Het kon dus nog sneller misgaan dan in 2021. De eerste verkenner van de formatie van 2023 heeft een kortere houdbaarheid gehad dan een vis van de markt. Oudgediende Ronald Plasterk is inmiddels in beeld om de scherven op te ruimen, maar voor Geert Wilders is de schade misschien wel blijvend.
Zijn eerste beslissing, de keuze voor PVV-senator Gom van Strien als verkenner, is een misser gebleken. Nog voor de eerste gesprekken met de fractievoorzitters was Van Strien maandagochtend alweer opgestapt. NRC onthulde zaterdag dat de Universiteit Utrecht dit voorjaar aangifte had gedaan tegen Van Strien, zijn opvolger en een derde medewerker, wegens omkoping en oplichting.
Aanvankelijk had Wilders Van Strien nog in bescherming genomen. „Er is geen sprake van vervolging, laat staan van veroordeling”, liet hij aan RTL Nieuws weten. Van Strien zelf wilde evenmin van wijken weten. „Als dit naar buiten komt, ga ik actie ondernemen tegen de universiteit”, zei hij zaterdag.
Maar toen moesten de meeste details nog naar buiten komen. Van Strien en zijn opvolger, zo bleek al snel, hadden geschoven met potjes geld die bedoeld waren om bedrijfjes de markt op te helpen die aan de universiteit ontstonden. Deloitte had in een feitenrapport vastgesteld hoe de twee samen een constructie hadden opgezet waardoor uiteindelijk zo’n 2 miljoen euro aan publiek geld wegvloeide naar een bedrijf waar zij zelf, via hun echtgenotes, weer bij betrokken waren.
Bovendien trok de universiteit de uitleg van Van Strien op een cruciaal onderdeel in twijfel. De senator beweerde dat hij alle beschuldigingen weerlegd had in een brief en daarna niets had teruggehoord. Daarop liet de advocaat van de universiteit weten dat „uitvoerig gereageerd” was op deze brief. Anders gezegd: Van Strien vertelde nog altijd niet de hele waarheid.
Pijnlijk
Dit was om meerdere redenen pijnlijk voor Wilders. Hij was zelf niet op de hoogte geweest van de zaak en werd vervolgens ook nog eens verrast door de nieuwe feiten. Wilders had Van Strien eerst verdedigd, maar moest hem nu alsnog laten vallen. En dat gebeurde. Van Strien schreef maandagochtend dat hij door zoveel onrust niet aan de slag kon en trok zich terug.
Zo wilde Wilders het initiatief terugpakken. En hij was nog niet klaar. Tegenover de pers erkende hij, de man die zelden sorry zegt, maandag dat er „fouten zijn gemaakt” bij de aanstelling. Met de keuze voor Ronald Plasterk, een PvdA’er en een bekende op het Binnenhof met ministeriële ervaring, geeft hij een tweede signaal af: ik ben niet verknocht aan een select groepje PVV-namen.
Wil Wilders echt regeren, dan staat hij voor een grote opgave. De puzzel is nog eens vergroot nadat VVD-leider Dilan Yesilgöz al voorafgaand aan de verkenning liet weten dat ze niet met de PVV in een kabinet wilde en zo’n kabinet hooguit zou gedogen. En daar komt nu de casus-Van Strien bij.
Lees ook
Van Strien niet verder als verkenner vanwege twijfels over zijn integriteit
Nederig
Andere partijen die een samenwerking met Wilders overwegen, zullen zich nu twee vragen stellen. Ten eerste: kan hij capabele en onberispelijke mensen leveren als er straks een kabinet wordt samengesteld? Van Strien gold met zijn cv als een model-PVV’er. Van dat beeld is weinig over.
De tweede vraag is of Wilders, met zijn grote nieuwe fractie, zijn eigen mensen eigenlijk wel goed kent. Kunnen Wilders’ coalitiepartners straks rekenen op loyaliteit bij stemmingen, als nu al blijkt dat PVV’ers dit soort informatie kunnen achterhouden voor hun partijleider?
Zo valt de verrassend nederige toon van Wilders te begrijpen, en ook van andere PVV’ers. Maandag ging zijn woordvoerder Sebastian Kruis door het stof. Kruis, tevens de fractievoorzitter van de PVV in de Haagse gemeenteraad, was afgelopen dagen in opspraak geraakt doordat hij eind vorige maand „Nederland. Uit. Allemaal” had getweet over een pro-Palestina-demonstratie. Dat was echter een „onhandig geformuleerd bericht”, schreef hij maandag op X. Hij benadrukte erbij dat zijn raadsfractie „democratisch en geweldloos” opereert.
Al is van een écht milde Wilders nog altijd geen sprake. „Ik zal me blijven matigen”, schreef hij zaterdag op X. Maar een aantal uren eerder klonk hij op hetzelfde platform nog heel anders: „De PVV moet regeren. Het volk heeft gesproken. En ons de grootste gemaakt. Dat heet democratie. Speel daarmee geen spelletjes (…) Anders worden we nog veel en veel groter.”
Lees ook
Boosheid over komst asielzoekers naar Kijkduin: ‘Wilders heeft toch niet voor niets gewonnen?’