In Deventer gaan cultuurliefhebbers de straat op voor een eigen plek

Posted on January 16, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Cultuur in Overijssel De belangrijkste podia in Deventer, het poppodium en de schouwburg, hebben allebei dringend een nieuw gebouw nodig. Maar het gemeentebestuur ziet op tegen de miljoenen-investeringen.

Hester van Santen

16 januari 2023 om 15:45

Leestijd 7 minuten

De protestmars van woensdag 11 januari naar het gemeentehuis waar directeur Kelly Hammer van het Burgerweeshuis 7.565 handtekeningen aanbood aan wethouder Ilse Duursma.

Foto Eric Brinkhorst

Misschien had hij zich toch wat meer moeten inhouden toen hij de kartonnen protestborden schreef, zegt de jonge man met de muts tegen zichzelf. Een vrouw met kort haar heeft op de binnenplaats van het Deventer poppodium Burgerweeshuis net twee borden van zijn stapel gepakt: een kleintje met ‘IDIOTEN’ en een grote met ‘Burger samen met de schouwburg wat een KUT-idee’. Nu ligt ‘We willen niet thuis cultuur snuiven’ bovenop. Een drugsverwijzing, zegt de man met de muts, kan dat nu er ook ouderen bij zijn?

Popliefhebbers, onder wie veel twintigers en dertigers, gingen vorige week woensdagavond de straat op in Deventer. Driehonderd inwoners van de stad trokken in een flinke stoet naar het gemeentehuis om te protesteren. Vóór behoud van een zelfstandig poppodium en tegen de plannen van het college om investeringen in een nieuw gebouw uit te stellen.

Er heerst onrust in de cultuursector van Deventer. De twee belangrijkste podia van de stad, het Burgerweeshuis en de Deventer Schouwburg, hebben allebei een nieuw gebouw nodig. De schouwburg staat half leeg en komt jaarlijks tonnen te kort. De popzaal op zijn beurt is oud en het geluid stoort de buren zo dat de milieudienst dreigt in te grijpen.

Die discussies lopen al vijf à tien jaar. Een goede huisvesting voor beide podia kost tientallen miljoenen, bleek in november. Vooral van de nieuwe kostenraming voor de renovatie van de schouwburg schrok het college: die gaat naar schatting 32,5 miljoen euro kosten, drie keer zo veel als eerder gedacht.

Nu groeit de onvrede. Want het gemeentebestuur bedacht een alternatief plan waarmee het de kosten hoopt te beperken: kan de ‘popfunctie’ van het Burgerweeshuis niet in de schouwburg een plek krijgen? De boodschap van de protesterende popfans is duidelijk: dat zien ze helemaal niet zitten.

Hoe komt Deventer uit deze impasse? Daarover sprak NRC met de belangrijkste betrokkenen uit de stad. Want wat in Deventer speelt, is illustratief voor een groter probleem: het zijn in Nederland moeilijke tijden voor gedateerde podia. Veel culturele centra zijn de afgelopen tien jaar nieuw gebouwd of sterk gemoderniseerd. Oudere zalen vrezen overgeslagen te worden door artiesten die elders wél dat complexe decor of honderden extra bezoekers kwijt kunnen.

Intussen loopt de energierekening overal op, schouwburgen hebben het nog lastig na corona. En grootscheepse renovaties zijn veel duurder geworden door de hoge prijzen in de bouw. Wie stil blijft staan, gaat kopje onder. Maar wie betaalt voor de vooruitgang?

Lees ook: Protestmars in Deventer voor behoud eigen poppodium

Functieverbreding

Tot 2020 huisde er een filmhuis in de kelder van de Deventer Schouwburg. Nu is de koelkast achter de bar gevuld met eieren en sla. Veertig Oekraïense vluchtelingen wonen tijdelijk in leegstaande ruimtes van de schouwburg, vertelt schouwburgdirecteur Rob van den Hove terwijl hij rondleidt.

