In Kyiv mocht ik in de nacht van 24 op 25 november getuige zijn van de grootste Russische drone-aanval op de hoofdstad tot nu toe. 75 Iraanse Shaheeds werden van alle kanten op de 3 miljoen inwoners afgevuurd, 74 werden er door het goede luchtafweersysteem van Oekraïne neergehaald, de brokstukken veroorzaakten her en der in de buitenwijken brandjes en een enkele gewonde, maar de schade bleef beperkt. Bij het invallen van de winter probeert Rusland de Oekraïners opnieuw in de kou te zetten.
Ik vroeg een vrouw wat de black-outs vorige winter voor haar hadden betekend. Ze zat weken zonder stroom en warm water. „Mijn haar waste ik op mijn werk, eten maakte ik ’s avonds warm in de magnetron van de supermarkt en verder vooral heel veel warme kleren aan.”
Kyiv is inmiddels de bestbeveiligde stad van het land. Naar de schuilkelder gaat nauwelijks nog iemand, alleen schoolklassen zijn verplicht overdag de metro op te zoeken bij luchtalarm. Maar ook tot mijn badkamer (het ‘veilige’ alternatief voor de verre schuilkelder) drongen de urenlange doffe explosies door en een vriend meldde vanuit zijn buitenwijk dat het er daar hevig aan toe ging. Zo worden Oekraïners elke dag opnieuw herinnerd aan de grimmige terreur van de Russen.
Succes kent vele vaders maar nu de oorlog vastloopt, begint de hele wereld schielijk de andere kant op te kijken. Het Oekraïense tegenoffensief is mislukt, heeft na generaal Zaloezjny nu ook president Zelensky erkend. Maar ook de Russen zijn geen meter opgeschoten. Op de keper beschouwd hebben ze in twee jaar tijd niet meer bereikt dan een verdubbeling van het grondgebied dat ze al sinds 2014 bezet houden. En in de Zwarte Zee en op de Krim hebben de Oekraïners verrassend succesvolle acties uitgevoerd. Van een nederlaag is dus geen sprake, maar Oekraïne begint tekenen van uitputting te vertonen. De prijs aan mensenlevens is heel hoog.
Lees ook
IJskoude douche dreigt voor Oekraïne in de EU
En juist op dit gevaarlijke moment dreigt het Westen af te haken. De Verenigde Staten zijn diep verzonken in hun verkiezingsrampspoed en de Republikeinen in de Senaat hebben net Bidens laatste tranche aan financiële hulp voor Oekraïne (61 miljard dollar) geblokkeerd. President Zelensky was daarover zo teleurgesteld dat hij er op het laatste moment van afzag de Senaat toe te spreken. De Russische televisie kraaide victorie. Tv-host Olga Skabejeva zei grijnzend: „Goed gedaan, Republikeinen! Ze staan pal en dat is goed voor ons!” Ze had geen medelijden met Biden: „Integendeel, we staan klaar om de laatste spijkers [in zijn doodskist] te timmeren.”
Volgens de Ukraine Tracker van het Kiel Institute for the World Economy is de westerse hulp aan Oekraïne dit jaar met ongeveer 90 procent gedaald ten opzichte van 2022.
En ook Europa is voornamelijk met zichzelf bezig. De Hongaarse premier Orbán dreigt op de EU-top van volgende week de start van Oekraïnes cruciale toetredingsonderhandelingen te blokkeren. Op de valreep beloofde de demissionaire Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) president Zelensky voor 2024 nog een hulppakket van 2,5 miljard euro, maar binnenkort krijgt Nederland wellicht een premier die alle hulp wil stopzetten.
Als ik in Kyiv over westerse Ukraine fatigue spreek kijkt men mij moedeloos en verontwaardigd aan: waar kunnen jullie nu in hemelsnaam moe van zijn? Wij zijn het toch die voor jullie vechten? Alle mensen die ik de afgelopen weken in Kyiv ontmoet, hebben een paar dingen gemeen: ze vinden het vanzelfsprekend dat Oekraïne tegen Rusland vecht. Ze zijn trots op hun leger dat standhoudt en de materiële en morele steun voor de troepen is nog steeds groot. Ze zijn verenigd in hun diepe haat en minachting jegens de Russen. Ze willen blijven geloven dat het kwaad zal worden overwonnen, maar ze vrezen dat de oorlog nog heel lang gaat duren. Ze zeggen dat ze geen keus hebben, ze voelen zich letterlijk in hun bestaan bedreigd.
Terug van het front
Iedereen snapt dat er ooit onderhandeld zal moeten worden, maar er is geen enkel teken dat Poetin bereid is tot concessies. Nu stoppen betekent een bevroren conflict met territoriumverlies en Oekraïners weten dat Russische laarzen op de grond nooit meer vertrekken. De Minsk-akkoorden, de wapenstilstanden van 2014 en 2015, waren uitstel van executie en hebben in hun ogen uiteindelijk de weg gebaand voor de invasie van 24 februari 2022. Ze willen voorkomen dat hun kinderen over tien jaar opnieuw tegen de Russen moeten vechten. Volgens recente opiniepeilingen is 78 procent van de Oekraïners voorstander van lidmaatschap van de EU, 77 procent van toetreding tot de NAVO.
