Deze 2000 jaar oude portretten lijken gisteren geschilderd

Posted on January 2, 2024 by admin

Bij begrafenissen en crematies is het tegenwoordig de gewoonte om van de overledene op een groot scherm een fotomontage te laten zien. De kist is meestal al gesloten; het lichaam is er nog, maar dat is dood en doods – en men denkt maar liever niet aan de wormen nee bacteriën en het ontbindingsproces dat ervoor zorgt dat dat lichaam steeds minder gaat lijken op de persoon die je hebt gekend. Het schijnt tien jaar te duren voor een lichaam ‘geskeletteerd’ is. Gelukkig hebben we de foto’s nog, al wordt daardoor slechts de behoefte van één zintuig bevredigd. Zou er een markt bestaan voor een parfum dat naar een dierbare ruikt?

In Jericho hadden ze nog geen foto’s, 9500 jaar geleden. Daar hielden nabestaanden de schedels van dierbare overledenen bovengronds, smeerden ze in met gips en beschilderden ze. Sommige hebben nog tanden. In de oogkassen werden schelpen gelegd. Waarschijnlijk kregen ze ook een pruik, al zijn die niet bewaard gebleven.

De schedels uit Jericho worden wel de eerste of de oudste nog bekende portretten genoemd. Voor de ogen werden niet altijd dezelfde soort schelpen gebruikt. Soms zijn de ogen ingelegd met stukjes schelp, soms met een hele, waar soms ook een iris en pupil op werd geschilderd. Kaurischelpen, met zo’n horizontaal streepje in het midden, geven het portret een dromerig aanzien. Mensen hebben nog steeds wel eens zulke ogen. Wimpers krijg je van deze schelp cadeau, dat zijn die bruine lijntjes aan weerszijden van de horizontale opening. Het is alsof je een Picasso aan het werk ziet.

Het is makkelijk in deze schedels het begin van de beeldhouwkunst te zien, of een van de beginnen – zoals het alfabet op meerdere plekken is uitgevonden, zo moet dat ook met kunst zijn gebeurd. Spijkerschrift en hiërogliefen; tekeningen en sculpturen.

In het Allard Pierson Museum in Amsterdam is nu een tentoonstelling te zien van mummieportretten. Het is voor het eerst dat aan deze portretten in Nederland een tentoonstelling wordt gewijd, ook al bezit het Allard Pierson er een flink aantal, evenals het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden.

Portret van een man, 175–225 na Chr. Hout met tempera-beschildering.

Portret van een man, 161–180 na Chr. Hout met encaustische beschildering.

In het mummieportret komen twee tradities samen, die van het mummificeren van lichamen uit Egypte en die van Griekse en Romeinse portretten op paneel. Ze werden gemaakt voor de elite van deels Griekse afkomst die in Egypte, toen een Romeinse provincie, leefden. Bijzonder is dat er ook veel vrouwen en kinderen werden geschilderd. Van een paar mensen is ook de naam bekend gebleven, van een enkeling het beroep, in een heel enkel geval allebei, zoals van ‘onderwijzer Hermione’.

Paneelschilderijen uit de klassieke oudheid zijn verder niet bewaard gebleven, waardoor de mummieportretten nu de oudste bewaard gebleven voorbeelden van portretschilderkunst zijn. Van de mummieportretten zijn er nu zo’n duizend bekend. Ze werden vanaf zo’n 2100 jaar geleden gemaakt en vooral in de negentiende eeuw opgegraven; met name in de streek Fajoem, niet ver van Caïro.

Lees ook
Opening Grand Egyptian Museum is echt goed nieuws

Het realisme van de portretten is verbluffend, ongeveer zoals de dieren in grotten van Lascaux, Chauvet en Sulawesi (Leang Tedongnge) verbluffend zijn. Zo oud en zo goed! Maar nu zijn het geen dieren maar mensen, die je aan kijken alsof je voor de spiegel staat. Vol frontaal en onbeschaamd. De vraag of er vooruitgang in de kunst is, wordt door de beste portretten meteen belachelijk gemaakt.

