De doelen om roken, drinken en overgewicht terug te dringen, worden bij lange na niet gehaald. Voor het eerst sinds het kabinet eind 2018 met zeventig maatschappelijke organisaties het Nationaal Preventieakkoord sloot, is het effect uitgebreid doorgerekend. Zelfs in de meest optimistische scenario’s blijven de doelen ver buiten bereik.
Ruim vijf jaar geleden presenteerde toenmalig staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid, ChristenUnie) met veel tromgeroffel het Preventieakkoord om Nederland gezonder te maken. Al meteen klonk teleurstelling over wat er niet in stond: geen suikertaks, geen hogere alcoholaccijnzen, geen lagere btw op groente en fruit. De antirookmaatregelen waren nog het hardst: tabak werd duurder en moeilijker verkrijgbaar.
Lees ook
Voorkom een zorginfarct: verwijder de drempels voor een gezondere leefstijl
De doorrekening van het RIVM bevestigt wat het gezondheidsinstituut in een snelle analyse in 2018 al voorspelde: de 76 bladzijden met afspraken om welvaartsziekten terug te dringen en de zorgkosten binnen de perken te houden, zijn volstrekt onvoldoende om de ambities te halen. Voor overgewicht was het doel: maximaal 38 procent van de volwassenen in 2040. Maar in plaats van minder, krijgen alleen maar meer mensen overgewicht. Als Nederland na 2018 zou zijn doorgegaan op de bestaande weg, zou 58 procent in 2040 te zwaar zijn; mét het akkoord komt dat nog niet onder de 55 procent. Ook het percentage kinderen met overgewicht daalt nauwelijks.
Roken en drinken
Ook voor roken en drinken geldt dat de afspraken maar weinig effect hebben. In 2040 rookt nog steeds 10 procent, het doel was maximaal 5 procent. Ook het aantal problematische drinkers daalt veel minder dan gehoopt: van 9 procent naar 8 procent in plaats van 5 procent.
„Om die cijfers verder naar beneden te krijgen, is veel meer nodig”, zegt RIVM-onderzoeker Jolanda Boer. Denk aan nóg hogere tabaksprijzen of een verbod op reclame voor ongezond voedsel en alcohol. Het is niet zo gek, zegt Boer, dat de doelen zo ambitieus waren. „Dat kan helpen mensen in beweging te krijgen. Maar om ze te halen, zijn meer en stevigere maatregelen nodig.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/01/17093925/170124LEV_Preventieakkoord_rokersWEB2.png)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/01/17093914/170124LEV_Preventieakkoord_overgewichtWEB2.png)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/01/17093934/170124LEV_Preventieakkoord_drinkenWEB2.png)
Het RIVM berekende drie trendlijnen. Eén op basis van doorgaan op dezelfde voet, de andere twee nemen de effecten van het Preventieakkoord mee: in een optimistisch en een realistisch scenario. Opvallend is dat zelfs het optimistische scenario nauwelijks afwijkt van doorgaan op dezelfde voet. En álle scenario’s liggen ver van de gestelde doelen.
Dit betekent niet dat de interventies geen nut hebben, zegt Boer. Mislukt is het Preventieakkoord wat haar betreft niet. „Soms is het effect van een afspraak verwaarloosbaar klein, maar als je er heel veel mensen mee bereikt kan de impact toch groot zijn.” Ook met bestaande afspraken valt meer winst te halen als het bereik groter wordt, zoals met programma’s die helpen met stoppen met roken.
Vage afspraken
Het was niet eenvoudig om te berekenen wat het Preventieakkoord oplevert. Boer van het RIVM: „We hebben de meer dan tweehonderd afspraken geclusterd, omdat veel verschillende afspraken eenzelfde doel beogen.” Maar veel afspraken zijn vaag en het is niet altijd duidelijk hoeveel mensen worden bereikt met een maatregel. „De samenhang van maatregelen kan het effect versterken, maar je kunt een effect ook overschatten omdat je dezelfde groep bereikt.”
De onderzoekers hadden soms maar weinig gegevens voorhanden uit bijvoorbeeld voortgangsrapportages. Ze moesten de effecten dan afleiden uit bijvoorbeeld studies in het buitenland. Een groep deskundigen dacht mee over de aannames in de modellen en de verschillende scenario’s. Er zitten wel onzekerheden in, maar dit doet volgens het RIVM niks af aan de verwachting dat met het Preventieakkoord de ambities niet worden gehaald.
De Samenwerkende Gezondheidsfondsen, die het akkoord in 2018 mede ondertekenden, zijn bezorgd dat met de huidige maatregelen de ziektelast in Nederland alleen maar toeneemt. Nu al zijn roken, drinken en overgewicht verantwoordelijk voor 35.000 doden en 9 miljard aan zorguitgaven per jaar. „Als we niet vol inzetten op preventie neemt de druk op de zorg niet af en is dit op termijn zeer nadelig voor onze economie”, schrijven ze in een gezamelijke reactie op het RIVM-rapport. „Een vitale economie is afhankelijk van gezonde Nederlanders.”
Deze organisaties wijzen dezelfde effectieve maatregelen aan als het RIVM om dichter bij de doelen te komen: aanhoudend stijgende prijzen voor tabak, minder verkooppunten, geen alcoholreclame waar kinderen komen, goedkopere gezonde voeding en een verbod op kindermarketing voor ongezonde voeding.
