de Zwarte Zee zal dit verlies Moskou zeker spijten. Voeg hierbij de mislukte Russische poging om zijn vazal Belarus in de VN-Veiligheidsraad te krijgen, in juni (Slovenië haalde meer stemmen), en je ziet dat het probleem niet zozeer muiterij van de Global South was, maar eerder onzekerheid en navelstaarderij van de Europeanen zelf. Met strategisch optreden, empathische diplomatie en een dosis geluk kan Europa bij de VN een eind komen. En nu doorpakken graag.
