Twee kunstenaars in prachtige dialoog met de tomeloze tekeningen van C.F. Hill

Posted on December 8, 2023 by admin

Best een beetje curieus zijn ze, de zogeheten ‘ziekte-tekeningen’ van de Zweedse kunstenaar Carl Fredrik Hill (1849-1911). Op 28-jarige leeftijd raakte de zeer van zichzelf overtuigde landschapsschilder in Parijs in een heftige psychose, waarna hij terugkeerde naar zijn ouderlijk huis in Lund. Daar werd hij tot zijn dood door zijn moeder en zussen verzorgd. In die tijd maakte hij duizenden tekeningen, veel wilder en impulsiever dan de keurige impressionistische landschappen van daarvoor. De tekeningen bleven tot lang na zijn dood voor de buitenwereld verborgen. Nadat ze vanaf 1933 enkele keren tentoongesteld waren, werd zijn werk sterk bewonderd door de twintigste-eeuwse avant-garde en surrealistische kunstenaars.

De tekeningen van C. F. Hill hangen nu in Museum More in Gorssel op de tentoonstelling Rondom Hill, als aftrap van een bijzonder project: de Deens-Israëlische kunstenaar Tal R (1957) en de Zweedse kunstenaar Mamma Andersson (1961), die eerder ook al samenwerkten, maakten allebei een indrukwekkende reeks kunstwerken, waarmee ze reageren op de manische figuren en patronen in het werk van Hill.

De periode waarin de ziekte-tekeningen gemaakt zijn beslaat bijna drie decennia, en ze zijn er dan ook in alle soorten en maten: van wild met zwart krijt op het papier gekraste landschappen (die zijn nog vrij traditioneel) tot priegelige pentekeningen op grote vellen papier van enorme paleizen en kathedralen die worden bevolkt door tovenaars, tijgers en draakachtige figuren.

C.F. Hill, Brullend edelhert, 1883-1911 (Kleurpotlood op papier, 36,7 × 22,6 cm.)

Eindeloos veel tekeningen zijn er van naakte vrouwen, met kogelronde borsten, die in onnatuurlijke houdingen over het papier kronkelen. Hill tekende verder watervallen, bergtoppen en als een fontein spuitende penissen in een kalm meertje. Soms zijn de tekeningen ronduit akelig: zoals de ontklede vrouw die door een geel beest wordt beklommen. Of de vrouw van wie de hals is opengesneden, grimmig zwart gutst uit haar hals. En dan zijn de meest expliciete of erotische tekeningen nog vernietigd door Hills nabestaanden.

Als de tekeningen van C.F. Hill al mooi zijn te noemen, dan zijn ze dat vanwege de directheid waarmee ze op het papier zijn gezet. Af en toe verraadt een tekening het vakmanschap dat Hill wél had: in de krachtig opbollende keel van een brullend hert bijvoorbeeld, dat hij met zwart kleurpotlood op papier zette. Of in de manier waarop een naaldboom bij hem omhoog kan huppelen – takken naar links, takken naar rechts, hup naar de top.

Mamma Andersson, Slaap, 2022 (olieverf en acrylverf op doek, 140 × 200 cm.)
Foto Nora Bencivenni

Mamma Andersson

De vrouwen die bij Hill zo kil en wezenloos over het papier tollen, lijken te zijn geland – of hebben gronding gevonden – op de schilderijen van Mamma Andersson. In de werken Slaap (2022) en Slapeloos (2021) ligt een stenen torso gedrapeerd over een sereen landschap, het hoofd ligt te rusten op een verhoging in het landschap, de hand is over de horizon gevouwen. Andersson kiest ervoor om de figuren uit het werk van Hill niet als levende mensen af te beelden, maar als klassieke beelden of maskers – het zorgt voor een prettig soort afstand en rust.

Zoals ook op De Vader (2021), waarop een persoon met de rug naar de kijker gericht een masker voor zich houdt: als kijker zie je alleen het houtachtige masker en een flard van het gezicht. Heel treffend symboliseert ze daarmee de gespletendheid die ook in de werken van Hill zit. Op andere werken plaatst Andersson fragmenten van tekeningen van Hill op de rug van een gedecoreerde stoel – de werken worden er gesprekspartners van, waartegenover je kunt plaatsnemen (Conversation heet deze serie dan ook).

