Op dit Canarisch eiland heerst begrip voor bootmigranten: âOnze voorouders vertrokken ook, we moeten allemaal etenâ

Posted on December 3, 2023 by admin

Op een terras in La Restinga, het zuidelijke havenplaatsje van het Canarische eiland El Hierro, zet een man gehuld in een shirt van de Argentijnse voetballer Lionel Messi zijn bier met een klap neer. Kijk!, roept hij en wijst naar de zee. „Er komen weer migranten aan.” Een patrouilleboot van de Guarda Civil, de Spaanse militaire politie, scheurt weg, de Atlantische Oceaan op. Medewerkers van het Rode Kruis hijsen zich snel in rood-witte hesjes en maken brancards gereed.

De mensen op het terras van Bar Mar de Las Calmas aan de Avenida Marítima beginnen te smoezen en te wijzen naar de zee. „Ze blijven maar komen”, zegt iemand. Volgens lokale autoriteiten bereikten in oktober alleen al elfduizend migranten, verdeeld over honderd cayuco’s (een soort kano’s), het eiland. Dat brengt het totaal op 32.436 voor de eerste tien maanden van dit jaar. Een record. Op straat en in de media wordt gesproken van een ‘Spaans Lampedusa’, naar het Italiaanse eilandje dat bekendstaat om het hoge aantal migranten dat er aankomt.

Toename

De terrasbezoekers kijken gefixeerd naar de haven. Una patera!, gilt de man met het Messi-shirt ineens. Een bootje. Maar de patrouilleboot keert alleen terug. Het was vals alarm, zegt coördinator Alexis Ramos van Cruz Roja, het Spaanse Rode Kruis. „Het was maar een vissersboot.”

Ramos heeft de afgelopen maanden duizenden migranten opgevangen in een tentenkamp van het Rode Kruis bij de haven in La Restinga. Het beeld van de bepakte boten zal hem altijd bijblijven, zegt hij. „We hebben op één dag meerdere boten ontvangen. Dat was al intens. Toen begonnen we te tellen hoeveel mensen er op één boot zaten. 150, 200, 250”, somt hij op. „370! Op één kanoboot. Heb je zo’n ding weleens gezien? Het is absoluut niet bedoeld voor zo veel mensen.”

370! Op één kanoboot. Heb je zo’n ding weleens gezien? Het is absoluut niet bedoeld voor zo veel mensen

Zijn collega Marta Marín Muñoz werkt normaal op het Spaanse vasteland, in Alicante, maar komt deze week als noodhulpexpert de ploeg van Ramos versterken. Ook de vaste ploeg van de Guarda Civil kan de patrouilles niet meer alleen af, dus is er versterking uit Madrid.

Marín: „Wat ik hier zie, is wel even iets anders dan de enkele Noord-Afrikaanse migranten die Alicante bereiken. De omvang is zo veel groter en de afstanden die de migranten afleggen zijn veel langer. Dat brengt de nodige trauma’s mee. Wij proberen hun die mentale hulp te bieden.”

Normaal leven

25 kilometer ten noorden van het havenplaatsje verlichten de flikkerende lichtjes van de plaatselijke kermis de hoofdstad Valverde. De zestienjarige Baye Abdoel uit Senegal kijkt vanaf zijn plastic stoel naar de botsauto’s terwijl hij meebeweegt op de beat van de reggaetonmuziek die over het eiland galmt. Hij is net een paar weken op El Hierro. In oktober kwam hij aan met enkele honderden landgenoten. Omdat hij minderjarig is, mocht hij op het eiland blijven. Oudere migranten worden binnen 72 uur overgebracht naar migratiecentra op Tenerife, een ander Canarisch eiland.

Een boot vol migranten bereikt de haven van El Pinar op het Canarische eiland El Hierro.

„Ze hebben liever niet dat ik te veel praat”, zegt Abdoel, terwijl hij aan de touwtjes van zijn felblauwe hoodie pulkt. „Het is wel gek om hier nu te zitten met allemaal blije mensen. De tocht op zee was best zwaar en ik slaap er best slecht door, maar gelukkig helpen die mensen met de rode vesten ons goed.”

Abdoel pakt zijn telefoon en staart naar een foto van een oudere vrouw, gekleed in het wit. Op haar hoofd heeft ze een zwarte sjaal geknoopt. Haar rechteroog ziet er enigszins verminkt uit. „Dit is mijn moeder. Ik doet dit allemaal voor haar. Ze is ziek en heeft een oogoperatie nodig. En ik wil ook gewoon een normaal leven met wat meer zekerheid. In Senegal wordt dat met de dag minder”, mompelt hij, met zijn duim over de foto wrijvend. Hij valt stil en staart voor zich uit.

