De 20 beste films van 2023 volgens NRC

‘Donkere wolken pakken zich samen. Een perfecte storm dreigt.’ Zo keken we terug op filmjaar 2022. Elke middelgrote kwaliteitsfilm leek dat jaar te falen. Na de pandemie keerden de popcornliefhebbers terug naar de bioscoop, de filmliefhebbers nauwelijks. We zagen het somber in. Straks waren er alleen nog voorspelbare blockbusters of no-budget-arthousefilms in de bioscoop te zien.

Toch werd 2023 een feestelijk jaar. Want: chaos! Hollywood kraakt onder de schuldenlast door Covid-19 en streaming en staking, en normaliter volgt dan risicomijdend gedrag. Maar wat is er nog ‘veilig’ als vertrouwde ‘filmfranchises’ kwakkelen, chaoscinema als Everything Everywhere All At Once zeven Oscar wint, feministische essayfilm Barbie dé zomerhit is en het statige, cerebrale Oppenheimer bijna een miljard dollar binnen harkt? Er hangt verandering in de lucht. Hopen we.

O ja: de filmliefhebber keerde in 2023 ook weer terug naar de filmtheaters. De grote festivals – Cannes, Venetië, Berlijn – kwamen hun post-coronadip te boven. Er kwamen prachtfilms uit. Kijk maar.

20 May December

Actrice Elizabeth (Nathalie Portman) onderzoekt Gracie (Julianne Moore) om haar te spelen in een film. Twintig jaar eerder had de 36-jarige Gracie een affaire met de 13-jarige Joe, van wiens kind ze in de gevangenis beviel. Later trouwden ze.

Lees ook: Misleiding, manipulatie en metamorfose in ‘May December’

19 Spider-Man: Across the Spider-Verse

Voorganger Spider-Man: Into the Spider-Verse vernieuwde het hele superheldengenre. Ook in het vervolg is de virtuoze animatiestijl verbluffend. En het verhaal, dat Spider-Man uit alle universa opduikt, is hoogst origineel. Kritisch gerecenseerd, maar wel geliefd bij de rest van de filmredactie.

Lees ook: Ook Spider-Man wordt uitentreuren uitgemolken

18 Killers of the Flower Moon

Scorsese is nog lang niet klaar met het verfilmen van Amerikaanse hebzucht en geweld. In dit verhaal over de massamoord op het Osage-volk, raken de gruwelen harder dan ooit.

Lees ook: Scorseses ‘Killers of the Flower Moon’ is een bloedbad in slow motion

17 Barbie

Regisseur Greta Gerwig en haar partner scenarist Noah Baumbach zijn erin geslaagd een film te maken die Barbie tegelijkertijd viert en bekritiseert. En dat in kauwgomroze.

Lees ook: Is Barbie misschien té slim?

16 Falcon Lake

Op het eerste gezicht een sterk, standaard coming of age-verhaal. Een tienerliefde op een lome zomervakantie. Maar daarachter zit, virtuoos, een andere, griezelige film verborgen.

Lees ook: Coming-of-age aan een meer met een lugubere onderstroom

15 Fallen Leaves

Een typische film voor de Finse Aki Kaurismäki. In een wereld vol lijden vindt een depressieve alcoholist zijn depressieve liefde. Tragisch, beeldschoon en hilarisch.

Lees ook: ‘Fallen Leaves’: liefde in een depressief universum volgens Aki Kaurismäki

14 Roter Himmel

De nostalgische, idyllische zomerfilm is een fictie geworden, zei regisseur Christian Petzold. In Roter Himmel, zijn labyrinthische vertelling over een zelfingenomen schrijver en zijn muze, staat de hemel in brand.

Lees ook: ‘Roter Himmel’: een idyllische zomer in een brandende wereld

13 Dearest Fiona

Brieven die Fiona Tans Indonesisch-Chinese vader eind jaren tachtig vanuit Australië naar haar schreef, voorgelezen bij oude filmopnamen van Nederland tussen 1900 en 1930. Een intrigerende, intieme ervaring.

Lees ook: Fiona Tan maakt kunst met de logica van een kattensprong

12 Sweet Dreams

Met zes Gouden Kalveren de grote winnaar van de Nederlandse filmprijzen. Actrice Renée Soutendijk imponeert in deze inventieve, grillige, ironische film over het Nederlandse koloniale verleden in Nederlands-Indië.

Lees ook: Openingsfilm ‘Sweet Dreams’ van Nederlands Film Festival is koortsdroom van het kolonialisme

11 Sparta

Ingenieur Ewald bloeit op als hij met jongens mag ravotten. In een prachtige scène houdt hij een sneeuwballengevecht met de Roemeense jeugd. Maar dan wordt hij opgewonden en raakt hij in paniek, in zijn auto barst hij in tranen uit. Regisseur Ulrich Seidl verheft het troosteloze leven van de pedofiele Ewald tot kunst.