Vloeibare was

Vooral de portretten geschilderd met vloeibare was zien eruit alsof de schilder net zijn kwasten en spatels – waarmee de dikke laag gekleurde was werd ingesneden, bijvoorbeeld voor arceringen – heeft neergelegd. „The Fayoum portraits touch us, as if they have been painted last month”, schreef de Britse kunstcriticus John Berger. „Why? That is the riddle.”

Het is een raadsel dat niet opgelost kan worden, hoeveel je ook over de portretten te weten komt, en je kunt op deze geweldige tentoonstelling heel veel te weten komen. Er zijn niet alleen 38 mummiepaneelportretten te zien (waarvan zes uit de eigen collectie en zes uit het RvO), maar ook pigmenten, kwasten en spatels, sculpturen en sculptuurtjes, speelgoed, sieraden, parfumflesjes, teksten op stukjes papyrus, munten; kortom alles wat archeologisch licht kan werpen op de geportretteerden, de portrettisten en de maatschappij waarin ze leefden. Ook zijn er filmpjes waarin gepoogd wordt een mummieportret te maken, vanaf het kiezen van het hout voor het paneel, en is er een audiotour waarin kunstenaar Jasper Krabbé als schilder naar de portretten kijkt, de een met meer talent en inventiever gemaakt dan de ander.

Ondanks al deze informatie blijft het raadsel intact. Wat als de portretten inderdaad gisteren geschilderd zouden zijn? Zou men dan nog zo van ze houden? Het is juist het gegeven dat ze modern lijken maar het niet zijn, waardoor hun grootsheid wordt bepaald. In de kunst hoeven raadselen gelukkig niet opgelost te worden. Alles zit in het alsof.

Dun laagje stof

Ondertussen raakt het feit dat de portretten eigenlijk op het gemummificeerde lichaam van de overledene vast zaten, enigszins uit beeld. Het portret was slechts door een dun laagje stof van het origineel gescheiden. Maar de meeste portretten zijn door handelaars en archeologen van hun mummie gehaald en apart verkocht. Misschien beseften de vinders niet hoe bijzonder zo’n ensemble was. Misschien kon het ze niet schelen en vielen ze voor de gelijkenis van de portretten met in het Westen gebruikelijke schilderijen, die zo los ook beter te verhandelen waren en in allerlei musea terecht zijn gekomen. Zo waren er ook geheel beschilderde lijkwaden en mummiemaskers die vast zaten aan mummie kisten, maar die zijn minder bekend geworden. Laten we nu even dromen van een groot museum in Fajoem, waar alle duizend overgeleverde mummieportretten tentoongesteld worden.

Portret van ‘Ammonios, 225–250 na Chr. Linnen met encaustische beschildering.

Portret van een man, ca. 250 na Chr. Lindenhout met tempera-beschildering.

Net als de schedels in Jericho verkeerden de mummies waarschijnlijk nog enige tijd onder de levenden, in een kapel of thuis, waar ze rechtop stonden. Op de windsels van één mummie heeft een kind een tekening gemaakt. Na een paar maanden werden de mummies bijgezet en konden ze alleen nog door de goden worden gezien.

Wanneer werden de portretten geschilderd, bij leven of na de dood? In dat laatste geval doen ze denken aan foto’s uit de 19de eeuw, die soms van dode mensen werden gemaakt, alsof ze nog leefden. Vaak waren het kleine kinderen, en was het de eerste foto van het kind, de laatste mogelijkheid om een gelijkenis te behouden. Sommige kinderen hebben hun ogen open, soms zijn de ogen later op de foto getekend.

