Hoe de elektrische auto het vastgelopen stroomnet kan redden. En je portemonnee

Niet alleen de kabinetsformatie, maar heel Nederland zit op slot. Door het overbelaste elektriciteitsnet kunnen er bijna geen nieuwe woningen of bedrijven meer bij, laat staan velden vol zonnepanelen of windmolenparken om duurzame energie op te wekken. Het wachten is op extra dikke kabels en transformatoren die de energietransitie verwerken. Maar daar zijn miljarden voor nodig, nieuwe bouwvergunningen en mensen die een schop in de grond kunnen steken. Aan alles is gebrek.

Er zijn methoden om de netcongestie te lijf te gaan. Bijvoorbeeld door mensen te stimuleren hun elektrische auto’s (EV’s) op te laden op momenten dat het net het aankan. Dat scheelt geld – stroom is in de daluren goedkoper. Als je het laadvermogen van de EV in de vroege avonduren afknijpt, helpt dat het elektriciteitsnet in balans te houden. Zo ‘slim laden’ of ‘netbewust laden’ wordt straks aangeboden op de 142.000 publieke en semipublieke laadpunten die Nederland telt. Hoe werkt het en wat levert het op?

Tien- tot twintigduizend woningen, zoveel scheelt het als de gemeente Utrecht in de hele stad netbewust laden invoert. Dat is de berekening die Matthijs Kok, ontwikkelaar Nieuwe Energie van de gemeente Utrecht, met netbeheerder Stedin op de achterkant van een bierviltje maakte. Bij een gemiddelde laadsessie in Utrecht wordt met 11 kilowatt geladen, gelijk aan het gemiddeld vermogen van tien huishoudens. Door de circa 1.800 laadpalen in de stad slimmer te laten laden, hoofdzakelijk in de daluren, krijgt het elektriciteitsnet 15 tot 20 procent meer ‘lucht’. Dat biedt ruimte – qua stroomaansluiting – voor duizenden nieuwbouwwoningen.

Momenteel zijn er al achthonderd netbewuste laadpalen in de stad, maar Utrecht schreef dit najaar als eerste stad een concessie uit waardoor vanaf 2024 álle laadpalen verplicht het vermogen in de piekuren verlagen. Het is de bedoeling dat alle gemeenten en provincies zulke tenders uitschrijven en dat in 2026 60 procent van de laadsessies ‘slim’ is.

Een wirwar van tarieven

Uit proeven blijkt dat meer dan 95 procent van de automobilisten ervoor kiest om netbewust te laden, omdat het goedkoper is en ze erop vertrouwen dat de batterij voldoende vol raakt, ook al laad je soms langzamer. Een beetje geduld wordt beloond: slim laden is 5 cent per kWh goedkoper. Maar niet alle laadpassen zijn erop ingericht de prijsverschillen te berekenen. Betaal je via een laadpasaanbieder een vaste prijs per kWh, dan vangt die de winst.

Een beetje geduld wordt beloond: slim laden is 5 cent per kWh goedkoper

De laadtarieven zijn sowieso ondoorzichtig omdat er zoveel verschillende partijen actief zijn: meerdere beheerders van laadpaalnetwerken en tientallen mobiele serviceproviders die laadpassen uitgeven. Zij maken verschillende roamingafspraken, rekenen abonnementskosten en heffen toeslagen. Het is een wirwar en met slim laden wordt de transparantie er niet beter op. Misschien dat dat voor automobilisten met een laadpas van de zaak niet uitmaakt, maar wel voor de particuliere EV-bezitters (nu al 36 procent) die het in hun eigen portemonnee voelen.

Als je bij een slim laadpunt toch snel wil laden, kun je kiezen voor een ‘opt-out’. Dat kan door een QR-code te scannen, een knop op de laadpaal in te drukken of in een app te melden wanneer je volgeladen wil vertrekken. Je betaalt dan wel meer.

Idealiter kun je het tarief en de voortgang van de laadsessie op afstand volgen, en thuis vanaf de bank alsnog een opt-out aanvragen. Maar bezitters van sommige oudere EV’s moeten altijd voor de ‘opt-out’ gaan omdat hun batterij niet overweg kan met het volledig afknijpen van de stroomtoevoer, wat soms gebeurt bij slim laden. Dan stopt de laadsessie en sta je vervolgens met een mond vol tanden bij een lege batterij.

Elektro-kater

In Nederland rijden 416.000 EV’s rond, 4,5 procent van het totale wagenpark, en in 2030 zijn het er naar schatting 1,3 miljoen. Elektrisch rijden is dus niet meer voorbehouden aan twitterende witte mannen met een oprit, maar de echte hausse moet nog komen. Duitse autofabrikanten vrezen nu voor een ‘Elektro-kater’, omdat consumenten de kat uit de boom kijken. De Europese auto-industrie wordt ondertussen echter ingehaald door de prijsstunts van Tesla en goedkope Chinese concurrentie.

Als de massa elektrisch gaat rijden zal dat veel meer van het stroomnetwerk vragen. De enige manier om een infarct te voorkomen is dat alle EV-bezitters ook thuis slim laden in combinatie met dynamische energietarieven. Volgens een berekening van de ANWB zou je dat als particuliere EV-rijder 730 euro per jaar kunnen schelen, 60 procent van de laadkosten.

Powerbank op wielen

Nog interessanter wordt het als je de batterij van EV’s gebruikt als tijdelijke opslag; laden en ontladen dus. De vakterm is ‘bidirectioneel’: twee kanten op. Er is een handjevol auto’s dat de techniek ondersteunt – Tesla voorlopig alleen in de nieuwe Cybertruck. Maar die past met z’n bevallige 5,68 meter net niet op een Nederlandse parkeerplaats.

De Utrechtse aanbieder van deelauto’s We Drive Solar heeft samen met MyWheels enkele tientallen bidirectionele auto’s in zijn vloot. Bij deelauto’s is goed in te schatten wanneer de auto weer vol moet zijn: zodra de volgende rit gereserveerd is. Voor consumenten is dat lastiger. Zeker EV-rijders die nog kampen met range anxiety zijn geneigd hun auto overal en altijd vol te laden, uit angst onderweg te stranden.

De gemiddelde Nederlandse automobilist rijdt 12.000 kilometer per jaar; een EV met 400 kilometer bereik heeft daarvoor in theorie maar dertig volledige laadbeurten nodig. In de tussentijd kun je met je auto geld verdienen, door te laden op momenten dat de stroomprijzen negatief zijn. Als het hard waait én de zon schijnt, is er namelijk een overschot aan groene energie en krijg je geld toe als je elektriciteit afneemt.

Om vraag en aanbod in balans te houden willen netbeheerders graag de optie om een paar duizend EV’s af en toe (bijna) vol te laden of leeg te trekken, binnen veilige marges. Dat kan zonder dat de batterij er snel van slijt; die overtreft de levensduur van de auto nu al.

Lees ook: Wie is er al blij met een thuisbatterij?

Bidirectioneel laden levert ook nieuwe voordelen op, je rijdt immers in een powerbank op wielen. Wie de EV gratis op het werk laadt, kan het eigen huishouden daarna tien dagen op stroom van de baas laten draaien. Dat is nog eens een mooi cadeau, in de donkere dagen voor Kerst.

Voor deze aflevering, de laatste van 2023, ging Achter de schermen te rade bij de volgende experts: Nico Spoelstra (Tap Electric), Maarten Hachmang (Laadpastop10), Frank Geerts (ElaadNL), Matthijs Kok (gemeente Utrecht), Robin Berg (We Drive Solar) en Jorg van Heesbeen (Jedlix).