Het hele systeem omverwerpen? Goed idee, vindt 20 procent van de Nederlanders

Bijna een derde van de Nederlanders vindt dat „harde acties” tegen de overheid nodig zijn als die „keer op keer niet luistert”. Een op de vijf Nederlanders vindt zelfs dat het hele systeem het best „omver geworpen kan worden”, omdat de overheid „niet functioneert”.

Dat blijkt uit het Continu Onderzoek Burgerperspectieven van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), een onderzoek dat meermaals per jaar wordt gepubliceerd en al loopt sinds 2008. In Den Haag wordt het gezien als een thermometer die aangeeft wat de stemming in het land is. Voor het eerst werden in het onderzoek ook stellingen opgenomen over de steun voor harde acties tegen de overheid. Daaruit blijkt dat 6 procent van de Nederlanders het eens is met de stelling dat de overheid „het verdient om hard (desnoods met geweld) aangepakt te worden”. Daarbij geldt: hoe minder vertrouwen mensen in de politiek hebben en hoe minder gehoord ze zich voelen, hoe meer ze harde acties tegen de overheid steunen.

Het zijn cijfers die tot zorgen zouden kunnen baren, maar die ook om nuance vragen, zegt SCP-onderzoeker Emily Miltenburg. „Dat zoveel mensen harde acties tegen de overheid steunen, betekent niet direct dat ze zelf in actie komen.”

Protest tegen het stikstofbeleid van het kabinet.
Foto Nico Garstman/ANP

De actiebereidheid ligt laag, aldus het SCP, en in een toelichting zeggen mensen dat ze met omverwerpen bijvoorbeeld ook nieuwe verkiezingen bedoelen, of een kabinetsval. „We moeten het niet onderschatten”, zegt Miltenburg. „Het is een behoorlijk aantal. Maar het valt op dat mensen er wel binnen de kaders van de democratische rechtsstaat over spreken. Wij interpreteren het als een wens tot verandering”.

De onderzoeker wijst er ook op dat uit vragen over gewelddadige demonstraties blijkt dat mensen geweld afkeuren. Dat geldt ook voor verstoring van bijvoorbeeld vergaderingen in de Tweede Kamer.

Prinsjesdagprotest van de SP.
Foto Sandra Uittenbogaart/ANP

Al jaren laten de onderzoeken van het SCP een somber beeld van Nederland zien, zeker sinds 2021. Na de Tweede Kamerverkiezingen in dat jaar, de functie-elders-notitie over Pieter Omtzigt, de debatten daarover en de langste formatie ooit bleef het politieke vertrouwen laag. Ongewoon, omdat nieuwe verkiezingen en een nieuw kabinet normaal juist voor een opleving van het vertrouwen zorgen. Maar Nederlanders zagen dat dezelfde partijen van Rutte III samen Rutte IV vormden, deels zelfs met dezelfde bewindspersonen. Bovendien vonden ze dat crises zoals rond klimaat, stikstof, volkshuisvesting en inflatie zich opstapelden, en de politiek daar geen oplossingen voor bood.

onderzoeker SCPEmily Miltenburg Mensen zien de politiek ook als probleem

„Sinds 2021 zien we eenzelfde beeld”, zegt Miltenburg. „Dat de onvrede over de politiek groot is en dat mensen vinden dat de politiek niet luistert.” De verkiezingsuitslag verbaasde haar dan ook niet. „We schrijven al twee jaar op dat mensen niet alleen ontevreden zijn over de politiek, ze zien de politiek ook als probleem”.

Toch ziet Miltenburg de stemmen op de PVV, die de grootste partij werd, niet als proteststemmen. „Het is geen stem tegen, maar een stem voor een andere koers.”

Bereidheid tot demonstraties

Het SCP onderzocht ook de bereidheid om te demonstreren en opvattingen over demonstraties. Wat bleek: mensen zijn eerder geneigd vóór een demonstratie te zijn als het onderwerp strookt met hun eigen opvattingen. „Er zit iets van eigenbelang in”, zegt Miltenburg. „Als ze het niet met de inhoud eens zijn, keuren mensen demonstraties vaker af. Dat zagen we eerder ook bij onderzoeken naar de vrijheid van meningsuiting: mensen die vonden dat je alles moest kunnen zeggen, maar over sommige groepen net iets meer.”

Protest van Extinction Rebellion
Foto Dirk Hol/ANP

De meeste Nederlanders, ruim 70 procent, noemen de kans (zeer) klein dat zij in actie komen als er een wetsvoorstel behandeld zou worden door de Tweede Kamer dat zij „zeer onrechtvaardig of verkeerd” vinden. Twaalf procent is daar wel toe bereid, bijvoorbeeld door te demonstreren of het tekenen van een petitie.

Of de verkiezingsuitslag van 22 november iets verandert aan de stemming in het land en het politieke vertrouwen is ongewis. Het onderzoek van het SCP liep tot en met augustus. „Het is de vraag welke verkiezingsbeloftes en welke fundamentele keuzes er gemaakt gaan worden door een nieuw kabinet”, zegt Miltenburg. Wat volgens haar zou kúnnen helpen: „Een snelle formatie en een kabinet met een duidelijke visie hoe de problemen in Nederland kunnen worden opgelost.”


Lees ook
In somber Nederland klinkt onvrede en soms woede over de politiek. ‘Ik vertrouw het niet’

Straatbeeld in Delden.