Lees ook
Ondanks alles blijven Senegalezen op dat bootje naar Europa stappen

Wanneer hij een groepje landgenoten ziet, steekt hij blij zijn hand omhoog. Een van de jongens komt bij hem zitten. De rest gaat kijken bij de kermisattracties. „Dat lijkt me echt leuk”, wijst Abdoel naar de attractie Los Toros, waar een groepje tienermeisjes moeite moet doen om op een dolle stier te blijven zitten. Zijn vriend kijkt hem knikkend aan. Hij pakt daarna zijn telefoon en opent Snapchat om een filmpje te maken van de sfeer op de kermis. Daarna filmt hij zichzelf terwijl hij in de camera lacht en een peace-gebaar maakt. Abdoel staat op, zwaait verlegen en loopt dan weg, naar de uitgang van de kermis.

Klimaatverandering

Waarom er nu zo veel boten komen? Alexis Ramos van het Rode Kruis denkt even na. „Het antwoord is simpel. De zee is heel rustig. We hebben altijd al rond deze periode boten gehad, maar door de klimaatverandering zijn het er veel meer geworden. Normaal gesproken dragen we nu een dikke winterjas, maar we lopen nog op slippers en in een korte broek, het zeewater is warm. Dat betekent dus meer cayuco’s.”

Aan de komst van migranten kan niet veel gedaan worden, denkt Ramos. Volgens hem is migratie iets van alle tijden. „Waar wel iets aan kan gebeuren, zijn de voorzieningen. De eerste migratiecrisis in El Hierro was in 2006”. In dat jaar kwamen er 31.678 migranten aan op het eiland. „We waren er als eiland toen totaal niet op voorbereid. Maar we hebben er toen van geleerd en ervoor gezorgd dat er meer personeel en voorzieningen bij kwamen.”

Toch is het niet genoeg. Het schort aan alles in El Hierro: opvanglocaties, vervoer, begeleiding, politieagenten en zorgpersoneel. De migranten worden in geïmproviseerde ruimtes opgevangen en ondervraagd door de politie, bijvoorbeeld in een tent, een sportcentrum of een oud klooster. Door het tekort aan mankracht worden lang niet alle verhoren die de status van de migranten moeten bepalen, voltooid. Een bron bij de Guarda Civil bevestigt dit verhaal van de Rode Kruis-coördinator.

Ramos: „Zelfs eten wordt lastig. Er zijn hier maar twee bakkerijen. En de grootste bar heeft maar tien tafels met een keuken die de omvang heeft van een klein kantoortje. De logistieke opvang is niet eenvoudig, maar we doen onze best. En gelukkig zijn veel bewoners ook behulpzaam.”

Begripvol

Veel kustbewoners in landen rond de Middellandse Zee, zoals Griekenland, Cyprus en Italië, hebben het gehad met migranten. Maar op El Hierro zijn de reacties van de bewoners overwegend begripvol. „De meeste eilandbewoners zijn zelf een mengelmoesje”, zegt José (38), de barman van Bar Mar de Las Calmas. Hij wil liever niet met zijn achternaam in de krant. „Dan krijg ik misschien last van mensen die het niet met me eens zijn”, legt hij uit, terwijl hij met één voet leunt op een muurtje dat uitkijkt op een tent van het Rode Kruis.

Lees ook
Jaren sparen voor een overtocht van 8.000 euro

„Het merendeel van de mensen heeft Venezolaans of Cubaans bloed. Onze ouders en grootouders zijn allemaal gemigreerd naar Latijns-Amerika voor een beter bestaan en later weer teruggekomen toen het hier economisch beter ging. En ik zeg je heel eerlijk”, zegt hij, terwijl hij een peuk opsteekt, „als ik het op een dag slecht heb hier, dan ga ik het ook ergens anders zoeken. Wij allemaal. En wie zegt van niet, die liegt. We moeten allemaal eten, hè. En als dat niet kan in je thuisland, zoek je verder.”