Maar als je doorpraat vragen Oekraïners zich met angst en beven af hoeveel soldaten (man en vrouw) er inmiddels zijn gesneuveld. Iedereen kent ze in zijn onmiddellijke omgeving, maar het blijft een goedbewaard militair geheim. Een publiek geheim is inmiddels dat veel Oekraïners naarstig naar wegen zoeken om de oorlog te ontlopen. Nieuwsuur toonde beelden van Oekraïense vrouwen die in Kyiv demonstreerden omdat ze hun mannen terug willen van het front. Opvallend was dat ze zich niet tegen de oorlog keerden, maar eisten dat wordt opgetreden tegen de mannen die de dienst ontduiken waardoor hun echtgenoten vast blijven zitten aan het front.
De patriotten die zich in februari 2022 vrijwillig meldden in de hoop dat de oorlog met een paar maanden afgelopen zou zijn, vechten al 21 maanden praktisch onafgebroken. Velen zijn gesneuveld of gewond. De rest is uitgeput, maar aflossing is problematisch, omdat president Zelensky aarzelt een harde mobilisatie door te voeren uit angst voor ontevredenheid onder de bevolking.
Poetin heeft Rusland omgevormd tot oorlogseconomie en de wapenproductie opgevoerd. In een dictatuur tellen mensenlevens niet en zijn vijfde herverkiezing op 17 maart 2024 staat vast. Voor zover al sprake is van een politieke campagne, probeert het Kremlin de oorlog uitsluitend in geruststellende termen te verpakken. Poetin herhaalde het deze week maar weer eens: niet wij zijn die oorlog begonnen, maar het Westen. Wij zijn aan de winnende hand en desalniettemin te allen tijde tot vredesbesprekingen bereid. De Russische bevolking steekt graag de kop in het zand.
Maar Oekraïne is geen dictatuur: al zijn de presidentsverkiezingen van volgend jaar in verband met de oorlog afgeblazen, al is er sprake van militaire censuur, Zelensky heeft rekening te houden met de stemming in het land. Het is tekenend dat generaal Zaloezjny de westerse publiciteit heeft gezocht om een realistisch beeld te geven van de noodsituatie aan het front. Met de middelen die we nu hebben, zei de generaal, kunnen we de oorlog niet winnen.
Na zijn vliegende start vestigde Zelensky’s roem zich vooral in het buitenland. Alle Oekraïners erkennen dat zijn internationale lobby cruciaal is geweest voor de financiële hulp en wapenleveranties. Maar nu de oorlog voortduurt moet hij bewijzen ook binnenlandse spanningen het hoofd te kunnen bieden. De problemen rond de mobilisatie laten dat goed zien.
In de documentaire Zijn oorlog laat Andrej Zacharov van het in Rusland verboden Russische onderzoekscollectief Projekt via interviews met alle hoofdrolspelers zien hoe Rusland in 2014 achter de schermen de opstand in de Donbas orkestreerde. Na het succes van de geweldloze annexatie van de Krim had Poetin aanvankelijk aarzelingen om door te pakken in de Donbas. Dit is het patroon: als verzet uitbleef ging het Kremlin steeds een stap verder.
Voor de Oekraïners is dat een bloedige les geweest: de oorlog met Rusland begon immers niet op 24 februari 2022, maar in 2014, en heeft al ver vóór de massale en openlijke invasie 10.000 Oekrainers het leven gekost. Ook het Westen moet daarvan leren.
Russische destructiedrift
Zelfs als het lot van de voor het leven vechtende Oekraïners ons onverschillig laat, dan nog is het niet moeilijk te snappen dat een grote gedestabiliseerde rompstaat aan de oostflank van Europa geen geruststellende gedachte is. Miljoenen zullen onze kant opvluchten en Oekraïne kan voor Rusland een nieuwe springplank worden.
Oorlogen eindigen met de nederlaag van een van de strijdende partijen: die is van beide kanten nog niet in zicht. Of aan de onderhandelingstafel, maar dan moet er van twee kanten de bereidheid of de noodzaak zijn het bloedvergieten te willen stoppen. Het Westen mag niet volstaan met eenzijdige druk op Oekraïne om concessies te doen. De agressor is Rusland en dat land zal gedwongen moeten worden een stap terug te doen. Als ontluikende democratie is Oekraïne zonder westerse steun niet opgewassen tegen de Russische destructiedrift. Halverwege de oorlog onze steun wegtrekken is onverantwoordelijk en gevaarlijk. Poetin en zijn racistische televisiepundits zeggen openlijk dat ze Oekraïne slechts als een Amerikaanse marionettenstaat beschouwen. De oorlog is tegen ons gericht en wegkijken is dus kortzichtige politiek.
Er zijn vele schurkenstaten die Ruslands bewuste ondermijning van de internationale rechtsorde met belangstelling volgen. Rusland heeft zo zijn eigen opvattingen over de invulling van een nieuwe internationale veiligheidsstructuur en die komen totaal niet overeen met de onze.
Het Westen heeft zich bij de financiële en militaire steun voor Oekraïne altijd laten leiden door de vrees voor escalatie. Niemand wil een open oorlog met atoommacht Rusland. Daardoor vechten de Oekraïners met twee handen op de rug. Maar een overwinning van Rusland is een groter gevaar voor de wereldvrede dan standvastige steun voor Oekraïne.
Leeslijst
