N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
De extreme krapte op de arbeidsmarkt kan ervoor zorgen dat beleid minder vat heeft op de economie. Vraag maar aan de centrale bankiers. Door Maarten Schinkel
Animatie Anne van Wieren
Begin jaren negentig waren erg veel economen en beleidsmakers ervan overtuigd dat na elke recessie de werkloosheid zou stabiliseren op een hoger peil dan ervóór. Dat ze dat dachten, mag hun worden vergeven: twintig jaar eerder, begin jaren zeventig, was de werkloosheid extreem laag. En sindsdien was die, met de horten en stoten van de economische conjunctuur, telkens verder gestegen. Het lag voor de hand die trend te extrapoleren.
Hoe dat afliep, weten we nu. De werkloosheid daalde in de wilde tweede helft van de jaren negentig juist razendsnel, tot nog maar 3,5 procent rond de eeuwwisseling. Ruim twintig jaar dáár weer na zitten we op hetzelfde, lage, niveau. En dat wordt nu niet zozeer gezien als een overwinning, maar steeds meer als een probleem. Hieronder een van de beste manieren om die krappe arbeidsmarkt in beeld te brengen: de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal mensen dat op zoek is naar werk.
Je zou, voor Nederland, eigenlijk kunnen zeggen dat sprake is van volledige werkgelegenheid. Er is nauwelijks speling; misschien nog een beetje ‘frictiewerkloosheid’ – het oneerbiedige feit dat altijd een paar mensen even kort zonder baan moeten zitten om de arbeidsmarkt te laten functioneren. De resterende werkloosheid is er omdat vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet goed op elkaar aansluiten.
In veel andere industrielanden is de situatie nog niet zo nijpend. Maar in de Verenigde Staten en Duitsland wél – zelfs erger dan in Nederland. Dat maakt het moeilijk om beleid te voeren. Zeker voor de centrale bankiers van Europa en Amerika, die deze week hun laatste vergadering van 2023 hielden. Zij hebben vanaf anderhalf jaar geleden hun rentes sterk opgeschroefd om de oplopende inflatie te temmen. Die inflatie was deels het gevolg van de oorlog in Oekraïne, maar zij was daarvóór ook al aan de gang. De periode na de pandemie, met name de zomer van 2021, toonde een grootscheepse inhaalvraag van mensen en bedrijven, met krapte en hogere prijzen als gevolg. De door de oorlog stijgende energie- en voedselprijzen kwamen daar bovenop.
Het probleem is nu dat die renteverhogingen door de centrale bankiers nog niet zo goed werken als gedacht. En de krappe arbeidsmarkt kan daar veel mee te maken hebben. Kijk maar mee met deze cijfers van de Europese Commissie (het idee die reeksen hier te gebruiken stamt van een zeer goed rapport over de arbeidsmarkt van ING uit november).
Wat je hier ziet, is dat zelfs na anderhalf jaar van forse renteverhogingen, ondernemers in de industrie in Nederland nog altijd meer mensen willen hebben. En dat het animo hiervoor in de gehele eurozone nog maar nét negatief is. In de dienstensector is de vraag naar arbeid nog steeds positief, in Nederland én gemiddeld in de eurozone. In Nederland stijgt hij zelfs weer.
Intussen wordt op de beurzen alweer vooruitgelopen op de tijd dat de centrale banken de klus denken te hebben geklaard, en de rentes weer verlagen – wat doorgaans goed is voor de koersen. De centrale bankiers proberen op hun beurt die verwachting te temperen. En zo raken de financiële markten verzeild in een gemoedstoestand waarin ze van tijd tot tijd terechtkomen: goed nieuws is slecht nieuws, en andersom. Dat bijvoorbeeld de Amerikaanse banengroei vorige week groter was dan verwacht, en de werkloosheid daalde van 3,9 naar 3,7 procent, werd met grote teleurstelling ontvangen: nu duurt het wéér langer tot de economie voldoende is afgekoeld en de rentes naar beneden mogen.
Is het monetaire beleid minder effectief aan het worden, nu door vergrijzing de arbeidsmarkt voorlopig krap blijft? En dan nog: een rentestijging leidt misschien wel tot minder vraag naar auto’s, maar waarschijnlijk niet tot een geringere zorgbehoefte van een tachtigjarige.
