Het einde van de acteur: in de toekomst is elke film een animatiefilm

We kwamen ze voor het eerst tegen in reclames. Dode acteurs die nog even terugkeren om een product aan te prijzen. Coca-Cola was waarschijnlijk begin jaren negentig de eerste die er groot mee uitpakte. Trompettist Louis Armstrong speelt in een classy retro nachtclub een riedeltje mee met Elton John achter de piano en film noir-acteurs James Cagney en Humphrey Bogart bevinden zich onder de bezoekers. De jaren dertig herleven. De Diet Coke bruist over de ijsblokjes. Dat was nog eens een drooglegging.

De technieken uit die commercial zijn sindsdien enorm verbeterd. Hollywood is inmiddels dol op een digitale herrijzenis of verjongingskuur. Samuel L. Jackson in diverse Marvel-films, Arnold Schwarzenegger in Terminator Genisys, Orlando Bloom als de jonge Legolas in The Hobbit, Robert De Niro in The Irishman, de lijst van digitale facelifts blijft groeien. In de laatste Avatar-film The Way of Water ‘speelt’ de inmiddels 73-jarige Sigourney Weaver een 14-jarig meisje. In de trailer van de vijfde Indiana Jones-film, die komende zomer in première moet gaan, ziet acteur Harrison Ford er plotseling weer uit als in zijn gloriedagen. En de net gelanceerde trailer voor Beau is Afraid, de nieuwe film van Ari Aster (Midsommar) doet vermoeden dat in deze vier uur durende surrealistische nachtmerrie ook hoofdrolspeler Joaquin Phoenix een digitale verjongingskuur heeft ondergaan. Het ziet er uncanny uit, omdat de jongen in de film zowel als twee druppels water lijkt op Phoenix nu, als totaal niet op de echte jeugdfoto’s van de voormalige kindacteur lijkt.

Seks met zeepaardjes

Met zoveel grote namen die de digitale sprong wagen zou 2023 heel goed het jaar van de doorbraak van de digitale acteur kunnen zijn. Met behulp van de juiste technologische hulpmiddelen kun je elke acteur laten opstaan uit de dood. En ze hoeven trouwens niet eens dood te zijn om ze zo’n beetje alles te laten zijn en doen wat je wilt: rennen, vliegen, onderwaterzwemmen, seks hebben met zeepaardjes, oud en jong. Tegenwoordig worden bijna alle films in meer of mindere mate in de computer gemaakt, verfraaid en gemanipuleerd. Zo bezien zal in de toekomst elke film een animatiefilm zijn. Met de nodige ethische vragen die daarbij komen kijken.

De frontlinie wordt gevormd door de volgende stap: deepfakes. De oorspronkelijke deepfakes plakken iemands gezicht als een digitaal masker over dat van iemand anders. Die zijn vanuit een obscuur hoekje op het internet, waar ze vooral werden gebruikt voor satire, desinformatie en (wraak)porno, doorgebroken in de mainstream. Het populaire YouTube-deepfakekanaal Ctrl Shift Face was een van de pioniers: acteur Bill Hader die langzaam in Tom Cruise verandert, Jim Carrey die Jack Nicholson speelt in The Shining, Trump en Biden in een rapbattle, Poetin als een personage in Quentin Tarantino’s Inglourious Basterds.

Afgelopen herfst was Bruce Willis waarschijnlijk de eerste acteur die de rechten voor zijn deepfake-alter ego verkocht aan het techbedrijf Deepcake dat zich toelegt op het maken van digitale tweelingen van beroemdheden. Willis die wegens afasie vroegtijdig met acteren moest stoppen kan zo royalty’s opstrijken van films waarin hij – ja wat eigenlijk? – wel te zien is, maar niet zelf speelt? Willis’ eerste deepfake optreden was in een Russische tv-reclame. Hiervoor werd zijn gezicht op een ander lichaam gemonteerd. In een bijgaande promo-video noemde hij het „een reis terug in de tijd”.

Actrice inscannen

Dat deed me denken aan een interview dat ik ooit had met de Israëlische filmmaker Ari Folman over zijn visionaire film The Congress. Daarin speelt actrice Robin Wright een actrice die Robin Wright heet. Ze laat zich in The Congress onder druk van een Hollywoodproducent (type Harvey Weinstein) digitaal inscannen, zodat hij altijd en overal over haar kan beschikken.

Er zit een addertje onder het gras: ze mag nergens anders meer aan de bak. Als actrice is ze voortaan rechteloos, alleen haar avatar zal voortbestaan. Het is haar laatste kans, waarschuwt de producent: ze wordt er niet jonger op. En de filmindustrie ook niet trouwens, voegt hij er omineus aan toe: dat hele studiosysteem dat z’n sterren voedt en koestert, maar ook hun schandalen toedekt en hun troep opruimt, is ten dode opgeschreven.

