Ze missen mensen om zich heen, mensen op wie ze kunnen terugvallen. Ze voelen leegte. Ze denken vaker na over zelfmoord. Ze gaan vaker naar de huisarts, omdat ze angstig zijn of nerveus. Ze hebben buikpijn, hoofdpijn of slaapproblemen.
De mentale en lichamelijke gezondheid van jongeren ging de afgelopen maanden achteruit. Dat blijkt uit een kwartaalmeting onder jongeren van 12 tot en met 25 jaar, een onderzoek van Netwerk GOR, waarin onder meer het RIVM en Nivel samenwerken.
Bijna de helft van de jongeren voelt zich enigszins of erg eenzaam. Ruim een derde had mentale klachten in de vier weken voor de meting. Eén op de zes heeft suïcidale gedachten. Ruim de helft heeft lichamelijke klachten waarvoor volgens de onderzoekers geen somatische oorzaak is aan te wijzen, zoals duizeligheid, hoofdpijn of buikpijn. Vermoeidheid komt het vaakst voor.
Een verdrietige conclusie, vindt RIVM-programmaleider Elske Marra. De verwachting was dat het juist beter zou gaan.
Effecten van de coronacrisis
De kwartaalmetingen begonnen in 2021 en zijn bedoeld om de effecten van de coronacrisis – infecties én maatregelen – onder jongeren in kaart te brengen. Afgelopen september vulden opnieuw ruim vijfduizend jongeren vragenlijsten in, voor de negende ronde van het onderzoek. Daarnaast zijn de gegevens van huisartsen bekeken. Die houden bij met welke gezondheidsklachten en aandoeningen kinderen en jongeren in hun praktijk komen.
De onderzoekers zagen twee jaar geleden al dat een aanzienlijk deel van de jongeren mentale en lichamelijke klachten had. Zo kampte toen één op de twaalf jongeren met suïcidale gedachten. Marra: „Het herstel verliep steeds langzamer.”
Sterker nog: dit kwartaal knikken de lijntjes in een aantal grafieken zelfs weer omhoog. Als het gaat om zelfdodingsgedachten en lichamelijke klachten, zijn de percentages nu net zo hoog als in maart vorig jaar, de piek net na de laatste lockdown. En voor het eerst sinds de afschaffing van de coronamaatregelen neemt de eenzaamheid onder jongeren toe.
Hoe dat kan weten de onderzoekers niet precies. Marra vertelt dat uit de antwoorden van jongeren wel duidelijk blijkt dat zij de gevolgen van de pandemie nog altijd merken: in hun persoonlijke ontwikkeling, maar ook mentaal en sociaal. Jongeren vielen zelfs over de vraagstelling die suggereerde dat corona verleden tijd is: „De coronaperiode ligt inmiddels achter ons”, stond er. In het open veld erachter vulde de meerderheid hetzelfde in. „Ze schreven op: corona is niet voorbij voor mij.”
Lees ook
Iedereen zou oog moeten hebben voor de eenzame jongere
Gemis aan ‘overgangsrituelen’
Dat was één van de verrassingen uit deze ronde, zegt Elske Marra. Corona heeft tegen de verwachting in nog op allerlei manieren invloed op hun levens. Jongeren beschrijven heel nadrukkelijk het gemis aan ‘overgangsrituelen’: een diploma-uitreiking die niet werd gevierd, een groep-8-musical die niet doorging, niet op kamers in de eerste jaren van je studietijd. Ze hebben, concluderen de onderzoekers, „het gevoel dat ze een belangrijk deel van hun leven hebben gemist”.
In hun antwoorden komen talloze voorbeelden voorbij die illustreren hoe de gevolgen van de pandemie nog altijd doorwerken. Jongeren kampen bijvoorbeeld nog met stress, zegt Marra, omdat ze destijds achter raakten op school of in hun studie. Contacten zijn sinds corona soms verwaterd. Ze moeten nog altijd wennen aan grote groepen, kunnen de drukte niet goed aan, of hebben het idee dat „hun sociale batterij” veel sneller leeg is. Ook is er angst voor het virus of nieuwe maatregelen. Jongeren bewaren afstand in het openbaar vervoer, wassen vaker hun handen of durven hun opa en oma geen kus meer te geven.
Leren gaat weer net zo snel
Dinsdag kwam een vergelijkbaar beeld naar voren uit de vijfde voortgangsrapportage van het Nationaal Programma Onderwijs. „De pandemie heeft helaas een grote en langdurige impact op de mentale gezondheid van veel studenten”, zei demissionair onderwijsminister Robbert Dijkgraaf (D66) bij de presentatie ervan. Ongeveer 1 op de 5 studenten kampt met een (zeer) slechte mentale gezondheid.
Als het om de studieresultaten gaat is het beeld positiever. Inmiddels leren leerlingen op de basisschool weer net zo snel als voor de pandemie. Het aantal studenten met studievertraging daalt en er vallen minder studenten uit.
Praten over zelfdoding kan bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Telefoon 0800-0113 of www.113.nl.