Toen Van den Hove in september 2021 directeur werd van de schouwburg – de derde in twee jaar – kreeg hij van de gemeente de taak een plan te maken voor een „functieverbreding” van de schouwburg. Het moest afgelopen zijn met de leegstand en het jaarlijkse begrotingstekort van tonnen. Afgelopen november moest de gemeente, mede door de coronasluiting, zelfs 1,3 miljoen euro bijpassen, anders dreigde een faillissement.

„Mijn plan is klaar”, zegt de directeur. „En het is een heel goed plan, vind ik zelf.” Hij wil met project De Nieuwe Keizer (genoemd naar de Keizerstraat bij de schouwburg) kort gezegd de schouwburg binnenstebuiten keren. „Een open gebouw voor iedereen”, ziet hij voor zich. Met een café dat de hele dag open is, en een inrichting die veel aantrekkelijker is voor verschillende bezoekers. Studenten, zakelijke klanten voor congressen en vergaderingen. „Dure vierkante meters wil je optimaal benutten. Je moet durven investeren in iconische gebouwen. Dit is dé plek.”

De in 1995 opgeleverde schouwburg ligt gunstig: tegenover het treinstation, tegen het oude stadshart. Maar volgens Van den Hove is het gebouw „niet zo goed gelukt”. De schouwburg was veel tegelijk: grote en kleine zaal, filmhuis, cultureel cursuscentrum annex muziekschool, en kantoorruimte voor bedrijven. De kantoren bleken niet in trek en staan al twintig jaar leeg.

Het filmhuis werd juist te klein en vertrok in 2020. Dat is een verhaal apart: na een fusie met een theater werd het twee jaar geleden heropend als Mimik. De nieuwbouw van het filmtheater langs de IJsselkade liep uit op een financieel debacle voor de gemeente: de bouw duurde negen jaar en kostte ruim 20 miljoen euro, het dubbele van wat was begroot. Na Mimik, waarvan Rob van den Hove trouwens ook directeur is, werd het gemeentebestuur voorzichtig.

„We investeren nu helemaal niks, want we zitten te wachten”, zegt Van den Hove. De trekkenwand (de decor-hijsinstallatie) in de kleine zaal is aan vervanging toe. De verwarmingsinstallatie is slecht te regelen, de wc’s hebben een ouderwets plateautje in de pot, de meeste lampen zijn nog energievretend halogeen. Van den Hove wijst in een foyer naar de witte, ringvormige hanglampen met jaren 90-allure. „Ze beginnen uit te vallen. En ze zijn niet meer te krijgen.”

**De Deventer Schouwburg** waar volgens een alternatief plan van het gemeentebestuur het Burgerweeshuis een plek zou moeten krijgen.
Foto Eric Brinkhorst

Stevige ontwikkelingen

Op het gemeentehuis begint een gesprek met wethouders Ilse Duursma (cultuur, CDA) en Liesbeth Grijsen (gebiedsontwikkeling, Gemeentebelang) met een enorme plaat karton.

„In het stationsgebied zijn we bezig met stevige ontwikkelingen”, zegt Grijsen. Ze is als wethouder verantwoordelijk voor een stadsontwikkelingsproject dat De Kien heet. Staand naast de tekening somt ze op welke bedrijven en instellingen in de komende vijf à tien jaar willen gaan uitbreiden: scholen voor beroepsonderwijs, ingenieursbureaus, een ict-bedrijf.

„Deze bedrijven zeggen: we hebben ook vergader- en onderwijsfaciliteiten nodig. En die bouwen we liever niet zelf, die huren we liever.” Daar ziet het college nieuw leven voor de Deventer Schouwburg, zegt Grijsen. „Wat zou het fijn zijn als we op deze locatie al een pand hebben waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.”

In haast elk Nederlands theater zijn de zalen waar ’s avonds voorstellingen gespeeld worden tegenwoordig overdag te huur. De Deventer Schouwburg verdient er jaarlijks netto ongeveer een ton aan – een klein deel van de totale begroting van zo’n 1,5 miljoen euro.