Volgens de catalogus werden de mummieportretten direct na het overlijden gemaakt, maar zeker is dat niet. Op sommige portretten is de haarstijl bijvoorbeeld veranderd en aangepast aan de laatste mode. Als ze na het overlijden geschilderd werden, blijft de vraag over of de overledenen dan hun ogen dicht hadden. Misschien was het in Egypte toen geen gewoonte om de ogen van een overledene te sluiten, misschien was het juist het talent van de schilders, die de geportretteerde misschien nooit levend had gezien, om die gesloten ogen weer open te krijgen. Misschien werden ze daarom wel zo groot geschilderd. Juist de blik in de ogen is op de mummieportretten zo levendig en indringend. Alsof ze ons aankijken.

Koffiemokken

Het is ook nog steeds de vraag hoe gelijkend de portretten waren. Er is wel gesuggereerd dat de kunstenaars diverse sjablonen konden volgen, waar dan een of meer individuele kenmerken aan werden toegevoegd. Geen portretten dus maar tronies, zoals in de 17de eeuw in Nederland gezichten van herkenbare types als bedelaars of vrolijke drinkebroers werden genoemd. Tja, wie zal het zeggen? De meeste mensen lijken nu eenmaal op elkaar, sommigen alleen een beetje meer dan anderen. De Egyptische fotograaf Aya Abdel Rahman zocht in het moderne Egypte naar mensen die sterk op een Fajoemportret lijken en fotografeerde die naast hun tweeduizend jaar oude evenbeeld. In de Fajoem zelf zijn de mummieportretten alom aanwezig, tot op muurschilderingen en koffiemokken, voor toeristen maar ook voor de bewoners zelf. Nu dat museum met originelen nog…

Het British Museum liet in 2016 met behulp van de nieuwste technieken een portretbuste maken van hun Jericho schedel. „The face of a man that lived and died over 9,500 years ago can now be seen for the first time since his plaster likeness was created in ancient Jericho”, juicht de website. Maar het hoofd ontbeert de magie van het origineel; al het alsof is verdwenen. In het Allard Pierson is ook een reconstructie te zien. Achter een muurtje ligt de mummie van een kind met het portret er nog op bevestigd. Het kind ligt achter een muurtje – het tentoonstellen van menselijke resten is niet meer vanzelfsprekend en als het toch gebeurt moet de bezoeker in ieder geval de kans geboden worden eraan voorbij te gaan (het museum vermeldt ook dat het woord mummie – in de westerse popcultuur vaak gezien als een soort zombie – niet onomstreden is, maar gebruikt het wel).

Wie er geen bezwaar tegen heeft, ziet op de mummie een gezicht dat niet lijkt op de 3D reconstructie. Met behulp van een CT scan is vastgesteld dat het lichaam in de windselen waarschijnlijk al geskeletteerd was voor het werd gemummificeerd en dat de overledene veel jonger was dan het portret doet vermoeden. Een raadsel en een romantisch verlangen: zo stelden de ouders zich hun zoon vijf jaar na zijn dood voor, in hun nu. Alsof hij niet was overleden.

Foto Musée du Louvre, Dist. RMN-Grand Palais / Georges Poncet

Pikant gevecht tussen youtuber Jake Paul (27) en bokslegende Mike Tyson (58) in potentie een kijkcijferkanon voor Netflix

admin
November 15, 2024
0

Een 58-jarige bokslegende en een 27-jarige youtuber komen op elkaar af. Strakke gezichten, intens oogcontact. Dan stapt de youtuber op de voet van de bokslegende. De bokslegende veert op en geeft de youtuber een klap in zijn gezicht. Iemand springt tussen de mannen in. De youtuber blijft stevig op zijn benen staan. Geen van beiden draagt een shirt.

„Mike Tyson, ik vond het een schattige klap, maatje”, zegt Jake Paul vlak na het incident, ogenschijnlijk gelaten. Hij vervolgt: „Maar morgen sla ik je fucking knock-out.” Dan, met stemverheffing: „Ik sla hem verrot! Hij slaat als een bitch. Nu is het persoonlijk.” Paul grijpt nu met beide handen de microfoon vast en schreeuwt: „Hij moet DOOOOOOD!”