Is het wel fair voor jong talent om oude sterren een eeuwig leven te geven?

Folman vertelde op het idee voor die scène te zijn gekomen nadat hij met zijn eerste film, de animatiedocumentaire Waltz with Bashir op het filmfestival van Cannes was en door zijn producent op een oudere actrice werd gewezen: „Het was een Amerikaanse acteergodin uit de jaren zeventig – nee, ik zeg niet wie – en niemand herkende haar, ze was ook niet te herkennen, helemaal oud en op.” Het beeld liet hem niet los: „Vooral niet omdat het zich in mijn hoofd begon te vermengen met beelden uit haar beroemdste films. Toen realiseerde ik me dat zij voor altijd zou moeten leven met het beeld van haar jongere zelf. En wij ook.”

The Congress is losjes gebaseerd op het boek van science-fictionschrijver Stanlislaw Lem, Het futurologische congres uit 1971 en bevat zowel live action als geanimeerde scènes. Als Wright uiteindelijk toestemt zicht digitaal te laten reproduceren, flashforwarden we in het tweede gedeelte naar de futuristische tekenfilmwereld van een totalitaire entertaintmentstaat. Daar herhaalt zich de scène tussen haar virtuele zelf, en iemand die wellicht ook een digitaal onsterfelijk gemaakte variant van de producent is. Hij bereidt haar voor op de volgende stap waarin hij haar als ‘chemische formule’ kan verkopen, zodat haar fans haar als poedersuiker over hun crème brûlée kunnen strooien.

Die obsessie met jeugd en schoonheid aan de ene kant, en het totaal willen bezitten van sterren en idolen, is zo eigen aan Hollywood dat al die deepfakes en andere digitale technologieën bijna het einddoel van de media-industrie lijken. Het maken van goedgelijkende digitale dubbelgangers is even populair als omstreden: ze dragen bij aan fakenieuws, reputatieschade en identiteitsdiefstal. En erger. Audiovisueel materiaal speelt vaak een belangrijke rol in strafprocessen, dus het gemak waarmee het te manipuleren is vormt een serieuze bedreiging van de rechtsstaat. In de huidige oorlog tussen Rusland en Oekraïne zijn digitale desinformatiecampagnes een belangrijk onderdeel van de oorlogspropaganda. Poetin die de vrede uitroept. Zelensky die zijn mannen zegt zich over te geven. Voorlopig ziet het er allemaal nog tamelijk houterig uit, maar één misverstand is genoeg.

Dit zijn kwesties die in de filmindustrie nog te weinig aan de orde komen. De waarschuwing die in Folmans The Congress zit wordt niet gehoord. Deepcake maakt reclame voor zichzelf door vooral op het gemak van deepfakes te wijzen: geen lastige acteurs meer op de set. Maar is het wel fair tegenover nieuw talent om steeds de sterren van weleer en hun eeuwige jeugd te recyclen?

Zolang de filmindustrie drijft op de kredietwaardigheid van sterren (zonder beroemde naam geen financiering voor je nieuwe meesterwerk) lijkt het voordelig als steracteurs het eeuwige leven krijgen. Het is veiliger om in een bekend gezicht te investeren. En dan is het ook nog goedkoper om digitale evenbeelden van beroemde acteurs in te zetten.

De digitale acteur is daardoor niet meer weg te denken. Hij ligt in het verlengde van de stemacteur, de CGI-acteur die met sensoren op zijn gezicht en lichaam voor een groen scherm zijn kunsten vertoont en in de computer door een geanimeerde avatar wordt vervangen. Misschien leidt dat op termijn ook wel tot een nieuw type acteur. De creatieve mogelijkheden zijn immers ook immens.

Het zal onze ideeën over lichamelijkheid voorgoed veranderen, zoals nu al in sommige VR-ervaringen gebeurt. Momenteel is het beste acteren een kunst en kunde waarbij zaken als stem en emotie uit het hele lichaam komen. Het duurt nog wel even tot de digitale dokters Frankenstein dat ook allemaal bij elkaar kunnen knutselen. Tot die tijd zijn die verjongingskuren een stunt en de digitale acteur een visual effect.

Bovendien komt er altijd een kantelpunt waarop het publiek collectief besluit dat zelfs een jonge Harrison Ford oubollig is. Anders dan bij Robin Wright in The Congress voor wier uiterlijk de tijd simpelweg wordt stilgezet, heb je kans dat de nieuwe Indiana Jones-fans ook hem ook als oude man in tv-serie 1923 hebben gezien.

Dan kan je er maar beter voor zorgen dat er in de tussentijd voldoende nieuwe sterren zijn geboren.