Van den Hove denkt die inkomsten op te kunnen voeren naar 360.000 à 380.000 euro. Mits, zoals hij zegt, na de renovatie alles klopt. Horeca die geschikt is voor grootschalige catering. Voldoende vergaderzalen voor flexibele ontvangsten, de modernste ict, en een open gebouw. Vergaderen tussen de schildersezels en een tekenworkshop in de pauze. Een dakterras en een binnentuin – de kers op de taart, zegt Van den Hove.

De kosten van de renovatie zijn nu ingeschat op 32,5 miljoen euro. Het is een optelsom van extra aanpassingen (5 à 7 miljoen euro), de huidige hoge bouwkosten, en een verduurzamingsplan. Toen het totaalbedrag afgelopen herfst op tafel kwam, schrok het college, zegt wethouder Ilse Duursma (cultuur, CDA). „Het viel koud op mijn dak.”

Twee jaar eerder had de toenmalig interim-directeur ook al een renovatieplan gemaakt. Dat was beperkter en veel goedkoper: 10,6 miljoen euro. Op basis daarvan was de gemeenteraad akkoord gegaan met een verdere uitwerking van de plannen.

Volgens Van den Hove is de door hem voorgestelde grotere renovatie niet ongewoon duur: per vierkante meter vloer kost die 3.400 euro. „Geen enkele aannemer of architect zal zeggen: dat is te duur.”

Dat beaamt desgevraagd Wim Prinssen, eigenaar van theaterontwerpbureau PBTA in Uden. Hij kent de Deventer Schouwburg omdat hij dertig jaar geleden als adviseur meewerkte bij de bouw, maar hij is nu niet betrokken. Zonder Van den Hoves raming te kennen, schat Prinssen een vergelijkbaar bedrag per vierkante meter. „Het voordeel van de Deventer Schouwburg is dat de basis van het gebouw goed is. De zaal en de theatertoren zijn al groot genoeg. Het is de moeite waard om er geld in te steken.”

Het college wil echter voorzichtig zijn, benadrukt cultuurwethouder Ilse Duursma. „Voordat je zo veel geld investeert in stenen, moet je wel heel zeker weten of je dat wil.” Bouwt of verbouwt de gemeente voor veel geld een schouwburg, dan wordt de huur die het theater aan de gemeente moet betalen, navenant hoger. Die huur moet vervolgens weer worden gecompenseerd met cultuursubsidies. Door de verbouwing moet de jaarlijkse subsidie voor de Deventer Schouwburg daarom meer dan verdubbelen, naar 3,7 à 3,9 miljoen euro. En het Burgerweeshuis heeft bij verhuizing naar een nieuw pand 0,9 miljoen euro per jaar extra subsidie nodig.

Dat is een risico, vindt wethouder Grijsen. „De Nieuwe Keizer loopt financieel volledig uit de pas”, zegt ze. „We maken een pas op de plaats. Het zou gek zijn als we in deze fase, waarbij theaters echt een dalende markt laten zien, niet goed nadenken over een veel haalbaardere optie.”

**Het leegstaande, monumentale fabriekspand** De Stilho-hal in de oude haven van Deventer.
Foto Eric Brinkhorst

Klassieke poptempel

„We hebben al vaak gedacht, pfff, wat duurt dit lang. En straks zijn we weer anderhalf jaar verder.” Kelly Hammer, directeur van het Burgerweeshuis, heeft het gevoel dat haar poppodium het slachtoffer wordt van deze financiële discussie.

Het Burgerweeshuis is een klassieke poptempel. Historisch gebouw midden in het oude centrum, bruin café, één zaal voor 450 man. Het bezoek is na corona aardig teruggekeerd, zegt ze. „Het was een goed jaar voor een hersteljaar.” Het is te ruiken: de geur van verschaald bier weerstaat elke dweil. „Heerlijk.”

Hammer houdt van het gebouw, maar het kan eigenlijk al tien jaar niet meer. Door de voorzieningen – het podium is te laag en te klein, moderne lichtshows passen niet in de zaal – maar vooral door geluidsoverlast. De buren, het podium en de omgevingsdienst spraken af dat de overlast tot eind 2025 wordt gedoogd. Daarna volgen dwangsommen.