Betere reclame had Netflix zich niet kunnen wensen voor het duel waar boksliefhebbers al maandenlang naar uitkijken. De beelden gingen vrijdag viraal — vrijwel iedereen vindt er wel iets van. In de nacht van vrijdag op zaterdag (02.00 uur Nederlandse tijd) begint het gevecht.

Ruim 282 miljoen Netflix-abonnees kunnen het spectaculaire gevecht zonder additionele kosten live volgen. Daarmee is het niet alleen een belangrijk weegmoment voor de puberale internetster die plotseling serieus ging boksen (en die velen liever vandaag dan morgen knock-out zien gaan) en voor de gepensioneerde bokskampioen met zijn kwistige leefstijl – seks, drank en cannabis – die zijn reputatie op het spel zet.

Onontgonnen terrein

Streamingdienst Netflix waagt zich met de live-uitzending namelijk op een relatief onontgonnen terrein met een enorm groeipotentieel. Het bedrijf hoopt dat de grootste live-sportuitzending sinds de oprichting in 1997 zonder technische problemen verloopt.

In een medialandschap waarin lineaire televisie sterk aan populariteit inboet, blijven sportevenementen volle zalen trekken. Technologiebedrijven spelen daarop in: Amazon sloot in 2021 een miljardendeal met de Amerikaanse National Football League (NFL), HBO verwierf de uitzendrechten voor de Olympische Spelen afgelopen zomer.

Met het gevecht tussen Jake Paul en Mike Tyson heeft Netflix alles in huis gehaald om een kijkcijferkanon te produceren. Het Amerikaanse bedrijf verwacht ongeveer 300 miljoen kijkers wereldwijd. Zij kunnen de uitzending volgen in het Engels, Spaans, Braziliaans Portugees, Frans en in het Duits.

Internetster

Het gevecht slaat een brug tussen twee generaties hypermasculiene mannen. Aan de ene kant staat een jongere generatie die opgroeide met de video’s van Jake Paul en zijn eveneens populaire broer Logan Paul, eerst op videoplatform Vine en daarna op YouTube. Daar heeft Jake Paul bijna 21 miljoen abonnees, aan wie hij zijn dure huizen, sportauto’s en Nederlandse vriendin, langebaanschaatser Jutta Leerdam, laat zien.

‘Iron Mike’ verwierf tussen 1985 en 2005 internationale bekendheid als de onverschrokken vechter met zijn dodelijke combinaties. Hij is driemalig wereldkampioen. Vijftig zeges, waarvan 44 knock-outs, met daartegenover slechts zes verliespartijen, leverden hem de koosnaam ‘De gevaarlijkste man op de planeet’ op – een imago dat hij bekrachtigde toen hij in 2003 zijn iconische gezichtstatoeage liet zetten.

Die felbevochten reputatie zet Tyson nu op het spel, maar daar staat naar verluidt wel bijna 19 miljoen dollar tegenover. Paul zegt dat hij vooral eindelijk serieus genomen wil worden als bokser. Zijn fysieke transformatie sinds zijn professionele debuut in 2020 is indrukwekkend. De vraag is of winst tegen een 58-jarige man, die het gevecht in de zomer nog moest uitstellen vanwege maagklachten, hem het gewenste respect oplevert. Hij houdt hoe dan ook 38 miljoen euro over aan het gevecht.

JET-topman Jitse Groen wist deze week eindelijk Grubhub te verkopen, met flink verlies

admin
November 15, 2024
0

Just Eat Takeaway en Grubhub, hoe zat dat ook alweer?

In 2021 konden bezorgbedrijven als Just Eat Takeaway (ook wel JET), bekend van Thuisbezorgd.nl, hun geluk niet op: door de pandemie waren de omzetten van bezorgdiensten door het dak gegaan, nadat er miljoenen nieuwe gebruikers bij waren gekomen. Oprichter en topman Jitse Groen zag ook wel iets in Grubhub, een bedrijf uit Chicago dat in 2004 was opgericht en voornamelijk actief was in New York. Groen wilde via Grubhub gaan groeien in de Verenigde Staten, na al groot te zijn geworden in Nederland, het VK en Duitsland. Hij was bereid daarvoor flink wat geld neer te leggen: Groen kocht Grubhub voor ruim 7 miljard dollar.

