Deal sluiten met Wilders? ‘Tel je vingers na, je voelt je altijd bekocht’

Gerd Leers valt stil. Zijn mond is opengevallen en hij kijkt even opzij, weg van de tv. Daar heeft Malou Petter van de NOS net met een tikje op haar scherm de PVV tot de grootste partij van Nederland verklaard. Het is kort na negenen, en minutenlang mompelt Leers wat met de tv mee. De sfeer bij de VVD is omgeslagen, zegt de tv-presentator. Tja. Wat doet NSC in de formatie, vraagt een verslaggever. Ja, ja, ja. Het CDA is de grote verliezer, zegt de man ter plaatse. Ja. Vijf zetels bij het CDA, dat kan niemand geloven. Nee.

Dan, na negen minuten, reageert Gerd Leers: „Veel linkse kiezers zijn strategisch overgestapt. Maar het heeft dus niet geholpen.” Als op tv iemand zegt dat VVD-leider Dilan Yesilgöz de deur op een kier zette voor Geert Wilders: „Ze heeft bijgedragen aan de Regierungsfähigkeit van de PVV. Blijkbaar had zij niet het rechtstatelijke probleem dat anderen wel hebben.”

En, na een korte stilte: „Ik ben wel heel erg ontdaan.”

Verkiezingsavond

Een paar dagen eerder was de vraag aan Leers (72) simpel geweest: kan NRC de verkiezingsavond bij hem komen kijken? De PVV was in opmars in de peilingen, het leek erop dat ze wel eens groot konden gaan worden – hoewel weinigen toen al dachten de gróótste. Wat had de man die als weinig anderen weet wat regeren met Geert Wilders betekent daarover te zeggen?

Zonder aarzeling had de CDA-coryfee ingestemd, en aangekondigd dat er pizza zou zijn en vlaai, „voor het Limburgse gevoel”, het is speculaas-kers geworden. Hij had instructies gegeven naar zijn huis: de heuvel op, bij de bushalte naar rechts, dan die donkere weg volgen. Daar ergens woont hij, in een gehucht in het zuidelijkste zuiden van Limburg. Verder weg van Den Haag kun je in Nederland haast niet wonen.

Al kort na binnenkomst in zijn modern ingerichte huis, met veel kunst, maakt hij duidelijk: ík heb wél op Henri Bontenbal gestemd. Ja, veel partijgenoten stapten de afgelopen jaren over naar BBB of NSC. Maar daar heeft Leers weinig respect voor. Een politieke partij is geen carrousel waar je van afspringt als het ritje voorbij is, je gaat niet naar een andere attractie. Hij schuift het CDA niet opzij, ook morgen niet, of overmorgen.

Leers werd CDA’er in een tijd dat de dominantie van die partij in het zuiden nog even vanzelfsprekend was als de wekelijkse gang naar de kerk. Goed, hij had het als student in Nijmegen bij de PvdA geprobeerd, maar dat vileine van mensen als Marcel van Dam paste hem niet en al snel stapte hij over naar het CDA. Hij werd raadslid, begin jaren negentig Kamerlid in een fractie van 54 christendemocraten. Maar het dédain, die vanzelfsprekendheid, ‘we rule this country’, de verdeeldheid toen Elco Brinkman het overnam – achteraf zag je waar het mis ging.

Hij keerde terug naar het zuiden, werd een gevierd burgemeester van Maastricht. En toen belde in 2010 Maxime Verhagen: of hij minister voor Immigratie en Asiel wilde worden in het eerste kabinet Rutte, gedoogd door Geert Wilders. Hij wist weinig van migratie, maar deed het toch.

Plannen ‘binnen de grondwet’

Tel eens mee, zegt Leers als iets voor tienen de tweede exitpoll is geweest. PVV 35, VVD 24, NSC 20, BBB 7. Het kan, numeriek, en om de zestien senaatszetels van de BBB kan je eigenlijk ook niet heen. Maar kan het ook inhoudelijk? Over een sociale agenda, het onderwijs, het bestuur, daar kom je misschien nog wel uit, zegt hij.

Maar dan komt het moeilijke: klimaat, en vooral migratie.

In zijn overwinningsspeech even na half tien had Wilders het gehad over samenwerking, dat partijen over „hun schaduw heen moeten springen”. Zijn plannen zouden „binnen de grondwet” passen. Leers keek er vanaf de hoek van zijn witte, leren bank onbewogen naar, plukte soms eens aan het haar op zijn achterhoofd. „Dan gaat er dus een streep door alle plannen over moslims en de Koran.”

Gelooft hij dat?

Geert Wilders, zegt Leers, is politiek héél slim. „Dat hij z’n radicale standpunten nu in de ijskast zet? Ik geloof er niets van. Als hij in het Torentje zou komen, dan kan hij niet weggooien waar hij jarenlang voor heeft gestreden. Hij móét z’n achterban bedienen. Hij is een wolf in schaapskleren.”

Als hij in het Torentje zou komen, kan hij niet weggooien waar hij jarenlang voor heeft gestreden

Leers begint te vertellen over zijn twee jaar als minister. Hoe altijd als hij iets voor elkaar kreeg, mét medeweten van Wilders, de PVV-leider direct riep dat het een schande was, dat Leers het land tekort deed. „We kwamen bijvoorbeeld een lijn overeen over Europees beleid voor gezinshereniging. Ik kwam terug uit Brussel met wat we hadden afgesproken, maar direct sloeg Wilders om zich heen. Of neem de uitbreiding van het Schengengebied met Macedonië. Ik wilde dat óók niet, maar wist ook dat we daarover in Europa niet konden volharden, dat we te weinig steun hadden. We telden onze knopen en kwamen tot een compromis met een controlemechanisme. Wilders wist ervan, maar toch riep hij direct dat ik slappe knieën had.”