Het Burgerweeshuis heeft afgelopen herfst ook plannen gemaakt voor een nieuwe huisvesting. De voorgeschiedenis lijkt op die van de schouwburg. Jaren discussie, toen vooronderzoek, begin 2022 een raadsbesluit om verder te gaan met het plan.

Het Burgerweeshuis zou verhuizen naar de Stilho-hal, een leegstaand monumentaal fabriekspand in de oude haven van Deventer. „In de haven klopt alles”, zegt Hammer. Een grotere zaal, voor 700 man, wat het podium concurrerender maakt ten opzichte van moderne zalen als Hedon (Zwolle) en Metropool (Enschede en Hengelo). En een kleine zaal erbij voor 275 personen, voor niche-optredens.

Maar afgelopen najaar bleek na onderzoek ook dit plan duurder dan de eerste raming: 13,7 miljoen in plaats van 11,3 miljoen euro. Nu vreest de gemeente dat de kosten uit de hand lopen. Stel dat er vervuiling in de bodem zit in de haven, of dat het fabrieksdak ongeschikt blijkt? En dan wil de gemeente ook nog voor al die popliefhebbers parkeerplaatsen aanleggen, en de weg verbreden voor hulpdiensten. Hammer vindt dat de gemeente de risico’s overdrijft. „Of het dak of vervuiling een probleem worden, kun je eenvoudig onderzoeken.”

Nieuw onderzoek

Maar het gemeentebestuur wil nu nog niet verder. Niet met de renovatie van de Deventer Schouwburg, en niet met de verhuizing van het Burgerweeshuis. Heel simpel: als je in de gerenoveerde schouwburg ook ruimte zou kunnen maken voor popmuziek, scheelt dat een gebouw. De wethouders kregen het idee pas na de zomer.

Het vergt wel een nieuw onderzoek, en daar vraagt het college tijd en geld voor tot september 2023. De studie gaat 400.000 euro kosten, en het gemeentebestuur klinkt er zelf eerder bescheiden over dan dolenthousiast. „We willen een volwaardige popfunctie”, zegt wethouder Duursma. „Het is de vraag of dit de ultieme oplossing is”, zegt wethouder Grijsen.

Directeur Hammer van het Burgerweeshuis gelooft er niet in. „Van alle 65 poppodia in Nederland hebben er maar een paar nog een andere functie.” Ze denkt ten eerste dat het niet past. „Dus ga je denken aan gezamenlijk gebruik, maar de eisen van een theaterzaal zijn heel anders dan die van een popzaal. Je doet aan beide kanten zware concessies.”

Directeur Rob van den Hove laat de hele schouwburg zien, maar nergens begint hij over ruimte voor popzalen. Zou het kunnen? „Ik wil daar geen uitspraak over doen. Het hoort niet bij mijn opdracht. Ik weet niet wat het poppodium nodig heeft.” Aanstaande woensdag worden de gesprekken in de gemeenteraad hervat – het debat zal naar verwachting nog zeker zes weken in beslag nemen. „Een nieuw onderzoek, oké, al vraag ik me af of het in september klaar is. Als de raad morgen zegt: de schouwburg mag door, dan trekken wij de champagne open.”

Lees ook: Nog veel ‘losse eindjes’ bij compensatie energiekosten voor cultuursector

Kostprijsdekkende huur drukt op de cultuursubsidies

Als de Deventer Schouwburg en poppodium Burgerweeshuis een nieuw onderkomen krijgen, verwacht de gemeente dat ze de podia jaarlijks veel meer cultuursubsidies moet toekennen. Voor de Deventer Schouwburg gaat het om een toename van 1,8 naar minimaal 3,7 miljoen euro per jaar; voor het Burgerweeshuis van 0,5 naar 1,4 miljoen euro.

Het overgrote deel van de extra cultuursubsidies is nodig om de huur van de vernieuwde, en dus duurdere gebouwen aan de gemeente te betalen. De gemeente geeft de podia geld, de podia betalen dat weer terug. Vestzak broekzak, lijkt het, maar toch geeft het politieke discussie.