En drie jaar later dus alweer verkopen. Waarom?

Helaas voor voedselbezorgbedrijven bleek de corona-euforie maar van korte duur. Na de pandemie zakten de verkopen razendsnel in toen mensen weer de restaurants in doken. Al in april 2022 liet JET weten dat het keek naar een verkoop van Grubhub, nadat meerdere beleggers daartoe hadden opgeroepen. Het schreef ook al gauw 3 miljard euro af op de waarde van het bedrijf. Het zou uiteindelijk nog twee jaar duren tot deze week de verkoop slaagde, aan het Amerikaanse Wonder. Dat bedrijf is opgericht door investeerder Marc Lore en maakt eten in eigen keukens om dit vervolgens te bezorgen. Grubhub komt in handen van deze partij voor 650 miljoen euro.

Huh? Dus een verlies op Grubhub van meer dan 6 miljard dollar?

Zeker. Eigenlijk meer zelfs: 150 miljoen van de verkoop is daadwerkelijke cash voor JET, met de overige 500 miljoen worden alleen schulden afgelost. En het wordt nog pijnlijker: vrijdag zei een van de oprichters van Grubhub, Matt Maloney, tegen de Britse krant Financial Times dat hij maar liefst twee keer geprobeerd zou hebben om het bedrijf terug te kopen voor 1 miljard dollar – dus veel meer dan de huidige 650 miljoen. Hij zou daarbij steun hebben gehad van internationale private-equitypartijen. Volgens Maloney hoorde hij de tweede keer terug dat Groen geen interesse had om het bedrijf aan hem te verkopen, waarna het stil bleef. JET ontkent in de FT het nieuws en zegt dat er inderdaad biedingen binnenkwamen van partijen in samenwerking met Maloney, maar dat die zich zelf terugtrokken na boekenonderzoek.

Opmerkelijk allemaal. Hoe hebben beleggers gereageerd op de verkoop?

Die lijken vooral erg blij dat het Groen eindelijk gelukt is van Grubhub af te komen en dat het Amerikaanse avontuur is afgerond. Deze week steeg de koers met maar liefst 27 procent. Ook vrijdag, de dag dat Maloney zijn uitspraken deed, kwamen er nog meerdere procenten bij. Een aandeel JET is nu 14,50 euro waard. Belangrijk is wel om daarbij op te merken dat op het hoogtepunt van de pandemie dit meer dan 100 euro was. Groen leek afgelopen week te hopen dat zijn bedrijf zonder de ballast van Grubhub weer langzamerhand die kant op kan gaan, concurrenten als DoorDash en Uber achterna die hun koersen de afgelopen tijd wél langzaam zagen oplopen. De verkoop „zal onze groei versnellen”, aldus Groen in het begeleidende statement.

Wat vindt NRC | Dick Schoof heeft zichzelf gediskwalificeerd als verbindend premier

admin
November 15, 2024
0

De mist van wat zich in de nacht van vorige week donderdag op vrijdag had afgespeeld in Amsterdam was nog niet opgetrokken, of premier Dick Schoof wist het al zeker. Een deel van de mogelijke daders, zei hij tijdens een persconferentie maandagavond, was „een specifieke groep jongeren met een migratieachtergrond”. Om daar direct de conclusie aan te verbinden dat Nederland „een integratieprobleem” heeft.

Het is een stevige uitspraak voor iemand die het „graag bij de feiten houdt”, zoals Schoof tijdens diezelfde persconferentie benadrukte. Want op maandagavond waren de feiten over die nacht vol onlusten en geweldsincidenten nog allerminst duidelijk. Ook nu, ruim een week later, zoekt de politie nog naar daders. Beelden worden geanalyseerd, ooggetuigen gesproken en slachtoffers gehoord.

