N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Sekszorg Aanraking, intimiteit en seks zijn basisbehoeften. Help de groepen die hierin niet zelf kunnen voorzien, betogen Linda Duits en Joke Storm.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95485266-0494e9.jpg)
Foto Sabine Joosten /ANP
Wat doe je als de patiënt die je moet wassen een erectie krijgt? Het is een vraag waar veel opleiders in de verpleegkunde geen raad mee weten. Praten over seksualiteit vindt bijna iedereen moeilijk, praten over de seksualiteit van patiënten is nog ongemakkelijker. En als die patiënt een chronische beperking heeft, wordt de seksualiteit liefst helemaal weggewenst. Maar aanraking, intimiteit en seks zijn basisbehoeften, zo leerde de coronaperiode alleenstaanden. De overheid moet groepen die hierin niet zelf kunnen voorzien helpen.
Neem Tim (niet zijn echte naam). Hij is 39 jaar en licht verstandelijk beperkt. Hij wil graag geknuffeld worden, wat ertoe leidt dat hij uit het niets mensen aanraakt. De medewerkers van zijn woonvoorziening merken bovendien aan verwondingen aan zijn penis dat hij veel masturbeert. Regelmatig geeft hij aan dat hij graag seks wil hebben met een vrouw.
Gelukkig bestaat er sekszorg. Er zijn sekswerkers, niet zelden gediplomeerd verpleegkundigen, die zich hebben gespecialiseerd in diensten voor mensen met een ziekte of fysieke handicap. Via bepaalde stichtingen die optreden als tussenpersoon worden zij aan elkaar gekoppeld. Na een intakegesprek waarin wensen worden uitgesproken, volgt een bezoek van de sekswerker die de sociaal-erotische zorg verleent. Kosten: tussen de 110 en 160 euro per uur.
Moeizaam gesprek
Helaas zijn er allerlei hindernissen op de weg naar zulke gespecialiseerde seksuele assistentie. Er leeft weerstand bij bestuurders, collega-zorgverleners en familie. Bestuurders, met name mannen, praten moeizaam over seksualiteit. Ze redeneren bij dit onderwerp vanuit zichzelf, in plaats vanuit de cliënt. „Daar heb ik het liever niet over”, is het antwoord als dit punt wordt aangekaart in vergaderingen. Bestuurders kunnen dat niet zeggen over de begroting, waarom dan wel over dit aspect dat evenzeer cruciaal is in de zorgorganisatie?
Ook de medewerkers in zorgcentra hebben moeite met sekszorg. Niet alleen kijken ze sekswerkers soms met de nek aan als die binnenkomen in een tehuis, ze vinden het ook lastig om te bemiddelen. Er bestaan wel speciale ‘aandachtsfunctionarissen’ die het onderwerp seksualiteit in de portefeuille hebben, maar dat zijn er veel te weinig. Niet iedere organisatie kan dus de benodigde contacten leveren.
Zelfs wanneer er wel beleid en aandachtsfunctionarissen zijn, blijft de deur naar verlossing te vaak gesloten. Omdat sociaal-erotische zorg niet vergoed wordt, komt het doorgaans aan op de familie. Zij blokkeren de boel vanwege opvattingen, schaamte of onwil, of omdat ze zelf de financiële middelen niet hebben. Zo wordt het leed niet verzacht van mensen wier seksualiteit soms al het hele leven miskend is. De erkenning dat ook zij een lichaam met behoeftes hebben blijft uit.
Seksuele gezondheid
Seksuele rechten zijn onderdeel van mensenrechten. Ze staan op de agenda van organisaties als Amnesty International en de Wereldgezondheidsorganisatie, die zich sinds 1974 met dit thema bezighoudt. Ook Nederland zet zich actief in op dit thema, zij het voorheen vooral in het buitenland: seksuele en reproductieve gezondheid en rechten zijn speerpunten van ontwikkelingssamenwerking. Afgelopen november heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin het kabinet verzocht wordt om een beleidsvisie te ontwikkelen over sekszorg en het verminderen van het taboe op seksualiteit en intimiteit voor mensen met een beperking. Hopelijk komt er nu schot in de zaak, want mensen intimiteit onthouden schaadt hun gezondheid – zowel fysiek als op conceptueel-juridisch niveau.
Er is dus voldoende grond voor financiering van sociaal-erotische assistentie. In België gebeurt dit al, daar stelt het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap budgetten beschikbaar om zorg en ondersteuning op maat te bekostigen. Het gaat dan om personen met een fysieke en mentale beperking, kwetsbare senioren en personen met een psychische kwetsbaarheid.
In Nederland zou een dergelijke financiering geregeld kunnen worden via de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Net als bij de thuiszorg, geregeld in diezelfde wet, zouden mensen een indicatie moeten kunnen krijgen voor intieme aanraking en seksualiteit. Dat zou moeten gelden voor alle personen die hierin niet zelf kunnen voorzien.
Recht op ongemak
Niet iedereen die in een zorginstelling werkt zou verplicht moeten worden te bemiddelen tussen cliënt en sekszorgverlener. In die zin bestaat er ook zoiets als het recht op ongemakkelijk zijn over seks. Maar er zou wel in iedere instelling een getrainde aandachtsfunctionaris aanwezig moeten zijn, die geen moeite heeft met het onderwerp en die de weg naar sekswerkers weet te vinden.
Tot slot zouden er meer mogelijkheden moeten zijn voor verpleegkundigen in opleiding om te leren hoe ze beter omgaan met een erectie van een patiënt dan er een koud washandje op te gooien, zoals nu soms wordt geadviseerd. Er staat immers veel op het spel: seksuele frustratie leidt tot agressie en achterdocht bij patiënten, een probleem dat weggenomen kan worden met intieme aanraking. Seks maakt ons rustig en gelukkig, het verhoogt de kwaliteit van ons leven. Dat ontzeggen aan personen met een beperking is een misdaad tegen hun menselijkheid.