Dat komt door de ‘kostprijsdekkende huur’. Sinds de invoering van de Wet Markt en Overheid (2012) moeten gemeenten voor hun panden een huurprijs vragen die de werkelijke kosten weerspiegelt. Die verplichting maakt de kosten van gemeentelijke gebouwen inzichtelijk, en voorkomt oneerlijke concurrentie met commerciële verhuurders.

Gemeenten rekenen de investering in een pand sindsdien steeds vaker door aan de huurder, uitgesmeerd over enkele tientallen jaren. Bij podia, met grote complexe gebouwen, domineert kostprijsdekkende huur doorgaans de begroting. Volgens consultant Eltje de Klerk, die hierin gespecialiseerd is, geeft het kostenplaatje culturele instellingen vaak „een schok dat de stenen zo duur zijn”.

Podia kunnen na renovatie of nieuwbouw die hogere huur alleen betalen als de gemeentelijke cultuursubsidies flink stijgen. Volgens De Klerk schuilt daarin een risico dat huren de cultuurbudgetten opslokken. „Het mag nooit zo zijn dat het theater zijn programmering gaat uithollen om de begroting sluitend te krijgen.”

Ze pleit er daarom voor dat gemeenten de huur voor culturele instellingen niet verrekenen met de cultuursubsidies, maar er een apart budget voor aanwijzen. „Zo blijft er voldoende subsidie beschikbaar voor voorstellingen en concerten.”

Lotte Geeven nam de hartslag van Oekraïense militairen op : ‘In de armen van zijn moeder, roffelde zijn hart in een hoog tempo’

admin
November 25, 2024
0

Aan het front in Oekraïne loopt de 48-jarige priester Sergiy rond om een luisterend oor te bieden aan Oekraïense militairen. Hij straalt kalmte uit, maar diep van binnen gaat zijn hart tekeer. Dit weet Lotte Geeven (44), want ze heeft zijn hartslag opgenomen.

Geeven maakt multimediakunst. Ze werkte eerder als emergency evacuator in conflictgebieden. In 2022, het eerste jaar van de Russisch-Oekraïense oorlog, was ze in die hoedanigheid in Oekraïne en reisde er drie weken lang met een Oekraïense vertaler langs de frontlinie. Naast haar werk als hulpverlener nam Geeven aan het front de hartslagen op van 150 Oekraïense militairen, door een stethoscoop-microfoon op hun borst te houden. Van de hartslagen en veldopnames maakte de Oekraïense elektronische artiest Koloah een muziekstuk.

Geeven en de vertaler begonnen hun bijna duizend kilometer omspannende tocht in een dorp in de zuidelijke regio Cherson. Vanaf daar reisden ze verder in de richting van de oostelijke regio Charkiv. Aan het front ontmoette Geeven militairen met allerlei soorten achtergronden. „Er was een masseur bij, een boer, botanicus, bodybuilder, meubelmaker, monnik, blockchain developer, slotenmaker”, zegt Geeven. „Ze waren allemaal tot de tanden toe bewapend en strak ingesnoerd in een scherfvest.”

Stethoscoop-microfoon

De 19-jarige Nikolai, een icoonschilder, stond op het punt om in zijn vers gestreken uniform afscheid te nemen van zijn moeder. „In de armen van zijn moeder roffelde zijn hart in een hoog tempo”, zegt Geeven. Zijn hartslag was te horen via een ingebouwde microfoon in de stethoscoop. De microfoon heeft ze samen met technici in Amsterdam ontwikkeld.

Het raakt Geeven dat mensen snel moe worden van oorlogsbeelden. Ze merkt dat doordat mensen zich afvragen waarom er „überhaupt” nog gefilmd wordt aan de frontlinie, omdat volgens hen alle beelden er hetzelfde uitzien. „Met de audio-opnamen van de hartslagen hoop ik de weerslag van de oorlog op de mens op een intieme manier toch weer dichtbij het publiek te brengen.”