Pas op met extrapoleren, zo leren de jaren negentig. Maar opmerkelijke moderne verschijnselen zijn er al genoeg. Werknemers zijn gewilder dan ooit. Deeltijdwerk rukt ook buiten Nederland op, kritiek van managers op werknemers wordt slechter ontvangen, lastige diensten ontweken door ontslag te nemen en als zelfstandige terug te keren. Met goedkope arbeidsmigratie worden tekorten opgevangen, maar dat vermindert misschien ook de druk om arbeid te besparen door te mechaniseren en automatiseren. Want waarom zou je dan nog?
Bij veel diensten gaat dat sowieso een stuk moeilijker dan in industrie en landbouw. Je kunt een buschauffeur niet winstgevender maken door hem of haar overal 100 kilometer per uur te laten rijden. En kijk eens naar het ziekteverzuim. Of we vaker verzuimen door de hogere werkdruk die het gevolg is van krapte, of omdat we er makkelijker mee wegkomen, is misschien geen populaire vraag. Maar die is het onderzoeken zeker waard, zou je denken. Want het monster van de arbeidsmarkt is nog lang niet getemd.
Goedemorgen. Een persalarm kwam hier op de redactie binnen van het ANP: SNS- en ASN-moederbedrijf de Volksbank schrapt tot 750 banen, zo meldt de Volksbank zelf.
In het persbericht lezen we dat gedwongen ontslagen „niet zijn uit te sluiten”. De bank zegt verder te gaan toewerken naar „één sterk retailmerk”. Nu zijn er nog de merken SNS, ASN Bank, RegioBank en BLG Wonen.
Dit viel ons verder op bij de speurtocht naar nieuws vanochtend:
De Duitse staalfabrikant Thyssenkrupp heeft vanochtend gewaarschuwd voor structureel lagere vraag vanuit de Europese industrie, meldt de Financial Times. Het bedrijf schrijft 1 miljard euro af op investeringen en maakte een nettoverlies van 1,4 miljard euro in in 2023. De omzet nam wel toe, met 7 procent.
De privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens heeft de jacht ingezet op de drie grote kredietinformatiebureaus in Nederland wegens privacyschending, meldt het FD.
Chinese schonetechnologiebedrijven, zoals batterijfabrikanten, die met EU-subsidie hier in Europa produceren, moeten hun technologie delen met Europese partners. Dit staat in plannen die de Europese Commissie nu voorbereidt, schrijft de Financial Times.
Nestlé splitst zijn merken af voor mineraalwater, zoals Vittel, Perrier en S.Pellegrino, meldt het ANP.
Bij de top van de twintig grootste economieën van de wereld in Rio de Janeiro hebben landen ingestemd met een armoedeplan van de Braziliaanse president Lula, schrijft NRC-correspondent Nina Jurna.
En nog even een blik op de beurzen:
In Azië hebben beleggers er zin in. Japanse en Zuid-Koreaanse beurzen staan op winst, volgens persbureau Reuters een reflectie van de klim van Amerikaanse (tech)aandelen in de voorbije dagen. In Tokio laat de Nikkei-index 0,5 procent winst zien, in Seoul won de Kospi-index 0,12 procent, in Taiwan staat de TWII 1,34 procent in de plus.
In China daalde de Shanghai Composite Index aanvankelijk, wat analisten toeschreven aan angst voor Amerikaanse importheffingen. Maar later vanochtend liet ook deze index winst zien, zo’n 0,25 procent. In Hongkong ging het ook eerst omlaag, en daarna omhoog. Daar staat de Hang Seng Index 0,42 procent hoger.
De Amerikaanse beurzen lieten maandag eveneens winst zien: 0,39 procent voor de S&P 500, 0,6 procent voor de Nasdaq.
De rechtbank in Hongkong heeft 45 prodemocratische activisten straffen opgelegd variërend van vijftig maanden tot tien jaar cel. De veroordeelden behoren tot de ‘Hongkong 47’ – een groep dissidenten die in 2020 probeerden om een meerderheid te veroveren bij de verkiezingen voor de wetgevende raad – het parlement van de voormalige Britse kroonkolonie. In mei had de rechtbank veertien verdachten schuldig verklaard aan „samenzwering tot gezagsondermijning”, een vergrijp waar onder de door Beijing opgelegde Nationale Veiligheidswet maximaal levenslang op staat. 31 anderen hadden eerder zelf schuld bekend, twee verdachten werden vrijgesproken.
