Kan de asielopvangcrisis met de spreidingswet worden opgelost? Het Eerste Kamerdebat over de omstreden wet draaide maandag om deze vraag. De spreidingswet, die eerlijkere verdeling van asielzoekers over alle gemeenten regelt, werd ruim anderhalf jaar geleden door inmiddels demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel, VVD) bedacht en sindsdien door hem hartgrondig verdedigd als dé panacee voor de vastgelopen opvang van asielzoekers: te weinig gemeenten maken uit eigen beweging permanente opvangplekken beschikbaar. Van der Burg komt dinsdag in de senaat aan het woord, waar hij zal ingaan op de vele vragen die hem maandag werden gesteld. De doorgang van de wet hangt aan twee stemmen, het is nog onduidelijk of en uit welke hoek deze zullen komen. Haalt de wet het niet, dan houden de grote problemen rond de asielopvang in met name het Groningse plaatsje Ter Apel aan.
Het aanmeldcentrum in Ter Apel, waar iedere asielzoeker die naar Nederland komt zich moet melden, zit sinds de zomer van 2022 constant aan de maximale opvangcapaciteit, met onveilige en ongezonde gevolgen voor medewerkers en asielzoekers. Het kabinet Rutte-IV kwalificeerde de problemen in de asielopvang in het najaar van 2022 als een noodsituatie. Sindsdien wordt veelal gebruikgemaakt van tijdelijke crisisnoodopvanglocaties, die door gemeenten schoorvoetend beschikbaar worden gesteld. Het gevolg is dat veel opvangplekken niet voldoen aan de minimale kwaliteitseisen en dat het asielbudget vorig jaar met vele miljarden is overschreden. De verwachting is dat het Rijk dit jaar 5 miljard euro kwijt is aan de asielkosten. „Een slechte deal voor partijen die willen bijdragen aan het verminderen van de asielinstroom”, hield Farah Karimi van GroenLinks-PvdA tegenstanders van de wet voor.
„De nood is hoog”, zei VVD-senator Marian Kaljouw in haar bijdrage. Maandag erkenden alle fracties in de senaat dat er inderdaad een probleem is. Kaljouw kon overigens niet worden geïnterrumpeerd, omdat ze haar maidenspeech hield. Dit wekte irritatie bij senatoren, die het vooruitschuiven van Kaljouw als strategie zien om ingewikkelde vragen over het VVD-standpunt over de wet te ontlopen.
Het opvangprobleem werd door VVD, Ja21 en PVV gekoppeld aan de volgens hen te hoge asielinstroom. „Forse instroombeperkingen” zijn volgens Kaljouw hoognodig. De spreidingswet gaat niet over het inperken van de komst van asielzoekers en vluchtelingen naar Nederland, zo benadrukte Farah Karimi van GroenLinks-PvdA, maar over de eerlijke en gespreide opvang van mensen die asiel hebben aangevraagd.
‘Helaas een wet nodig’
Instroom werd dan ook geen uitgebreid discussiepunt. In plaats daarvan vestigde Arie Griffioen van BBB de aandacht op de dóórstroom van statushouders (asielzoekers met een verblijfsvergunning). Zijn fractie speelt met zestien zetels een sleutelrol in het debat over de spreidingswet. De slechte doorstroom van statushouders naar normale woningen is wat hem betreft hét „acute probleem”.
Door het landelijke woningtekort duurt het langer voordat gemeenten waaraan statushouders zijn gekoppeld een geschikte woning hebben geregeld. Op dit moment houden ruim vijftienduizend statushouders bedden in de asielopvang bezet. „Stop de verstopping”, klonk Griffioens oproep. Hij ziet een taak voor de minister van Binnenlandse Zaken om méér statushouders naar „doorstroomlocaties” als hotels en vakantiewoningen te verplaatsen. Griffioen zinspeelde op een scenario waar het „wellicht” zónder de spreidingswet kan.
Die oplossing „kost jaren en jaren”, reageerde Tineke Huizinga-Heringa van de ChristenUnie. Het „woonprobleem oplossen” kan náást het aannemen van de spreidingswet, stelde ze. „De enige oplossing is het aannemen van de spreidingswet”, betoogde D66-senator Boris Dittrich.
De wet past volgens Dittrich „heel erg in de oer-Hollandse traditie van polderen”. Hij wees erop dat „uitvoeringsorganisaties, gemeenten, inwoners en asielzoekers” baat hebben bij „de stabiliteit” die door de wet wordt geboden. Opvallend genoeg hield Griffioen hem voor dat het „polderen” op de asielopvang is mislukt waardoor er „helaas een wet nodig is”.
Maandag werd nog niet helemaal helder hóé de BBB-fractie tegenover de spreidingswet staat. Bij de partij viel tijdens de lunchpauze te horen dat de fractie tegen zal stemmen. Griffioen leek zich van geen kwaad bewust. „Als je de statushouders uit de opvang haalt, dan zou je vóór de wet kunnen stemmen”, hield hij vol. Stelt hij dit als harde voorwaarde voor steun? „Nee.”
Lees ook
In Ter Apel stierf in augustus een baby. Wat ging daaraan vooraf? Een reconstructie