Maar het is lang niet allemaal kalm en beheerst wat Andersson schildert: het brullende hert van Hill plaatst ze op een vaas (wel kalm), maar het krijgt ook een spuwende vlam uit zijn open bek (wauw!).

Ronduit spectaculair is de zachte toets waarin Andersson werkt: haar zwarte olieverf lijkt soms als poederig krijt op het doek te liggen, waardoor het een soort tijdloze rust krijgt – het is een manier van werken die zich niet in reproducties laat overbrengen.

Mamma Andersson, De vader, 2021 (olieverf en acryl op doek, 105 x 80 cm). en Mamma Andersson, In aanwezigheid van een clown, 2022.
Foto Per-Erik Adamsson / Museum More

Tal R

Tegenover de gedempte pasteltinten en het trefzekere zwart waarmee Mamma Andersson werkt, staan de felle vrijwel ongemengde kleuren van Tal R. Op grote, kleurrijke doeken met veel rood en zwart maakt hij collages van de figuren uit Hills tekeningen. Zijn werken zijn meer cartooneske ‘remixen’ van de figuren uit Hills tekeningen. En ook bij Tal R heeft het zwart een bijzondere rol: het is soms vermengd met zijn felle kleuren, voor een donker accent. Op het werk Danser op het stenenstrand (2022) wordt een patroon van een bijna abstracte groene, roze en paarse danser ruw verstoord door een zwarte wolk, die lijkt te verwijzen naar het zwart uit de keel op een tekening van Hill.

Tal R, Fontein, slotspel en Lillen, 2022 (olieverf op doek, 113 × 137 cm.)
Foto Anders Sune Berg / Galleri Bo Bjerggaard

Tal R doet meer vormexperimenten dan Andersson: hij maakte ook kinderlijke kleurpotloodtekeningen (net als Hill) en eenvoudige abstracte lijntekeningen op zilverpapier (net als Hill) – deze werken zijn interessant, maar hebben niet de overtuigingskracht die de werken van Mamma Andersson wel hebben.

Maar de grote prestatie van dit project is dat het geen ‘wedstrijdje’ is geworden – hier zijn drie kunstenaars (één op een eeuw afstand) met elkaar in gesprek. De tekeningen van Hill worden er niet minder duister of raadselachtig door, maar je krijgt er wel grip op – doordat je ze nu ook door de weloverwogen blik van Mamma Andersson en Tal R kunt bekijken.

Lees ook
‘Kunst is de enige plek waar een psychose schoonheid kan opleveren’

Leeslijst

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Kendrick Lamar stuurt de wolven af op gemakzuchtige succesrappers op nieuw album ‘GNX’

admin
November 23, 2024
0

Not Like Us heeft het nieuwe album van Kendrick Lamar niet gered. In die spijkerharde track haalde Lamar eerder dit jaar vernietigend uit naar zijn rivaal Drake en beschuldigde hij hem onder meer van pedofilie en uitverkoop van de hiphopcultuur. Het was dé giftige genadeslag na een hectische blitzkrieg waarin de twee elkaar met in bijzonder hoog tempo uitgebrachte beledigende tracks op de huid zaten en groeide uit tot de hiphopkraker van het jaar. Not Like Us tikt op Spotify de miljard streams aan en maakt kans op vijf Grammy Awards, waaronder die voor nummer en plaat van het jaar.

Maar op het vrijdagavond plotseling online gezette nieuwe album GNX van Kendrick Lamar speelt de Canadese rapper en zanger die Lamar dit voorjaar nummer-na-nummer tot aan de enkels afzaagde, geen rol van betekenis meer. Terwijl de andere hoofdrolspelers in die vete recent sussend stelden dat het niet zo serieus was, schakelt Lamar strijdbaar dóór. Het gaat hem niet puur om Drake, maar om hypocrisie en platte commerciële belangen die hij veel breder in zijn scene aantreft.