Geeven ontwikkelde in 2013 met hulp van wetenschappers al eens een microfoon om te luisteren naar hoe het diepste gat van de aarde klinkt. „Het leek doodstil, maar aangesloten op een grote speaker klonk het als ver verwijderd onweer.” Ook deed ze in 2020 en 2021 forensisch audio-onderzoek naar hoe vogels protestleuzen overnemen. „Het bleek dat spotvogels de kreten van menigten overnemen in hun zang.” Volgens Geeven zeggen de geluiden die zij opneemt iets over de staat van de wereld.

Het muziekstuk genaamd TILO (lichaam in het Oekraïens) en de rauwe opnames van de harten zijn vastgelegd op één grammofoonplaat. De veldopnames en de hartslagen zijn door artiest Koloah gemengd met elektronische muziek in een hoog tempo. Geeven: „Volgens Koloah is het aantal bpm (beats per minute) in de elektronische muziek momenteel wereldwijd ontzettend hoog en laat de razendsnelle muziek op de dansvloer horen hoe slecht het met de wereld gaat.”

Lichaamsdelen verzamelen

Tijdens hun reis sliepen Geeven en de vertaler bij vrienden van vrienden of in verwoeste hotels. Of ze zich onveilig voelden? „Ik weet hoe ik moet handelen in gevaarlijke situaties, omdat ik daarin ben getraind.” Zo was ze online betrokken bij de evacuaties tijdens de val van de Afghaanse hoofdstad Kabul. Zowel Geeven als de militairen waren gewend geraakt aan gevaar.

Onderweg ontmoette ze de 38-jarige Daniel, een Oekraïense presentator en acteur, die „doodsbang” is geworden voor stilte. „Hij kan alleen in slaap vallen met het geluid van oorlogsfilms op zijn koptelefoon.” Later kwam ze Irina tegen, een sluipschutter die haar lange blonde haren had afgeknipt en nu kort stekelig haar heeft. „Ze kon haar haren niet wassen omdat er op haar dienstplek amper water is.” Door het „eenzame beroep” als sluipschutter, leidt ze aan een klinische depressie, vertelde Irina aan Geeven. Van beide militairen heeft ze de hartslagen opgenomen.

Hoe verder Geeven reisde, hoe meer stress ze via de stethoscoop-microfoon beluisterde in de lichamen van de militairen. Een van hen vertelde haar dat hij op al zijn lichaamsdelen met een waterdichte stift zijn naam heeft geschreven, „voor het geval hij zou overlijden, dan zouden de restanten van zijn lichaam gemakkelijker geïdentificeerd kunnen worden”.

Tegen het einde van haar tocht kwam Geeven een jonge Zuid-Koreaanse monnik tegen. Hij had een gitaar van een overleden militair bij zich. De gitaar was van een Spaanse jongeman genaamd Angel, die net als de monnik uit het Oekraïense vreemdelingenlegioen kwam. „De gitaar moet ik naar de moeder van Angel brengen”, zei de monnik tegen Geeven. Ook zijn hart is te „voelen” via de opnames. Vanaf begin volgend jaar komt de muziekplaat in het War Museum in de Oekraïense hoofdstad Kyiv te staan.

De preview van TILO is op 29 november bij West in Den Haag te zien en te horen. Info: westdenhaag.nl

De weelde van drie iconische kunstenaars die in 1504 elkaar de hand konden schudden

admin
November 25, 2024
0

De Britse koning Charles III bezit een wereldvermaarde kunstcollectie, die gedeeltelijk voortkomt uit de verzameling van zijn 17de-eeuwse voorganger en naamgenoot Charles II (1630-1685). In die tijd kende Engeland, anders dan bijvoorbeeld de Nederlandse Republiek of Italië, geen bijzonder grote traditie van lokale kunstproductie. Dus moesten ze het doen met kunstenaars van het Europese vasteland die ze bewonderden. De Royal Collection bulkt zelfs van bladen door Italiaanse renaissancekunstenaars van topkwaliteit. De King’s Gallery in Buckingham Palace toont nu een selectie van zo’n 150 tekeningen van kunstenaars als Fra Angelico, Leonardo da Vinci, Correggio en Carracci.

