In een petitie genaamd ‘Strike Germany’ roepen internationale kunstenaars op Duitse culturele instellingen te boycotten vanwege een gebrek aan „vrijheid van meningsuiting, vooral wat betreft solidariteitsbetuigingen voor Palestina”. Kunstenaars uit met name de VS, het VK en Duitsland ondertekenden de petitie; de Amerikaanse filosoof Judith Butler en de Franse auteur en Nobelprijswinnaar Annie Ernaux behoren tot de bekendste namen onder de brief.
De boycot slaat inmiddels gaten in het Duitse cultuurprogramma. De Servisch-Bosnische schrijver Lana Bastašic zegde haar contract met uitgeverij S. Fischer op uit onvrede over een stellingname van de uitgever over de oorlog in Gaza. Meerdere dj’s trokken hun medewerking in aan een festival eind deze maand in Berlijn; een dj-label uit Lyon dat deze donderdag in de Berlijnse club Berghain zou draaien zegde af „vanwege de gebeurtenissen in Duitsland”.
Een andere dj schreef op Instagram juist dat Berghain zijn optreden afzegde vanwege zijn pro-Palestijnse uitingen. De dj, Arabian Panther, zegt te zijn „gecancelled”; de club houdt vol dat het feest waarop hij zou draaien werd afgezegd vanwege werkzaamheden in het gebouw. In inmiddels gewiste posts noemde de dj verschillende nieuwsberichten over de overval van Hamas op Israëlische burgers op 7 oktober „nep”.
Berghain heeft zich nog niet uitgesproken over de beschuldigingen en was niet bereikbaar voor commentaar. Maar als de club de dj niet uit eigen beweging heeft afgebeld, dan wordt de club in de toekomst mogelijk gedwongen de samenwerking met artiesten met Instagram-feeds als die van ‘Arabian Panther’ op te zeggen. Begin januari kondigde de Berlijnse cultuursenator Joe Chialo (CDU) aan dat „per direct” alle subsidieaanvragen van een „antidiscriminatie-clausule” worden voorzien. Subsidieaanvragers moeten voortaan verklaren het geld niet te zullen gebruiken voor „racistische, antisemitische of queer-vijandige” kunstuitingen. In het bijzonder verlangt de clausule dat iedere aanvrager zich „tegen iedere vorm van antisemitisme” keert volgens de antisemitisme-definitie van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA).
Lees ook
Is Duitsland overgevoelig voor antisemitisme?
Dialoog, debat, wrijving
Omdat alleen de definitie van antisemitisme uitgebreid wordt gespecificeerd staat de ‘antidiscriminatie-clausule’ van Chialo inmiddels bekend als de ‘antisemitisme-clausule’. In een interview deze week met de Berliner Zeitung zegt Chialo dat hij na 7 oktober en het daaropvolgende zwijgen van de cultuurscene in actie wilde komen. „De cultuur ziet zichzelf als een plek van dialoog, debat, wrijving. Maar dat allemaal gebeurde niet. Er werd gezwegen. En er werd gefluisterd dat niet alles gezegd mag worden.”
Op het plan van Chialo werd prompt geantwoord met een open brief, die inmiddels door ruim 4.100 mensen uit de Berlijnse cultuurscene is ondertekend. De briefschrijvers protesteren tegen de inperking van de vrijheid van meningsuiting en de artistieke vrijheid. „Als kunstenaars en creatieven wijzen we de politieke bemoeienis […] met onze culturele productie af”, klinkt het in de brief, waarvan de initiatiefnemers onbekend willen blijven. De ondertekenaars zijn vooral vrije kunstenaars gevestigd in Berlijn. De eis van Chialo zal met name kunstenaars met een Palestijnse afkomst treffen, stellen de auteurs.
Ook maken de briefschrijvers bezwaar tegen de ‘IHRA-definitie van antisemitisme’. Die leent zich, aldus de briefschrijvers, er in het bijzonder voor om voor politieke doeleinden gebruikt te worden, omdat volgens de IHRA kritiek op de Israëlische politiek al snel geldt als antisemitisch. In het interview in de Berliner Zeitung onderstreepte Chialo dat kritiek op de regering-Netanyahu geoorloofd is, maar het ontkennen van het bestaansrecht van Israël niet.
Over dit soort vragen zal zich in de toekomst dus iedere kunstenaar in Berlijn moeten buigen. Of de medewerkers van Chialo vervolgens ook gaan uitpluizen of de handtekening onder de ‘antidiscriminatie-clausule’ uit werkelijke overtuiging is gezet of uit opportunisme, door bijvoorbeeld eerdere politieke uitingen van de subsidieaanvrager op te zoeken, zei Chialo nog niet precies te weten.
Langlopende strijd
De clausule van Chialo is een nieuw hoofdstuk in een langlopende strijd tussen de Duitse cultuurscene en de Duitse ‘staatsraison’ dat Duitsland aan de kant van Israël staat. In 2019 besloot de Bondsdag dat de boycotbeweging BDS, die oproept tot boycot, desinvestering en sancties tegen Israël, antisemitisch is. Voor kunstenaars die BDS ondersteunen zou geen subsidie meer beschikbaar moeten zijn. Een handtekening onder een BDS-petitie is voor verschillende cultuurinstellingen inmiddels reden geweest om een kunstenaar af te zeggen of niet te programmeren.
Lees ook
Kritiek op Israël leidt tot het afzeggen van kunstmanifestaties
Toen in 2020 de Kameroense politicoloog Achille Mbembe de openingslezing zou houden op de Ruhrtriennale, maakten politici van verschillende partijen bezwaar omdat hij een aanhanger van BDS zou zijn, en verlangden dat de uitnodiging zou worden ingetrokken. Omdat de Ruhrtriennale door de coronacrisis niet doorging, hoefden de organisatoren uiteindelijk niet te beslissen of Mbembe afgezegd moest worden.
Lees ook
Curatoren Documenta: ‘Het Duitse schuldgevoel heeft alle andere verhalen overschaduwd’