Wat wel duidelijk is: Israëlische voetbalsupporters zijn opgejaagd en aangevallen. Er is geweld gebruikt dat deels waarschijnlijk antisemitisch gemotiveerd is en een deel van de Joodse gemeenschap voelt zich onveilig in eigen stad. Wat ook duidelijk is: Israëlische voetbalsupporters riepen racistische en provocerende leuzen, trokken Palestijnse vlaggen van privéwoningen en vielen mensen aan. Ook islamitische en (pro-)Palestijnse inwoners van Amsterdam voelen zich onveilig en onbeschermd.

Schoof, die zich in zijn eerdere optredens juist op de vlakte hield, omdat hij als partijloze premier niet te veel meningen wilde verkondigen, besloot de rust niet te bewaren. Hij stookte de boel op in plaats van een poging te doen de maatschappelijke brand te blussen. Hij spreekt over „daders” nog voordat er strafrechtelijk onderzoek heeft plaatsgevonden en rept van „forse ontsporingen”. In zijn woorden klinkt de echo van Geert Wilders, de leider van de grootste partij van Nederland.

Met deze opstelling heeft Dick Schoof zichzelf gediskwalificeerd als verbindend premier, in die rol schiet hij ernstig tekort. Van nationale stokebrand Wilders verwacht niemand anders. Dat maakt zijn pogingen om groepen tegen elkaar op te zetten niet minder kwalijk, maar Wilders’ werkwijze is bekend. Van Schoof hadden mensen mogen verwachten dat hij premier is van alle Nederlanders. Ook van inwoners met een migratieachtergrond.

Deze landelijke kopstukken hadden een voorbeeld mogen nemen aan de Amsterdamse driehoek van burgemeester Femke Halsema, politiechef Peter Holla en hoofdofficier van justitie René de Beukelaer. Nadat zij zich tijdens hun eerste persconferentie op vrijdag, waarin Halsema sprak van „een gitzwarte nacht” vooral concentreerden op het mogelijk antisemitische karakter van het geweld, veranderden zij hun toon.

In het feitenrelaas dat zij maandagavond naar de Amsterdamse gemeenteraad stuurden schreven ze „dat antisemitisme niet met ander racisme kan worden beantwoord: de veiligheid van de ene groep mag niet ten koste gaan van de veiligheid van de andere. Joodse Amsterdammers worden niet veiliger als Marokkaanse en islamitische Amsterdammers onveiliger en onvrijer worden. Integendeel.”

De gevolgen van de onverzoenlijke opstelling van Schoof kunnen ook gevaarlijk zijn. Als alleen grote woorden nog tellen, verandert de landelijke politiek in een megafoon waardoor politici om het hardst hun verontwaardiging roepen. Dat bleek wel in het Tweede Kamerdebat op woensdag. Daar vroegen regeringspartijen om zware maatregelen, waarvan sommige direct aan de rechtsstaat knagen.

Zo wil het kabinet onderzoeken of het Nederlandse paspoort afgenomen kan worden van mensen met een dubbele nationaliteit die zich schuldig maken aan antisemitisme. Dat leidt volgens juristen mogelijk tot een ongelijke behandeling tussen groepen Nederlanders. Ook zou instagramaccount Cestmocro, dat volgens BBB-leider Caroline van der Plas „overloopt van antisemitisme” aangepakt moeten worden. Een maatregel die juristen bestempelen als censuur, die mensenrechten zou inperken.

Wilders kiest al jaren de populistische weg van de minste weerstand. Zijn stijl krijgt steeds meer navolging en nu zelfs van de premier. Het is makkelijker een huis in de fik te steken dan er een te bouwen, spreekt ook uit de crisissfeer vrijdag in het kabinet. Terwijl bouwen is waar Nederland behoefte aan heeft. Er is rust nodig. Om scherp te krijgen wat er is gebeurd, daders te bestraffen en lessen te trekken voor de toekomst. Femke Halsema zei dat zij, de driehoek en het stadsbestuur hun „stinkende best” gaan doen om Amsterdam „te laten helen”. Het land zou ook wat heling kunnen gebruiken.