Raphael, **De Drie Gratiën**, ca.1517–18. (te zien in King’s Gallery)

Giovanni Bellini, Het hoofd van een oude man, c. 1460–7. (te zien in King’s Gallery) en Bernardino Campi, De Maagd en het Kind, ca. 1570–80. (te zien in King’s Gallery)

Foto’s Royal Collection Trust

De expositie – met secties als ‘figuren’, ‘koppen’, ‘studies voor paleisdecoraties’ – laat zien dat tekeningen in de 15de en 16de eeuw meestal niet bedoeld waren als zelfstandige kunstwerken. Vaak zijn figuren, motieven of composities getekend ter voorbereiding van een schilderij of fresco. Illustratief is een studie in rood krijt waarin de befaamde schilder Rafael de figurenrijke compositie van een groot tapijtontwerp voor de bijbelscène van de Sleuteloverdracht van Christus aan de apostel Petrus (ca 1514) uitprobeert in de vorm van een groep mannen die poseren in hun alledaagse kleren.

Bij de ‘studies naar de natuur’ zijn schetsen van landschappen, paarden en poezen, maar ook een opvallende houtskooltekening toegeschreven aan de Venetiaan Titiaan, met een natuurgetrouwe weergave van de exotische struisvogel (ca. 1550). Het lichtblauwe blad is voorzien van een raster dat erop duidt dat het motief bedoeld was om te worden overgezet naar een schilderij, maar dat werk is niet meer bekend.

De presentatie van werk van de ene briljante tekenaar na de andere, geeft daarmee een overvol maar ook adembenemend fraai overzicht van renaissance-tekeningen en hun functies, uit artistieke centra vooral in de noordelijke helft van het huidige Italië. De nadruk die daar destijds werd gelegd op het belang van het maken van tekeningen in het artistieke proces, en de grote aandacht die kunstenaars er daarom ook aan besteedden, verklaren de uitzonderlijke kwaliteit van de tekeningenproductie die deze expositie weerspiegelt.

Verbeten expressie

Van meer studieuze aard is een tweede tentoonstelling in Londen, in de Royal Academy, over Italiaanse renaissance-kunst, met 45 bruiklenen uit collecties in het Verenigd Koninkrijk en elders in Europa. Hier geen overdonderend aantal kunstenaars en tekeningen, maar juist een relatief klein aantal goedgekozen werken, uit een tijdsspanne van slechts enkele jaren, en gemaakt door drie iconische kunstenaars. In 1504 konden ze elkaar in Florence de hand schudden: Leonardo da Vinci (1452-1519) en Michelangelo (1475-1564), beiden uit de omgeving afkomstig, hadden elders gewerkt en waren in de eerste jaren van de 16de eeuw kortstondig terug in Florence. De jonge Rafael (1483-1520) uit Urbino, verbleef in dat jaar in de stad om te leren van de werken van de buitengewone kunstenaars van die tijd.

Foto Royal Academy of Arts, Londen. / Prudence Cuming

Leonardo da Vinci, De Maagd en het Kind met Sint Anna en de jonge Johannes de Doper (‘The Burlington House Cartoon’), ca. 1506-08. Houtskool met wit krijt op papier, gemonteerd op doek, 141,5 x 104,6 cm, te zien in Royal Academy) en Toegeschreven aan Pietro Faccini, Het hoofd van een jongeling, ca.1590.

Foto’s The National Gallery, Foto Royal Collection Trust

Op even ingenieuze als instructieve wijze toont de expositie de artistieke verhoudingen tussen de drie kunstenaars. Zo maakte Rafael schetsen naar een cirkelvormig, tachtig centimeter hoog, marmer-reliëf door Michelangelo, bijgenaamd ‘Taddei tondo’ naar opdrachtgever Taddeo Taddei (1504-1507). Het stelt de Maagd Maria voor met half liggend in haar armen het Christuskind. Hij lijkt weg te duiken voor een vleugelklapperend vogeltje (een distelvink, symbool van Christus’ latere lijdensweg) in de handen van de jonge Johannes de Doper. Rafaels tekening staat in de expositie op een sokkel precies halverwege de afstand tussen Michelangelo’s reliëf en een schilderij van Maria met kind (‘Bridgewater Madonna’, 1507), waarin Rafael een vergelijkbare compositie heeft toegepast.

