Oké, als hij dan toch iets positiefs over het deze week overeengekomen Europese asiel- en migratiepact moet noemen, is het dat Brussel überhaupt een akkoord over het onderwerp bereikt heeft. Dat is op zichzelf al heel wat, na ruim vier jaar gesteggel. Maar inhoudelijk, zegt universitair docent internationaal en Europees migratierecht Salvatore Nicolosi van de Universiteit Utrecht, is het pact een „grote teleurstelling”.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109444147-6152fc.jpg|https://images.nrc.nl/ZFp904yLEexdOM2QZwC0NM05exc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109444147-6152fc.jpg|https://images.nrc.nl/RQD-YYuDQ7BhUWF03c5Zxi0KO6M=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109444147-6152fc.jpg)
Met het pact hoopt Europa ‘grip’ te krijgen op migratie, na jaren die gekenmerkt werden door volle opvangcentra voor asielzoekers. De afspraken voorzien in strengere grensprocedures, in ruil voor meer solidariteit tussen de lidstaten. Wie weinig kans maakt op asiel, wordt direct apart gezet aan de buitengrenzen en zo mogelijk snel teruggestuurd. En degenen die wel mogen blijven, worden eerlijk over de lidstaten verdeeld – al kunnen die landen die plicht ook afkopen.
Wanneer Nicolosi de afspraken door een juridische bril bekijkt, ziet hij meteen een groot probleem opdoemen: „De afspraken schaden de mensenrechten van migranten.”
Op welke manieren?
„Om te beginnen worden migranten volgens deze afspraken gedetineerd aan de Europese buitengrens. In Brussel zeggen ze dat het geen detentiecentra zullen worden, maar het staat vast dat ze geen bewegingsvrijheid zullen hebben. En migratie is geen misdaad.
„Ten tweede is er afgesproken dat migranten, zolang ze daar aan de buitengrens vastgehouden worden, formeel nog geen voet op Europees grondgebied gezet zouden hebben. Dit wordt ook wel de ‘fictie van niet-wettelijke entree’ genoemd: je bent er wel fysiek, maar juridisch ben je er niet. Een belangrijke notie, want wie fysiek in Europa is, heeft het recht om asiel aan te vragen. Die fictie van niet-wettelijke entree is in strijd met de principes van het internationaal recht. De speciale rapporteur van de mensenrechten van migranten, van de Verenigde Naties, heeft vorige week zijn zorgen over dit concept uitgesproken.”
Op Schiphol word je toch ook geacht nog niet in Nederland te zijn tot je de douane door bent?
„Klopt. Maar ook daarvan heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gezegd dat mensen het recht hebben om ook al voor de douane asiel aan te vragen.”
Welke zorgen heeft u nog meer?
„Ten derde is de detentie aan de buitengrenzen opgerekt tot kinderen vanaf twaalf jaar. Dit is in strijd met het Verdrag inzake de rechten van het kind, dat bepaalt dat kinderen alleen als laatste redmiddel en voor zo kort mogelijke tijd mogen worden gearresteerd, vastgehouden of gevangengezet.
„Dan is er, ten vierde, de afspraak dat je automatisch in een versnelde procedure terechtkomt als minder dan een vijfde van de asielaanvragen uit jouw land gehonoreerd wordt. Dat is problematisch omdat vluchtelingen uit zogenoemde ‘veilige landen’ nog altijd een individuele reden kunnen hebben om asiel aan te vragen. Het is in tegenspraak met het Vluchtelingenverdrag van de VN dat je groepen aanvragen over één kam scheert op basis van hun nationaliteit: iedereen heeft recht op een individuele beoordeling.”
Lees ook
Is dit het definitieve antwoord op Europese migratiezorgen? Vijf vragen over het EU-migratiepact
Maar ook in de versnelde procedure kan iemand met een goede reden er toch uitgepikt worden?
„Dat is maar de vraag. In de versnelde procedure gelden sommige regels niet. Je komt bijvoorbeeld alleen in hoger beroep voor juridische bijstand in aanmerking. Dit verkleint de kans op internationale bescherming, ook voor wie daar recht op heeft.”
Zijn we er dan?
„Helaas niet. Ten vijfde heb ik begrepen dat de nieuwe herverdelingssystematiek geen voorrang geeft aan een vestigingsland waar een statushouder al familie heeft zitten. Dit zou in strijd zijn met het principe van de eenheid van families.
„En ten zesde kunnen lidstaten van alle afspraken afwijken in geval van crisis: een pandemie, of een te hoog aantal aanvragen, of wanneer Rusland migranten als wapen inzet. Met die afwijking van de regels is het al helemaal de vraag of de rechten van migranten voldoende gewaarborgd worden.”
Verwacht u dat de afspraken in het pact juridisch aangevochten zullen worden?
„Nog niet, want voorlopig gaat het om voorstellen, die in het voorjaar nog bekrachtigd moeten worden. Maar daarna zullen de rechters het wel druk krijgen, vermoed ik.”
Goed, juridisch is er het een ander op het pact aan te merken. Maar zal het dan wel effectief zijn?
„Nee. Ik denk niet dat dit pact tot minder migranten zal leiden. Afspraken om migratie aan de buitengrenzen of in derde landen te regelen zullen migranten niet tegenhouden. Er is altijd een andere route. Ik denk ook niet dat de strenge regels op zichzelf mensen zullen afschrikken: veel mensen ontvluchten een zeer wrede context van geweld en gebrek aan kansen.
„Daarbij gaat het akkoord ervan uit dat de veilige landen hun onderdanen zullen terugnemen. Dat gebeurt op dit moment maar in een op de vijf gevallen. Je kunt misschien afspraken maken met landen als Marokko en Tunesië om meer mensen terug te nemen, maar weer anderen zullen nog steeds naar Europa reizen.”
Je kunt ook zeggen: dit is nu eenmaal wat er politiek haalbaar is.
„Europa heeft een grote traditie op het gebied van mensenrechten. Nu richt het zich alleen nog op veiligheid, zonder bescherming van individuen. Toen in 1999 in het Finse Tampere het Gemeenschappelijk Europees Asielsysteem werd afgesproken, werd er gezegd dat het in strijd zou zijn met de tradities om mensen toegang tot asiel te onthouden. Die geest is compleet verwaterd.”
Denkt u niet dat Europese leiders ook streng willen zijn uit vrees voor de opkomst van radicaal-rechts?
„Dat denk ik wel. Maar het is bekrompen. En het zal de aantallen migranten niet naar beneden krijgen. Daar zal radicaal-rechts vervolgens weer op wijzen.”
Wat was het alternatief?
„Laat migranten veilig op Europees grondgebied arriveren, dat zou de basis van elk systeem moeten zijn. Dit pact is een gemiste kans.”
Lees ook
VVD ziet Europees pact als nuttig instrument
Leeslijst