De verdachten hadden in 2020 informele voorverkiezingen georganiseerd om zo veel mogelijk zetels in de wetgevende raad te winnen. Daarmee zouden de prodemocratische volksvertegenwoordigers iedere begroting willen blokkeren, om zo de Beijing-gezinde stadsbestuurder Carrie Lam tot aftreden te dwingen. Dat plan beschouwde de aanklager als een samenzwering om de macht van de overheid te ondermijnen.
Toen peilingen een grote overwinning voor de oppositie voorspelden, stelden de autoriteiten de verkiezingen overigens uit, officieel vanwege de coronapandemie. Een jaar later, na uitsluiting van de meeste prodemocratische kandidaten, wonnen de pro-Chinese kandidaten met overmacht – maar uit protest bleven veel kiezers weg.
Sommige verdachten werkten na hun arrestatie mee met de autoriteiten, bijvoorbeeld door tegen hun oude strijdmakkers te getuigen. Maar ook zij kwamen er niet zonder straf van af. Mike Lam bijvoorbeeld, zei in zijn pleidooi zich te hebben laten „beïnvloeden door buitenlandse machten en sensatiezuchtige online media” en vroeg om een taakstraf. Maar „een onredelijk verzoek aan drie rechters verdrievoudigt de onredelijkheid”, hield rechter Johnny Chan hem op de slotzitting in september voor. Lam kreeg dinsdag vijf jaar en twee maanden gevangenisstraf.
Het zwaarst gestraft werd Benny Tai, die gold als de organisator van de samenzwering. De voormalige rechtsgeleerde kreeg vijftien jaar cel, al verlaagde de rechtbank dat tot tien omdat Tai schuld had bekend.
Lees ook
‘Schijnproces’ maakt einde aan laatste democratische stuiptrekkingen van Hongkong
Veiligheidswet
Sinds de overdracht aan de Volksrepubliek China zijn de burgerlijke vrijheden in Hongkong geleidelijk steeds verder ingeperkt. De gewraakte voorverkiezingen volgden op een grote protestgolf in 2019 en 2020. Die richtten zich aanvankelijk tegen een omstreden uitleveringswet, waardoor verdachten uit Hongkong in sommige gevallen in China berecht zouden kunnen worden. Als reactie op die protesten legde Beijing Hongkong een Nationale Veiligheidswet (NSL) op, die de meeste vormen van protest onmogelijk heeft gemaakt.
Demonstranten protesteerden in 2021 buiten de rechtbank tegen de vervolging van de Hongkong 47. Foto Miguel Candela/Getty
Het proces tegen de ‘Hongkong 47’ is het grootste tot nu toe onder de NSL, en wordt beschouwd als belangrijke aanwijzing voor hoe die nieuwe wet wordt gebruikt om de oppositie in Hongkong te onderdrukken. Maar ook andere recente rechtszaken lieten al zien dat de ruimte voor debat klein is geworden. In augustus achtte een andere rechtbank twee oud-hoofdredacteuren van het onafhankelijke nieuwsplatform Stand Newsschuldig aan opruiing, omdat hun uitgave verslag deed van de protesten in de stad.
De meeste veroordeelden zaten al ruim drie jaar in voorarrest. De Hongkongse mensenrechtenadvocaat Samuel Bickett merkt op X op dat de activisten met straffen van vier tot vijf jaar cel daarom normaal gesproken nu zouden vrijkomen, na aftrek van een derde van de straf bij goed gedrag. Maar een wetswijziging eerder dit jaar maakt dat veel moeilijker voor mensen die op grond van de veiligheidswet zijn veroordeeld.
Internationaal is met verontwaardiging op de straffen gereageerd. Het Amerikaanse consulaat in Hongkong veroordeelde de „agressieve vervolging” van mensen die „vreedzaam deelnamen aan normale politieke activiteiten die zijn beschermd onder Hongkongs minigrondwet”. De Australische minister van Buitenlandse Zaken Penny Wong zei „zeer bezorgd” te zijn over de veroordeling van activist Gordon Ng (zeven jaar en drie maanden cel), die ook de Australische nationaliteit bezit.
Gwyneth HoJournalist met ‘de extreemste denkbeelden’
Gwyneth Ho op campagne tijdens de officieuze prodemocratische voorverkiezingen in 2020. Foto May James
Dat journalist en activist Gwyneth Ho (34) een van de zwaarste straffen zou krijgen, was al voor de uitspraak van dinsdag duidelijk. Terwijl veel verdachten een slotpleidooi hielden om de rechters mild te stemmen die de strafmaat bepaalden, liet Ho’s advocaat in september weten dat zij niets in te brengen had. Toen Ho in mei schuldig werd bevonden aan „samenzwering tot gezagsondermijning” merkte de rechtbank al op dat zij behoorde tot de verdachten met „de extreemste politieke denkbeelden”. Ho kreeg dinsdag zeven jaar gevangenisstraf.