Raphael, **De Maagd Maria met het Kind en de jonge Johannes de Doper (‘De Esterhazy Madonna’)**, c. 1508. Tempera en olieverf op paneel, 28,5 x 21,5 centimeter, te zien in Royal Academy)

Even doordacht is de plaatsing, pal tegenover Michelangelo’s tondo, van een tweede uitzonderlijk bruikleen: Leonardo da Vinci’s enorme houtskooltekening van de bijna levensgrote Maria zittend op schoot bij haar moeder Anna. Ook hier heeft het Christuskind een liggende pose en ook nu staat Johannes ernaast. Mogelijk, zoals in deze expositie en de bijbehorende catalogus voor het eerst wordt geopperd, was deze tekening bedoeld als ontwerp voor een nooit voltooid altaarstuk voor de grote zaal van het Florentijnse stadsbestuur in het Palazzo della Signoria.

Voor diezelfde zaal maakten Michelangelo en Leonardo tussen 1503 en 1506 ontwerpen voor frescoschilderingen van veldslagen waarin de stadstaat Florence in het verleden verwikkeld was geweest. Ook deze projecten zijn nooit voltooid, maar in een reeks tekeningen laat zich in de expositie prachtig volgen hoe de kunstenaars op papier hun schilderingen voorbereidden: Leonardo in de Slag bij Anghiari met aandacht voor verbeten expressie in de hoofden van mensen en paarden, Michelangelo geconcentreerd op de anatomie van naakte mannen die zich klaarmaken voor de Slag bij Cascina. En in een pentekening (1505), losjes geïnspireerd op Michelangelo’s fresco-ontwerp, maar dan met een zodanig gedraaid perspectief op twee naakte mannen dat het lijkt alsof de tekenaar zelf deel is geworden van het groepje, openbaart zich het compositorische genie van Rafael.

Tentoonstelling Renaissancekunst uit Boijmans in Parijs

Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam bezit een van de belangrijkste verzamelingen van Italiaanse renaissancetekeningen in Nederland. Een selectie van 122 bladen uit die collectie wordt nu getoond in de Fondation Custodia in Parijs. Naast al vaker beschreven en geëxposeerde bladen uit de periode 1400-1600, van de hand van onder anderen Pisanello, Jacopo Tintoretto, Paolo Veronese, en een bijzondere groep tekeningen door Fra Bartolommeo, worden ook nieuwe vondsten en toeschrijvingen gepresenteerd. Zo is uit recent onderzoek, gefinancierd door de Getty Foundation, gebleken dat een Engel van de Annunciatie (ca. 1514) in rood krijt moet worden toegeschreven aan de Florentijnse schilder Jacopo Pontormo, en een indrukwekkende zwartkrijttekening van de Bijbelse Jozef van Arimathea met het lichaam van de gestorven Christus (1590-1610), aan Aurelio Lomi uit Pisa.

Naissance et Renaissance du dessin italien: Italiaanse renaissancetekeningen uit Museum Boijmans Van Beuningen. T/m 12/1. Fondation Custodia, Parijs. Info: fondationcustodia.fr.

Michelangelo Buonarroti, **Studies van mannelijke hoofden, helmen voor soldaten en gezichtskenmerken**, c.1504. (pen, bruine inkt, en zwart krijt op papier, 20,5 x 25,3 cm, te zien in Royal Academy).

Michelangelo Buonarroti, Mannelijk naakt, c. 1505-06. (Zwart krijt op papier, 40,4 x 22,5 cm, te zien in Royal Academy) en Raphael, naar Michelangelo Buonarroti, David, c. 1505-08. (pen en bruine inkt op papier, 39,6 x 21,9 centimeter, te zien in Royal Academy).

Foto’s Teylers Museum, Haarlem en British Museum

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Luister naar