In die woorden kan pizzabakker Candido van de zaak Al Horno, aan de Calle las Delicias in Valverde, zich helemaal vinden. „Mijn opa, oma en ouders zijn allemaal naar Cuba gegaan in 1948. Het ging hier niet zo goed, dus stapten ze allemaal op een boot. Ze deden er 42 dagen over”, vertelt hij, terwijl hij het pizzadeeg kneedt met bloem op zijn gezicht. „Vanuit Cuba gingen ze naar Venezuela. Daar leeft 80 procent van mijn familie nu. De rest kwam terug naar de Canarische eilanden, onder anderen mijn ouders. Ik vind het daarom niet oké om me negatief uit te laten over de Afrikanen die nu naar ons toe komen.”

Barman José: „Wat ik wel denk, is dat de overheid te laks handelt. We hebben deze mensen hoe dan ook nodig, om bijvoorbeeld voor onze ouderen te zorgen. Onze jongeren trekken allemaal naar de grote steden en laten de ouderen achter in halflege dorpen. Wie gaat er voor hen zorgen? Gebruik de migranten, zou ik zeggen. Zij willen werken, wij hebben mensen nodig voor de ouderenzorg en belasting voor de pensioenen. Het is een win-winsituatie.”

Op dit eiland vertrouwen we elkaar heel erg. We laten onze sleutels in de auto. De voordeur gaat nooit op slot, maar dat kan nu wel veranderen

Angst

Maar lang niet iedereen is het met José en Candido eens. „Hier wonen ongeveer zevenduizend mensen”, zegt de gepensioneerde Carmelo Zamora op het terras in La Restinga, waar het gesprek alleen nog maar over migratie gaat. Hij zit aan tafel met zijn neef Andrés Zamora en hun partners. „Op dit eiland vertrouwen we elkaar heel erg. We laten onze sleutels in de auto. De voordeur gaat nooit op slot, maar dat kan nu wel veranderen”, zegt Carmelo zacht.

Hij haalt zijn schouders op. „Besef dat deze mensen hier aan de overkant op de kade kunnen zien hoe wij geld uit onze zak trekken en drankjes bestellen. Dat willen zij ook. Er is nog niets gebeurd, maar het is een kwestie van tijd. Ze hebben immers andere normen en waarden. Anders dan de onze. Ik maak me zorgen.”

„Gelukkig blijven alleen de minderjarigen hier achter”, zegt Andrés. „Die kinderen zie je hier vaak met een bal spelen”, vult de vrouw van Carmelo aan. „Maar je weet het nooit. Mijn autosleutels laat ik nu in ieder geval niet meer in de auto”, besluit Carmelo. Volgens de lokale autoriteiten is de criminaliteit op El Hierro sinds de komst van de migranten niet toegenomen.

Bewoners van het Spaanse eiland El Hierro, een van de Canarische eilanden, brengen de kist met de lichaam van de omgekomen migrant, Mamadou Marea, naar de begraafplaats en bewijzen hem de laatste eer.
Foto Gelmert Finol

Laatste rustplaats

Op de gemeentelijke begraafplaats van Valverde worden migranten die de bootreis niet hebben overleefd tussen de eilandbewoners bijgezet. Het is een witte muur met vakjes waar gedenkstenen zijn geplaatst. Er liggen bloemen en gebedskaartjes. In gouden letters staat er op een witte plaat ‘migrant f01’ gegraveerd, met de datum 03-11-2023. Niemand weet wie het slachtoffers is, enkel dat het om een minderjarige jongen uit Senegal gaat.

Waar eerst alleen de lokale overheid en ngo’s als het Rode Kruis zich over de graven ontfermden, zijn nu ook bewoners betrokken. Op de grafstenen liggen verse bloemen. Es una lastima, zegt José Merida, kijkend naar de grafsteen van migrant f01. Het is verdrietig. „Ik kom hier regelmatig om mijn vader te bezoeken en dan sta ik ook even stil bij de dood van de migranten. Het zijn nog maar kinderen. Kijk, geboren in 1993. Dat had mijn zoon kunnen zijn”, zegt hij, wijzend naar het graf van Mamadou Marea, ‘migrant B10’. Marea stierf op 27 oktober.

„We hebben verzen uit de Koran voor de slachtoffers gelezen om ze toch, conform hun eigen gebruiken, een waardig afscheid te geven”, zegt burgemeester Carlos Brito van Valverde over de Senegalese slachtoffers, die vaak moslim zijn. „Stel je de mensen voor die sterven in een vreemd land waar niemand hun naam kent. Ver van hun families.”

Als de avond valt op El Hierro, verandert de zee in een donker gat. Alleen de lichtjes van de patrouilleboten zijn nog zichtbaar. Op zoek naar nieuwe boten.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”