Ho, die journalistiek studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, werkte voor het onafhankelijke nieuwsplatform Stand News toen ze wereldwijd bekend werd. Via een livestream deed ze in 2019 verslag vanuit een metrostation in Hongkong, waar een pro-Chinese knokploeg insloeg op demonstranten. Terwijl de camera bleef doorlopen, werd Ho zelf ook aangevallen. De beelden gingen de wereld over.
Mede ingegeven door die ervaring kandideerde Ho zich in 2020 voor Hongkongs wetgevende raad. Nadat de verkiezingen waren uitgesteld, werd Ho samen met elf andere kandidaten van deelname uitgesloten: de kiescommissie betwijfelde of Ho de Hongkongse basiswet en het principe van ‘één land, twee systemen’ wel respecteerde.
In 2021 kreeg Ho ook al een celstraf, van zes maanden, omdat ze aanwezig was bij de traditionele herdenking van de studentenopstand op het Plein van de Hemelse Vrede (1989). Ho ontkende bij de rechter dat ze aan de herdenking deelnam. „Je moet niet herdenken, je moet de beweging van 1989 met actie voortzetten.” Ze was naar eigen zeggen in Victoria Park om te protesteren tegen de politiemacht die de bijeenkomst verhinderde. „Op straat lopen met kaarsen en bloemen kan je maar in één land op arrestatie komen te staan: het vasteland van China”, verklaarde Ho. „Ik wilde het verschil tussen Hongkong en het vasteland zien.”
Leung Kwok-hungLangharige veteraan van Hongkongs actiewezen
Leung Kwok-hung wachtte in december 2020 op een muurtje buiten de rechtbank op behandeling van een aanklacht wegens ‘samenscholing’. Geovien So/Getty
Leung Kwok-hung (68), die dinsdag zes jaar en negen maanden cel kreeg, is met zijn grijzende lange haar en zijn T-shirts met het portret van de Cubaanse revolutionair Ernesto Che Guevara een opvallende verschijning. De politieke en activistische veteraan dankt er zijn bijnaam ‘Long Hair’ aan.
Leung kwam in de jaren zeventig als marxistische activist al in botsing met de autoriteiten in Hongkong toen die nog het Britse in plaats van het Chinese gezag vertegenwoordigden. In 2000 was hij een van de eerste activisten die in de gevangenis belandde sinds de overdracht van Hongkong aan China. Hij kreeg veertien dagen cel omdat hij een vergadering van de wetgevende raad had verstoord. Leung zei met name te betreuren dat hij daardoor de herdenking van de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede moest missen.
Later zou Leung zelf als lid van de raad worden verkozen, waar hij de linkse Liga van Sociaal-Democraten vertegenwoordigde, de partij waar zijn partner Chan Po-ying voorzitter van is. In 2017 werd hij samen met drie andere prodemocratische activisten uit de raad gezet, omdat zij hun beëdiging hadden gebruikt om te protesteren tegen Beijing.
Na de invoering van de Nationale Veiligheidswet besloten Leung en zijn partner Chan na 45 jaar in het huwelijk te treden, een instituut dat ze als marxisten eerder altijd maar patriarchaal vonden. Voor getrouwde gedetineerden gelden gunstiger bezoekregelingen. Ze zouden daarna tot Leungs arrestatie nog veertig dagen samen in vrijheid doorbrengen.
Chan noemde de straffen dinsdag tegenover journalisten „onrechtvaardig”. „Ze zouden geen dag in de cel moeten zitten.”
Ng Kin-wai‘Meneer K’ bekende schuld maar had geen spijt
Ng Kin-wai (rechts) en een medeactivist deelden in 2020 gratis exemplaren uit van de prodemocratische krant Apple Daily, een dag nadat de politie bij de krant was binnengevallen. Foto Isaac Lawrence/AFP
Voormalig bankwerker Ng Kin-wai (28) versloeg in 2019 met 165 stemmen verschil de Beijing-gezinde parlementskandidaat in Yuen Long, het noordelijk stadsdistrict van Hongkong waar hij opgroeide, en dat vlak aan de grens met het Chinese vasteland ligt. Hij was pas maanden eerder uit verontwaardiging de politiek ingegaan, nadat in juli 2019 een groep bendeleden in het metrostation van Yuen Long demonstranten had aangevallen met houten stokken – hetzelfde incident dat Gwyneth Ho had gefilmd. De politie greep niet in tijdens de aanval. In 2020 deed Ng mee aan de voorverkiezing van democratische kandidaten in zijn district, die hij ruim won.
