Kritiek van andere partijen kreeg ze meteen op vrijdag al, en sindsdien heeft het besluit van VVD-leider Dilan Yesilgöz om niet in een kabinet met PVV en NSC te stappen ook tot beroering in de eigen partij geleid. Niet alleen gewone leden spreken zich er tegen uit op sociale media, ook voormalige partijkopstukken laten van zich horen.
In een ingezonden brief in de Telegraaf noemden de oud-ministers Hans Hoogervorst en Halbe Zijlstra zondag het besluit van de nieuwe fractievoorzitter onverstandig. „Nederland heeft de VVD harder nodig dan ooit en we mogen het niet laten afweten.”
Voormalig minister en informateur Johan Remkes noemde de onverwachte eerste zet van de nieuw verkozen fractievoorzitter bij het tv-programma WNL op Zondag „ontijdig en dus ook onverstandig”.
‘Kabinet van winnaars’
Yesilgöz zei vrijdagochtend nog vóór het eerste overleg met alle andere lijsttrekkers over het aanwijzen van een verkenner dat de VVD door het verlies van tien zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen van woensdag na dertien jaar regeren maar eens pas op de plaats moet maken. Het is volgens haar tijd voor een „kabinet van winnaars”. Daarmee doelde ze op de PVV van Geert Wilders die met vooralsnog 37 zetels de grootste partij is geworden en op het NSC van Pieter Omtzigt (20 zetels) en de BBB van Caroline van der Plas (7 zetels). Wel zei ze een centrum-rechts kabinet mogelijk te willen maken in „een vorm van gedogen”.
Dat vinden Hoogervorst en Zijlstra een verkeerde stap die niet beantwoordt aan de „noodkreet van de kiezer”, schreven ze in hun ingezonden artikel. Met name op het punt van migratie verwacht een grote meerderheid van het electoraat dat een nieuw kabinet een strenger beleid gaat voeren. „De VVD heeft terecht het kabinet op immigratie laten vallen. De enorme instroom van migranten gaat ons absorptievermogen te boven”, aldus Hoogervorst en Zijlstra.
En dus moet Yesilgöz van de twee oud-VVD-bestuurders bij de kabinetsformatie meepraten en meedoen. Waardoor „de talrijke Nederlanders die bang zijn voor Wilders zich geruster kunnen voelen door kabinetsdeelname van een partij die zich in het minderhedendebat altijd correct heeft opgesteld”. […] „VVD: doe wat nodig is! Keer terug op uw schreden en ga als volwaardig gesprekspartner aan tafel zitten.”
Lees ook
De rechtse kiezer, óók die van VVD, switchte op het laatst massaal naar Wilders en bezorgde de PVV de grote winst
Verwarring gezaaid
De critici van de terugtrekkende beweging van Yesilgöz weten zich gesteund door een snelle enquête van EenVandaag op woensdagavond. Uit die ‘flitspeiling’ bleek dat 84 procent van de VVD-kiezers het „prima” vindt om met de PVV te gaan regeren. En 65 procent van hen vindt het „geen probleem” om als minderheidspartner in een kabinet te gaan zitten als Geert Wilders premier wordt.
Daarover had Yesilgöz in de laatste dagen voor de verkiezingen verwarring gezaaid. Nadat ze in augustus de deur voor samenwerking met de PVV had opengezet, was ze daar in de loop van de campagne weer op terug gekomen. Begin vorige week zei ze dat ze in elk geval niet wilde dienen in een kabinet als Wilders minister-president zou worden.
Er is ook steun
Er zijn ook voormalige VVD-prominenten die de stap van Yesilgöz wél steunen. „Van harte eens”, zegt Annemarie Jorritsma desgevraagd. De oud-minister, voormalig fractievoorzitter in de Eerste Kamer en kortstondig verkenner in het formatieproces van 2021 dat zo chaotisch begon, snapt dat de nieuwe VVD-leider met het verlies van tien zetels even pas op de plaats wil maken en het initiatief bij de andere partijen wil laten.
Klaas Dijkhoff, fractievoorzitter tijdens Rutte III, zei vrijdagmiddag op Radio 1 dat de VVD na de verkiezingsnederlaag zich niet meteen weer moet gaan afvragen „welke ministers we moeten gaan leveren”. Bovendien vindt hij het niet zonder meer nodig. „Je hoeft niet per se in een kabinet te zitten om een constructieve bijdrage te leveren aan het bestuur.”
Henk Kamp, veelvoudig VVD-minister in meerdere kabinetten en verkenner en informateur bij de totstandkoming van Rutte II in 2012, ziet vooral een procedurele reden om Yesilgöz te steunen. „Na de verkiezingen is het aan Dilan en de VVD-fractie om de koers uit te zetten”, laat hij in een reactie weten. „Zij zijn gekozen en dragen dus de verantwoordelijkheid om de komende weken het beste resultaat voor het land te halen.”
‘Spelen met vuur’
Voor Joost Nijhuis, kritisch VVD-lid en voormalig gemeenteraadslid in Enschede, is het nog te vroeg om een oordeel te geven over het voornemen van Yesilgöz om niet in een regering met Wilders te stappen. „Ik zie het als een strategisch stap, een eerste zet op het schaakbord. Daarmee heeft ze vooral druk gezet bij Pieter Omtzigt die tijdens de campagne ook al zijn twijfels heeft geuit over meeregeren met de PVV. Het is goed dat de VVD nu even achterover leunt om te zien hoe de eerste fase van de formatie gaat lopen.”
Wel noemt Nijhuis het riskant. „Spelen met vuur.” Hij vindt dat de VVD uiteindelijk nodig is voor verstandig sociaal-economisch kabinetsbeleid. „Op migratie zullen we er wel uit komen, maar ik vrees dat op het punt van bestaanszekerheid de PVV en NSC minder zorgvuldig met de overheidsfinanciën zullen omspringen.”