Lees ook: Ulrich Seidl laat je empathie voelen voor een tragische pedofiel in ‘Sparta’

10 Past Lives

In Past Lives draait liefde niet om onvermijdelijkheid, maar om keuzes. Nora heeft een leven en liefde gekozen. Als een oude geliefde plots haar leven binnenwandelt, wordt ze gedwongen over haar keuzes na te denken. Een bijna perfecte film over een schone, pijnlijke vermeden liefde.

Lees ook: ‘Past Lives’: een schone, vermeden liefde

9 All the Beauty and the Bloodshed

Deze Gouden Leeuw-winnende documentaire is een zeer persoonlijk verslag van de kunstenaar Nan Goldin. Zij nam de strijd op tegen de farmaceutenfamilie Sackler, wier verkoop van opiaten miljoenen Amerikanen, ook Goldin, verslaafd maakte aan pijnstillers.

Lees ook: Uniek portret van Nan Goldin als kunstenaar en activist

8 Oppenheimer

Misschien wel de beste film van Christopher Nolan (Inception) tot nu toe. Oppenheimer bereikt in drie uur een ongekende psychologische diepgang voor een Hollywood-biofilm. Je voélt de knal van de atoombom: fysiek, moreel én persoonlijk.

Lees ook: ‘Oppenheimer’ bereikt een ongekende psychologische diepgang voor een Hollywood-film

7 De Bezette Stad

Een unieke oorlogsdocumentaire. Geen seconde zwart-wit, archiefbeeld, krantenkop of interview. Geen tanks of stampende laarzen. In plaats daarvan verweeft regisseur Steve McQueen de recente coronapandemie Amsterdam met oorlogsverhalen, gebaseerd op het boek van Bianca Stigter Atlas van een bezette stad.

Lees ook: ‘De bezette stad’ is een film over veel meer dan de holocaust

6 Godland

Een jonge Deense priester trekt naar een afgelegen deel van IJsland om het woord van god te verspreiden. Hoe dieper hij het landschap inreist, hoe meer hij de connectie met zijn geloof en de wereld om hem heen verliest. In de context van de film krijgt het landschap een haast filosofische betekenis.

Lees ook: ‘Godland’ is formidabel historisch drama in de IJslandse wildernis

5 The Banshees of Inisherin

Plotseling zegt Colm de vriendschap met Pádraic op. Hij vindt hem niet meer aardig. Hoe meer Pádraic zijn beste vriend probeert terug te winnen, hoe harder die hem afwijst. De film is ontroerend en grappig, hoe je hem ook bekijkt – als parabel voor de Ierse burgeroorlog, of als verhandeling over de strijd tegen vergetelheid.

Lees ook: Vijf ballen voor ‘The Banshees of Inisherin’: feilloze combinatie van komedie en drama

4 The Quiet Girl

De jonge, verwaarloosde Cáit wordt naar een pleeggezin gestuurd. Tijdens een broeierige zomer bloeit ze op door piepkleine daden van genegenheid. Het moment dat de norse pleegvader haar een koekje geeft, roert tot tranen.

Lees ook: ‘The Quiet Girl’ gaat over affectieve, emotionele verwaarlozing

3 Anatomy of a Fall

In Gouden Palm-winnaar Anatomie d’une chute staat een schrijfster terecht voor de dood van haar man. Was het een val of een klap die een einde aan zijn leven maakte? Alles is ambivalent in dit rechtbankdrama, dat uiteindelijk een ontleding van een huwelijk wordt. De vraag is uiteindelijk: welk construct van de waarheid geloof je?

Lees ook: ‘Anatomy of a Fall’: ontleding van een huwelijk in verval

2 Tár

De charmante, briljante, hoogmoedige dirigent Lydia Tár komt ten val door een #MeToo-zaak. Maar Tár gaat over veel meer: ontsnapping in schoonheid, giftige hoogmoed. Én klassieke muziek. Maar dat is slechts een etalagepop waaraan een klassiek ondergangsepos wordt opgehangen.

Lees ook: Is dirigent Lydia Tár alleen jager of toch ook prooi?

1 Aftersun

Regisseur Charlotte Wells overrompelde elk filmfestival met haar film over de vakantie van een depressieve vader en zijn dochter in Turkije. De film druipt van de melancholie en nostalgie: alsof je een verfilming van een van je eigen, dierbare herinneringen ziet.

Lees ook: De melancholieke pixels die resteren van een verdwenen vader in meesterlijk ‘Aftersun’