In de dagen na 1 januari is Spanje nog volop in feeststemming. Vrijdagavond kijken meer dan driehonderdduizend Spanjaarden in het centrum van Madrid naar de parade met praalwagens, paarden, fanfares. Enthousiaste kinderen langs de route kunnen hun geluk niet op, wachtend op los reyes magos, de wijzen uit het oosten, ook bekend als Driekoningen. Een belangrijke traditie, waarbij kinderen cadeautjes krijgen, de Spaanse variant van Sinterklaas.
„Mira, mama!”, gilt de 5-jarige Raúl Gonzalez. Koningen Melchor, Gaspar en Balthasar rijden langs op praalwagens met Midden-Oosters decor, waaronder een kameel en Arabische lampen, terwijl knechten in Arabische kledij met snoepgoed strooien. „Ze zijn er eindelijk. Nu krijg ik bijna mijn cadeautjes”, zegt Raúl terwijl hij duikt op het snoep.
Zwart schminken
Terwijl het kinderfeest losbarst, ontketent deze feestdag ook net als in Nederland langzamerhand de blackface-discussie. Een van de wijzen, koning Balthasar, is een zwarte man, maar wordt doorgaans nagespeeld door witte Spanjaarden die hun gezicht zwart schminken. Dit stuit op het bezwaar dat er op deze manier een racistische karikatuur van zwarte mensen wordt neergezet.
Vanuit de zwarte gemeenschap in Spanje is er daarom een initiatief ontstaan voor een Baltasar de verdad, een echte Balthasar. Het is een oproep aan zwarte mannen om de rol van Balthasar op zich te nemen tijdens deze feestdag, opdat niemand zich meer zwart hoeft te schminken.
In Madrid ontstond het idee bij Conciencia-Afro, een culturele organisatie door én voor Spanjaarden met een migratieachtergrond. „Het idee om campagne te voeren tegen blackface ontstond via een WhatsApp-gesprek”, zegt Rubén Bermúdez, bestuurslid bij de organisatie. „Onze directeur, Yeison García, stelde voor om het schandalige van blackface op een creatieve en luchtige manier aan te stippen.”
Het was een poging om de felle discussie te verzachten, want niet iedereen kan de strijd tegen blackface waarderen. „Het leek ons gewoon een goed idee om te proberen om Afro-mensen die koning Balthasar wilden spelen in contact te brengen met instellingen en bedrijven die een koning Balthasar wilden inhuren voor evenementen. Zo hoeft Balthasar niet te verdwijnen, alleen het racistische aspect daarvan.” In Madrid lijken ze daar nu gehoor aan te geven, want de koning die vrijdagavond door het centrum paradeert wordt gespeeld door een zwarte man. Maar lang niet iedereen in Spanje trekt zich iets aan van het debat. Zo is Balthasar in Sevilla een zwart geschminkte man met rode lippenstift.
‘Het is maar een feestje’
„Het kan met niet schelen wat jullie als racisme ervaren”, zei burgemeester Germán Beardo van El Puerto de Santa María, in de zuidelijke regio Andalusië, nadat linkse partijen hem hadden gewezen op de gevoeligheden rond blackface. „Er zijn echte problemen die belangrijker zijn dan wie de rol speelt van een tovenaarskoning”, zei hij tegen de gemeenteraad.
Lees ook
De Senegalees die als politicus in Madrid een voorbeeld is voor andere migranten
Ook in andere delen van het land zien veel Spanjaarden het probleem niet. „Het is maar een feestje. Natuurlijk is het een goed idee om gewoon zwarte mensen te gebruiken voor Balthasar, maar om er nou een drama van te maken?”, zegt de 31-jarige Manuela Gúzman in een winkelstraat van Madrid. Ze doet de laatste inkopen voor de Spaanse pakjesavond. „Tja, het is toch raar dat we onze gezichten zwart schminken om een karikatuur na te spelen?”, valt haar vriendin Gabriela haar in de rede. „Kijk naar Amerika, daar is het nu ook echt niet meer oké om dat te doen.” Gúzman moet lachen, maar zegt dan: „Ik snap het, maar we zijn hier in Spanje. Zo ver zijn wij nog lang niet.”
Zwarte Piet
De gemeenteraad van Madrid publiceerde zaterdagmiddag een video van een geschminkte koning Balthasar die met een bespottend accent kinderen die zich goed hebben gedragen toespreekt en cadeautjes beloofd. De video zorgt al gelijk voor veel ophef. „Que vergüenza!”. Wat een schande, klinkt het. Ook buiten Madrid wordt de blackface-Balthasar nog omarmd.
In Alcoy, een stad in de regio Valencia, wordt ieder jaar rond Kerst een parade gehouden met deelnemers die erg op Zwarte Piet lijken. Witte Spanjaarden lopen door de straat met een zwart geschminkt gezicht en grote rode lippen, in Afrikaanse kledij die knechten tijdens de slavernij aan moesten. Een zusterorganisatie van Conciencia-Afro, Afro-féminas, sprak zich er eind vorig jaar fel over uit. „Het maakt niet uit dat je denkt dat je zo kinderen blij maakt. Het maakt niet uit of het een traditie is. Als je jezelf schildert om een zwart personage te karikaturiseren, is dat racistisch”, zei Antoinette Torres in een manifest tegen de parade in Alcoy.
„Van buitenaf gezien lijkt het erg op Zwarte Piet in Nederland”, legt Rubén Bermúdez uit. „De reacties binnen de zwarte gemeenschap zijn bijna hetzelfde: wat is dit in godsnaam, hoe is het mogelijk dat dit gebeurt?” Volgens hem verloopt de discussie rond Zwarte Piet en Balthasar haast hetzelfde. „Er zijn veel gemeenschappelijke punten.” Bermúdez verwijst hiermee naar de verbazing, boosheid en angst in de samenleving om eeuwenoude tradities te verliezen.
Toch ziet Bermúdez ook positieve reacties. „We geloven dat er meer bewustzijn begint te komen over het belang van juiste vertegenwoordiging en dat er een sociale meerderheid is die pleit voor een ‘echte Baltasar’.”
Voor Conciencia-Afro is het uiteindelijke doel om te verbinden en het bewustzijn te vergroten. Net als bij Zwarte Piet wordt de discussie rond Balthasar ieder jaar iets breder gevoerd. Bermúdez: „De zaken veranderen heel snel en ik denk dat het debat verder gevorderd is dan een paar jaar geleden. Veel mensen krabben zich nu toch achter de oren.”
Op de vraag of dit het begin is van het einde van een geschminkte Balthasar, heeft Bermúdez geen antwoord. „We zijn al tientallen jaren in verzet en eisen verandering, maar ik geloof dat dit vroeg of laat zal stoppen. Hopelijk.”