Wat hij wil zeggen: Wilders kán geen compromissen sluiten. En dát is wat hem zorgen baart. Wat doet dat met de bestuurbaarheid van het land?

In 2010 vond Leers nog dat het CDA met de PVV moest samenwerken: zo’n grote kiezersgroep, van toen 24 zetels, daar moest je wel iets mee. Op het partijcongres in Arnhem had hij voor gestemd. Maar dat congres, en die samenwerking, verscheurde de partij tot de dag van vandaag. Het vreet je leeg, zegt hij. Het vuurtje bij het CDA is nooit gestopt. En nooit kwam er een helpende hand van Wilders. Dáár zat voor Leers de pijn. Hij voorziet dezelfde verdeeldheid bij de VVD en NSC.

Op tv verschijnt Pieter Omtzigt, ook hij zegt dat partijen „over hun schaduw heen moeten stappen”. Hmm, mompelt Leers. Een paar tellen later: „Ik moet het maar zien.”

Vergeet niet, zegt hij later, dat bij het NSC genoeg ex-CDA’ers zitten die het allemaal van dichtbij meemaakten. Let op hoe voormalig CDA-Kamerlid Nicolien van Vroonhoven, de nummer 2, de PVV-winst al meteen een „gigantische schok” noemt en samenwerking „heel moeilijk”. Ook Eddy van Hijum, die nu het NSC-programma schreef, maakte Rutte I mee. Ik blijf erbij, zegt Leers over de formatie, dat het héél moeilijk wordt.

Om kwart over tien komt er bier op tafel, wit en bruin, alcoholvrij. Leers stopte een paar maanden geleden met drinken, ondanks de mooie wijnkelder onder zijn huis. Met de politiek houdt hij zich amper nog bezig. Hij klust wat als vertrouwenspersoon, helpt bedrijven in hun contact met de overheid en vice versa, schrijft voor MKB-Limburg een protocol over de omgang met grensoverschrijdend gedrag. En hij fietst vooral veel. Een paar keer per week spinnen, in de zomer was hij van Zuid-Frankrijk naar Nederland gefietst, in januari gaat hij met z’n trekking bike naar Rwanda. Twintigduizend hoogtemeters, duizend per dag: een mooie uitdaging.

Lees ook
Gerd Leers’ uitzendbureau voor oud-politici

Uitzendbureau voor oud-politici

Na zijn vertrek uit Den Haag begon hij een uitzendbureau voor oud-politici. Daar zaten ook PVV’ers tussen, die kwamen nog moeilijker aan de bak dan de rest. Het was alsof ze een sticker op hun voorhoofd hadden. De PVV was extreemrechts. Maar gaandeweg de afgelopen tien jaar, zegt Leers, is de PVV salonfähiger geworden. Het is genormaliseerd, mensen schamen zich er niet meer voor. Kijk de mensen op de uitslagenavond eens: allemaal netjes in pak.

En hij snapt het ook hoor, de woede van veel kiezers. Misschien ís het ook wel goed dat de boel in Den Haag eens flink opgeschud wordt, dat de traditionele verhoudingen veranderen. De onvrede is ook niet meer te beteugelen. De wereld staat in brand, mensen zijn héél onzeker, het water staat velen financieel aan de lippen. En kijk eens hoe Nederland vastloopt, bijvoorbeeld in de woningbouw. Het land piept en kraakt. Dat heeft ook deels met migratie te maken.

Leers spreekt nog regelmatig met mensen van de IND, de Immigratie- en Naturalisatiedienst. En ja, Wilders heeft een punt als hij zegt dat het strenger kán, je komt hier makkelijker binnen dan in Duitsland. Zet alle IND’ers een dag bij elkaar en je hebt zo vijftien oplossingen, denkt Leers.

Alleen: “Migratie is een containerbegrip. Het gaat vooral om arbeidsmigranten en buitenlandse studenten. Dat is helemaal niet verkeerd. Het heeft veel voordelen. Migratie is urgent, maar het vereenzelvigen met wat dan ‘gelukszoekers uit Afrika’ worden genoemd is een compleet verkeerd beeld. Dat is maar zo’n kleine groep.”

Dus dat de verandering van Wilders komt geeft Leers „een heel naar gevoel”. Als mensen boos zijn over migratie, dan gaan ze voor het origineel, voorspelde Leers al aan het begin van de avond: níét voor de VVD. Dat was Ruttes misrekening afgelopen zomer. Er lag een acceptabel pakket over migratiebeperking, zegt Leers. „Zal hij niet denken: verdomme, wat heb ik gedaan?”

Toen Geert Wilders eerder op de avond in een interview met de NOS verklaarde dat hij zich „redelijk zal opstellen”, zei Leers direct: „Hij zet het schaap in de wol. De wolf moet steeds verder naar achter gedrongen worden.” Hij heeft wel een tip voor de partijen die met Wilders gaan formeren, en daarna wellicht regeren: „Tel je vingers na. Je voelt je altijd min of meer bekocht. Je hebt een deal, maar richting zijn achterban zal hij daar afbreuk aan doen. Hij is opposant van zijn eigen coalitie. Dat gaat je opbreken.”