Lamar is iemand die in zijn werk voortdurend worstelt met verleidingen en twijfels over zijn rol als succesvol boegbeeld van zijn gemeenschap en genre. Hij is het duidelijk spuugzat hoe gemakzuchtig andere succesrappers omgaan met de cultuur die voor hem van levensbelang is. GNX is het eerste album dat Lamar zelf uitbrengt met zijn bedrijf PgLang en is rauwer en minder conceptueel opgezet dan voorgangers als het sterk naar binnen gerichte Mr. Morale & The Big Steppers, Pulitzer Prize-winnaar DAMN., en het als generationeel meesterwerk onthaalde To Pimp A Butterfly.

Hongerige rappers

Op GNX grijpt Lamar nadrukkelijk in muziek en tekst terug op waar het voor hem begon, in geboortestad Compton in Los Angeles. Het wemelt van de galmende elektronische bassen, rauwe funky beats en vlammende gastoptredens van jonge, hongerige rappers uit L.A., zoals Peysoh, Hitta J3 en Young Threat op de stotterend stuiterende westkustbeat van GNX. In openingstrack ‘wacced out murals’ rekent Lamar op een diep dreunende kickdrum af met in zijn ogen twijfelachtige acties van hiphopsterren als Lil Wayne en Snoop Dogg en ‘politieke correctheid’ in de rapscene. In het schmierend pompende ‘squabble up’ stuurt hij de wolven af op rappende poseurs.

Zijn strijdlust doet Lamar goed. Hij rapt lenig, losjes, gedreven en soms een beetje pesterig. „Ik houd mijn voet op het gaspedaal,” rapt Lamar op de aanstekelijk haperende staccato-funk van producer Mustard, die ook Not Like Us produceerde. „Iemand moet het doen.” Zijn rijmschema’s en tekstuele dubbele bodems en verwijzingen zijn onverminderd magistraal, en wie goed luistert, hoort in vrijwel elke kritische noot, tegelijk bemoedigende levenslessen voor zijn achterban: bescherm je hart, geloof in jezelf, investeer in jezelf, werk hard, en reken niet op anderen maar op zelfliefde.

‘Reincarnation’ is een nieuw hoofdstuk in de voortgaande artistieke uitwisseling die Lamar in zijn werk voert met zijn in 1996 vermoorde inspiratiebron Tupac ‘2Pac’ Shakur. Hij leent de muziek en rapstijl van 2Pac voor een geweldig gelaagd verhaal waarin hij zich neerzet als incarnatie van eerdere succesvolle zwarte artiesten en de beproevingen die ze doorstonden, waaronder een briljante zangeres die in het raciaal gesegregeerde Amerika worstelde met een drugsverslaving: „Heroïnenaalden hielden me in een foetuspositie.”

In ‘heart pt. 6’ blikt Lamar openhartig terug op de dagen waarin hij opkwam met rapgroep Black Hippy, en zijn jeugdvriend en zakenpartner Dave Free „gevangenis-risico’s” nam om hun muziekcarrière van de grond te tillen.

In het ontspannen en soulvolle sluitstuk ‘gloria’ rapt Lamar over een complexe relatie die zijn leven getekend heeft – om pas aan het eind te onthullen dat het gaat om zijn verhouding tot zijn pen, zijn schrijven. „Ik deed het met integriteit en n****s probeerden nog steeds op me te haten”, verklaart Lamar zijn bitterheid tegenover de commerciële toplaag van de rapscene in het subtiel geproduceerde, sfeerrijke ‘man at the garden’. „Er zal nog meer bloed verspild worden. Het is slechts verf voor mij.”

Juist de mensen die van het Fries houden, zijn soms (te) streng op jonge Friese auteurs

admin
November 22, 2024
0

Ja, het is anders om in het Fries te schrijven. Rixt Siderius (19) zoekt normaal in het Nederlands naar woorden die uitdrukken wat ze bedoelt, maar heeft die „speurtocht” nu in het Fries afgelegd. Het is haar Memmetaal, moedertaal. Friese poezië raakt haar, zegt ze, omdat de taal dichtbij is, het is de taal van thuis. Ze draagt een gedicht voor op het podium in een grote glazen kas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden.