Ng, bijnaam ‘meneer K’, is één van de beklaagden die schuld hebben bekend. Tijdens een hoorzitting in augustus zei hij echter dat hij destijds geen idee had dat het plan van de prodemocratische politici om het parlement te domineren illegaal was. Hij nam „verantwoordelijkheid” voor zijn daden maar wilde zich „niet verontschuldigen” voor de opvattingen en waarden die hem verbonden met zijn kiezers. Toen de rechter hem vroeg of hij dus geen spijt had dat hij aan de voorverkiezingen had meegedaan, antwoordde hij in het Kantonees: „Dat klopt”. De rechter zei vervolgens dat hij ondanks zijn schuldbekentenis op weinig strafvermindering kon rekenen. Dat bleek dinsdag: Ng kreeg vijf jaar en zeven maanden cel.
Leung Kwok-hungVerpleger ‘hield te veel van Hongkong’
Activist en voormalig verpleegkundige Winnie Yu in 2021 in het gerechtsgebouw van West Kowloon, kort na aanvang van het proces tegen de Hongkong 47. Foto Isaac Lawrence/AFP
In haar pleidooi dat op 11 juli in de rechtszaal werd voorgelezen, zei verpleger Winnie Yu dat ze niets fout had gedaan, behalve dat ze misschien „te veel van Hongkong houdt”. Het tekent de strijdbare houding die de 37-jarige Yu heeft aangenomen sinds ze naast haar carrière als ziekenhuisverpleger op de intensive care actief werd als activist. Dinsdag werd ze veroordeeld tot zes jaar en negen maanden gevangenis.
Yu raakte betrokken bij de Hongkongse protestbeweging tijdens de ‘Occupy’-protesten van 2014, waar ze optrad als medisch vrijwilliger. In 2019 begon ze een ziekenhuisvakbond die via stakingen prodemocratische eisen kracht wilde bij zetten. Uiteindelijk vond de enige staking die de bond organiseerde voor hij in 2022 werd ontbonden plaats in februari 2020, toen Hongkongs ziekenhuispersoneel actie voerde voor strengere coronamaatregelen.
Daarna werd Yu ook politiek actief en nam ze deel aan de voorverkiezingen in juli 2020. Ze zegt zelf dat ze geen leiderschapskwaliteiten bezit, maar naar voren stapte toen ze zag hoe slecht Hongkongse demonstranten werden behandeld door de overheid.
Yo twijfelde over haar toekomst in Hongkong. In een interview met het tijdschrift Ming Pao Weekly zei ze in 2020 dat ze Japans aan het leren was. Ze wilde „alles geven” voor haar geboortestad maar afhankelijk van het resultaat daarna misschien naar Japan emigreren.
De verkozen president van de Verenigde Staten Donald Trump heeft in de nacht van maandag op dinsdag weer een presentator van de omroep Fox News als beoogd minister voorgedragen. Het gaat dit keer om Sean Duffy. Trump wil hem als minister van Transport. Eerder droeg Trump zijn Fox News-collega Pete Hegseth al voor als minister van Defensie.
Duffy heeft ook een politieke achtergrond, zo was hij negen jaar de vertegenwoordiger van de staat Wisconsin. Daarnaast was hij realityster op de Amerikaanse televisie. Als presentator voor Fox News is Duffy een van de meest zichtbare Trump-supporters. Het nieuwsprogramma staat sowieso bekend om de steun voor de oud- en toekomstige president. In zijn aankondiging noemde Trump Duffy „een STER op Fox News”.
Als minister van Transport zal Duffy onder meer verantwoordelijk zijn voor toezicht op het beleid van onder meer de luchtvaart, het openbaar vervoer en autowegen. Ook zal hij toezicht houden op autofabrikanten, waaronder Elon Musks bedrijf Tesla. Musk zal naar verwachting eveneens een rol spelen in het politieke beleid van Trump, waarschijnlijk als toezichthouder van de staatsfinanciën. Trump is van plan de door Biden ingevoerde strengere emissieregels voor transport terug te draaien.
Liveblog Amerikaanse politiek
Trump kiest weer Fox News-presentator als minister: Sean Duffy wordt minister van Transport
