Franziska Fleischanderl over de pantaleon – het mysterieuze instrument dat zelfs Lodewijk XIV wilde horen

Veertig jaar geleden namen „bevlogen galeriehouders het initiatief een plek te creëren waar kunstenaars en verzamelaars elkaar kunnen ontmoeten. Zo ontstond in 1985 de KunstRAI. En nu is onze stad jarig, en vieren we het jubileum.” Met deze woorden opende burgemeester Femke Halsema gisteren in de Parkhal van de RAI Amsterdam de veertigste editie van de nationale kunstbeurs, die in het teken staat van de 750ste verjaardag van Amsterdam. Twee van de oudste galeries van Nederland en van de hoofdstad zijn prominent aanwezig, Galerie Lieve Hemel voor realistische kunst en Galerie Mokum die zich toelegt op expressieve landschappen en beeldhouwwerk. Beide galeries dateren uit de jaren zestig.

Oprichter van de KunstRAI Wim van Krimpen bedacht om van begin af aan elk jaar een gastland met bijbehorende galeries uit te nodigen, dat waren in de afgelopen tijd onder meer New York, Marokko, Japan, Berlijn en Denemarken. Nu ligt het accent op Amsterdam 750 jaar. Daarom is des te opvallender dat de ruim honderd deelnemende galeries weinig urbane of grootstedelijke kunst bieden. Landschappen, soms expressionistisch-dynamisch of juist impressionistisch-verstild, figuratief geschilderde vogels, bloemstillevens en abstracte kunst voeren de boventoon. Een uitzondering maakt Kunsthandel P. de Boer die met het indrukwekkende Panorama Amsterdam (2024) van voormalig stadstekenaar Arie Schippers de stad prominent in het zicht plaatst. Vijf meter Amsterdam zien we, in acryl geschilderd vanaf de A’dam Toren met het Centraal Station op de voorgrond en daarachter de stad met een rode gloed erboven. Prijs: 40.000 euro. Dezelfde stand toont de impressionistische Italiaan Giovanni Boldini (1842-1931) die de Zuiderkerk schilderde, prijs 135.000 euro. Dit werk geeft de stad weer zoals toeristen die graag zien: een spitse toren, boogbrug, wat in losse stijl geschilderde grachtenpanden, rood aangelichte wolken.

Weinig politieke kunst

Burgemeester Halsema riep in haar toespraak de grimmige jaren tachtig op, met krakersrellen en grote geopolitieke spanningen. Die laatste beheersen ook nu het wereldbeeld. Actuele, politiek geladen kunst treffen we slechts bij een enkele galerie aan, en dan toevallig niet een Amsterdamse. Galerie de Roos van Tudor uit Leeuwarden toont foto’s van Maartje Roos waarin ze zowel traditie als actualiteit verenigt. Groots opgezette werken uit de reeks De zee vrij spel? verbeelden de gevolgen van klimaatverandering, bovendien sluit ze aan bij de traditie: in het wandvullende Zicht op Haarlem herkennen we het beroemde stadsgezicht uit 1670-1675 van Jacob van Ruisdael, maar nu staan de omliggende landerijen half onder water en lijken alleen de St. Bavokerk, de Koepelgevangenis en de duinen aan de stijgende zee te ontsnappen. Exotische vogels als kroeskoppelikaan en flamingo lopen waar Van Ruisdael eeuwen terug bleekvelden schilderde.

Ook uitgeverij en galerie 99 Publishers plaatst het vogelleven midden in de aandacht. Met de expositie Birdland geven ze een royaal overzicht van vogels in de kunsten van de vroege zeventiende eeuw tot nu. Gelijktijdig verschijnt het rijk geïllustreerde boek Birdland, voorbeeldig samengesteld door grafisch ontwerpbureau Mart. Warmerdam. De presentatie laat de bijna dramatische tegenstelling zien tussen de liefde van de mens voor de vogels en de vernietiging van de natuur door diezelfde mens. Bij de ingang hangt een sculptuur van Iris Box, Fragments of life (2019). Aan dunne, doorzichtige draden zweven tal van kleine objecten uit de natuur, zoals veertjes, reepjes schors, schelpen, stenen, braakballen en zelfs stukjes glas. Het lijkt een zwerm spreeuwen. Daarachter ontvouwt zich de vogelexpositie met beelden van uilen van Chris Tap en Hetty Heyster naast enkele kleine, schitterende White box paintings van Christiaan Kuitwaard, vier intieme werken met onder meer een dode zanglijster. Groots en kleurrijk van opzet en tegelijk intrigerend zijn de zogenoemde ‘exotische vogelmodellen’ van de Australische fotograaf en kunstenaar Leila Jeffreys die de Molukse kaketoe Prudence uitbeeldt in zachtroze tinten.

Rauw materiaal

Het spannende van Birdland is dat talloze bijeengebrachte kunstwerken niet alleen een staalkaart bieden van de ornithologie maar ook de kunstgeschiedenis weerspiegelen: we gaan van het nauwgezette realisme van bijvoorbeeld Melchior d’Hondecoeter naar de verfijning in de vogelstudies van Margot Holtman. Indringend is het werk van Leon Adriaans die zwanen schildert op rauw materiaal als veevoederzakken. Zo komt het echte boerenleven de kunsten binnen, dat neemt niet weg dat zijn werk Zwanen (1987-1989) even sierlijk als stijlvol is.