Jou my dyn tonge en probearje dy dan út te sprekken / it giet net / it giet net / lúster nei myn klanken

Een sneeuwschuiver rijdt buiten voorbij. Het is donderdagavond, donker in de binnenstad. Aan de vooravond van het festivalweekend van Explore the North, een literair productiehuis en festival met een vast podium in Leeuwarden, is het publiek bijeen in de warme kas voor De literaire orgie, of: een feestavond voor iedereen die van taal op podium houdt. De avond vangt aan met leerlingen van het Jonge Schrijvers-traject, een samenwerking van Explore the North en Jeugdtheaterschool Meeuw, dat door ongeveer vijftig jonge Friezen is gevolgd, onder wie Siderius. Jonge Schrijver Mayte Veenstra (18) zingt haar gedicht, door gitaar begeleid. Het publiek is gegrepen. De toon is warm, indringend, de woorden voelen eerlijk, ook als je ze niet verstaat.

Ik stean efter it rút / Ik wachtsje oant ein fan de dei / It ljocht yn myn sliepkeamer is út / Is dêr boppe in plak foar my?

Streng op foutjes

Het kan best spannend zijn om in het Fries op te treden. Juist mensen die zo van de taal houden, kunnen streng zijn op foutjes, zegt Marleen Nagtegaal, artistiek directeur bij Explore the North. Makers kiezen zelf welke taal ze gebruiken, maar soms moedigt Nagtegaal ze aan om te onderzoeken: wat als je dit in het Fries probeert?

Ze zijn van de „literatuur buiten het boek”, zegt Nagtegaal over Explore the North. Alles wat ze doen draait om taal. En dat is veel: workshops, ontwikkeltrajecten, residenties, het vaste Podium Explore in hun gebouw in Leeuwarden, en ze ondersteunen schrijvers met voorstellingen, wars van vastomlijnde disciplines. In juli werd bekend dat de organisatie structurele subsidie krijgt vanuit het Rijk; het is vanaf 2025 onderdeel van de culturele basisinfrastructuur. Het geld, jaarlijks bijna 500.000 euro, is fijn, zegt algemeen directeur Mark Hospers. Maar het is vooral een „erkenning dat wat wij hier doen, belangrijk is”.

Voorheen moesten schrijvers voor hun ontwikkeling naar Amsterdam, Utrecht of Groningen

Explore the North bestond in festivalvorm al sinds 2011, maar kreeg vleugels toen Leeuwarden met succes meedong naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa. Opeens was er bestuurlijke en financiële steun. Hospers: „Na ‘culturele hoofdstad’ in 2018 heeft Leeuwarden een heel nieuw cultureel veld gekregen.” Explore the North is daar onderdeel van. Vóór 2018 was het toch zo, zegt Hospers, dat schrijvers en kunstenaars voor een podium of ontwikkeling naar Amsterdam of Utrecht of Groningen moesten. „Ik wil niet zeggen dat dat nu niet meer bestaat, maar het is wel zo dat wij, en andere organisaties, daar vanaf 2018 een alternatief voor zijn gaan bieden.”

Explore the North heeft bekendere namen aan zich gebonden (Joost Oomen met zijn poëzievoorstellingen, Yentl van Stokkum geeft les aan de Jonge Schrijvers). Wat ze tonen valt niet altijd binnen één discipline te plaatsen, dat maakt het soms uitdagend voor het publiek, vertelt Nagtegaal, „En dat is op deze plek nog moeilijker dan in Groningen of Amsterdam. Er was hier bijna niks. En dus was het publiek ook nergens aan gewend.”

Als Djoeke Graswinckel (20), zij begon op haar dertiende als Jonge Schrijver, van het podium afstapt, wil ze weten of de voordracht beter ging dan de vorige keer. Nagtegaal zegt dat ze „haar publiek goed aanvoelde”. Een veel beter compliment dan ‘ja’, vindt Graswinckel.

De tiende editie van het Explore the North Festivalweekend vindt plaats op 22, 23 en 24 november op verschillende locaties in Leeuwarden. Info: explorethenorth.nl