Vogels zijn verspreid over de hele KunstRAI, zoals in de stand van de Utrechtse galerie Heejsteck# waar kunstenaar Peter Vos een intens verstild vogelportret laat zien van de zeer zeldzame brileidereend. Zoals hij de kleurschakeringen weergeeft van de vogel tegen een lege achtergrond is het verenkleed net art deco. Engagement en een band met de actualiteit is slechts sporadisch te vinden, of het moet Wow Now zijn van Rob Malasch van de Amsterdamse galerie Serieuze Zaken. Met dit project biedt hij jonge kunstenaars de gelegenheid alle denkbare cross-overs, performances en kunstwerken te tonen, geïnspireerd op idolen uit de hedendaagse kunst.

Deze editie van de KunstRAI schetst een kleurrijk kunstklimaat, decoratief voor het oog, maar is eerder behoudend dan ruw of verontrustend. We zien mediterrane terrassen, dravende paarden, roeiers op het water, zwemmers in een rivier, vlinders ook, beslist smaakvol geschilderd. Eigenlijk is het meest beklemmend en indringend het olieverf op doek Der Baum (1985) van Armando bij Galerie Mia Joosten. Dan zijn we weer terug bij de bittere jaren tachtig, toen de kunstbeurs begon. In een hevig contrast met zwart en veel wit drukt Armando (1929-2018) iets uit dat je verschrikking zou kunnen noemen. Subliem.

Delen

Mail de redactie

Het leven van cabaretier Johan Goossens zie je een beetje voor je als een natte zandbak in november. Het heeft wat treurigs, maar als je het wílt zien, heeft het tegelijkertijd iets komisch. In elk geval: er wringt iets. Zelf omschrijft Goossens zich ergens in zijn nieuwste voorstelling als een „kleinzielig, neurotisch wezen gevangen in het lichaam van een amicale gast”.

Hij wil graag de persoon zijn bij wie buitenlandse vrienden altijd terecht kunnen: „Blijven jullie tien dagen langer? Nou, gezellig toch!” De realiteit is dat de lol er snel af is zodra „een vriend een keukenkastje opentrekt op een manier dat ik denk: zou je dat niet eerst even vragen?”

In eerdere voorstellingen vertelde Goossens (42) onder meer over zijn werk als leraar Nederlands. Inmiddels is hij al een tijdje docent-af, maar in het vermakelijke Het volle leven leren we dat hij nu zelf in opleiding is. Zijn eigen ervaringen bij een haptotherapeut waren dusdanig positief dat hij besloot tot een opleiding voor deze therapie waarbij aanrakingen je gevoelsleven inzichtelijker kunnen maken.

Bij Goossens was dat nodig. Gevoelens ging hij vaak te lijf met witte wijn, terwijl seks de makkelijkste manier was om contact te maken: „Minder benauwend dan een relatie, minder stressvol dan familie, minder eng dan vriendschap en minder gênant dan een gesprek bij de bakker.” In zijn negende voorstelling vertelt hij over zijn geploeter met de dagelijkse dingen. Is hij eigenlijk wel sociaal? Ja, hij heeft sociale beroepen gehad, zoals werken met daklozen en lesgeven, maar zodra hij de buren op de gang hoort als hij zelf net naar buiten wil gaan, wacht hij toch even tot ze vertrokken zijn.

Dagelijks gestuntel

Goossens neemt de tijd voor pogingen tot gesprekken met publiek. Met een kralenwinkeleigenaar is nog wel een gesprekje mogelijk, maar geconfronteerd met een ‘octrooigemachtigde’ schieten Goossens sociale vaardigheden tekort. Zijn interacties met het publiek zijn, zoals bij de meeste cabaretiers, oninteressant. Tegen publiek praten is niet hetzelfde als contact maken. Daar is pas sprake van bij échte interesse in het antwoord.

Op andere momenten is Goossens veel beter in het leggen van contact. Sterker nog: het is zijn grote kracht. Door een scherp oog voor eigen dagelijks gestuntel en doordat hij dit geregeld (ogenschijnlijk) onbeholpen opdient, is de verbinding sterker dan die met de cabaretier die precies weet hoe alles zit en dat formuleert zonder spoor van twijfel. Dat maakt het minder storend dat niet al zijn verhalen even sterk zijn. Zo is ongemak bij een zelfscankassa een ei dat inmiddels door zo’n beetje elke comedian wel is uitgebroed. Daartegenover staan gelukkig leukere verhalen, zoals over zijn belangst, problemen met zelfgemaakte kerstkaarten en een rondje feedback geven tijdens zijn studie haptotherapie.

Op de beste momenten demonstreert Goossens dat cabaret niet gaat om schijnbaar triviale anekdotes en leuke grapjes. Veel interessanter (en meestal grappiger) is een blik op de worstelende mens daarachter. In Het volle leven zien we iemand die zijn uiterste best doet om ‘normaal’ mensengedrag na te doen, maar voor wie dat vaak niet meevalt.

Delen

Mail de redactie