De eerste lakmoesproef voor de Kamerfractie van NSC is meteen een principiële: is die fractie bereid een coalitie te vormen waar ook de PVV deel van uitmaakt? Vlak voor én na de fractievergadering van NSC, donderdag in het gebouw van de Tweede Kamer, wil Pieter Omtzigt die vraag niet met een ja of nee beantwoorden. Hij zegt dat het aan „verantwoordelijke politici is om ervoor te zorgen dat er op de één of andere manier een regering komt na verkiezingen”. Om daar aan toe te voegen: „En voor die verantwoordelijkheid sta ik.”
In de verkiezingscampagne was de NSC-leider steeds begonnen over de plannen uit het verkiezingsprogramma van Wilders, waarin onder meer staat: „geen islamitische scholen, korans en moskeeën”. „Je kan als partij alleen een regering vormen met partijen die zich houden aan de klassieke grondrechten”, zei Omtzigt een week voor de verkiezingen nog. En met de PVV, zo vond hij toen, kon dat dus niet.
Nadat woensdagavond bleek dat de PVV een grote verkiezingsoverwinning had geboekt, koos Omtzigt op de verkiezingsavond van NSC in Enschede andere woorden. „Wij gaan onze verantwoordelijkheid nemen. Nederland zal en moet bestuurd worden. En daar zijn wij voor beschikbaar.”
Dat Wilders in zijn overwinningsspeech had gezegd dat hij van plan was om zich aan de Grondwet zou houden, maakte Omtzigt „heel blij”. Hij had dat, zei hij, „een hele mooie zin” van Wilders gevonden.
Het thema migratie
In een bijeenkomst met campagneleiders, die traditioneel een dag na de verkiezingen wordt gehouden, telde NSC’er Wytske Postma donderdag het aantal zetels van haar partij, PVV en BBB op tot 64.
Dat zijn, zei ze, „mensen die hebben gestemd op verandering”. Voor NSC speelt ook dat mee in de afweging over samenwerking met Wilders. Kun je nog geloofwaardig spreken over een nieuwe politieke cultuur en over luisteren naar de samenleving als je de winnaar van de verkiezingen uitsluit?
Bovendien maakte NSC in de campagne zélf ook een groot thema van migratie. Het was een van de weinige partijen die een richtgetal wilde noemen van het totaal aantal migranten dat er jaarlijks netto bij mag komen in Nederland: vijftigduizend. Dat maakt het moeilijk voor de partij om samenwerking met Geert Wilders, die in de campagne ook veel over migratie sprak en een asielstop wil, te weigeren. Bovendien denken NSC’ers dat hun partij met PVV, VVD en ook BBB bij wel meer onderwerpen vrij makkelijk tot compromissen kan komen: behalve migratie ook over stikstof en de bestrijding van armoede.
Wat ook meespeelt, valt te horen in de partij, is wat de achterban wil. Uit onderzoek van EenVandaag bleek donderdag dat ruim 80 procent van de NSC-kiezers een coalitie van hun partij met PVV, VVD en BBB acceptabel vindt. Ruim 70 procent vindt het bovendien geen probleem als NSC in een kabinet stapt met Geert Wilders als premier. Maar dat zijn de kiezers. Sinds ruim een maand heeft de jonge partij, opgericht in augustus, ook leden. Het is niet met zekerheid te zeggen of die nét zo enthousiast over kabinetsdeelname met de PVV zijn als de kiezers. En die leden hebben het laatste woord.
In de statuten van NSC is niet terug te vinden dat de partij kabinetsdeelname moet voorleggen aan het congres. Maar het staat leden wel vrij om een algemene ledenvergadering aan te vragen. Er zijn er die huiveren bij het idee dat het eerste partijcongres er meteen één moet zijn waarin over samenwerking met de PVV moet worden besloten.
Lees ook
Hoe werd Nederland wakker de ochtend na de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen?
‘Het zijn andere tijden’
In de partij van Omtzigt lopen veel oud-CDA’ers rond. Die partij moest dertien jaar geleden, toen ook Omtzigt nog CDA’er was, beslissen over regeringsdeelname met gedoogsteun van de PVV. Duizenden CDA’ers kwamen in 2010 samen in de Rijnhal in Arnhem om erover te praten. Een meerderheid stemde uiteindelijk voor.
Desgevraagd laat Pieter Omtzigt deze donderdag weten dat hij toen vóór samenwerking met de PVV stemde. Maar dat betekent niet dat hij er nu hetzelfde in staat als toen. „Dit zijn andere tijden”, zegt de NSC-leider. „Elke kabinetsformatie heeft zijn eigen afwegingen. Ik zit nu in een andere partij.”
Omtzigt kondigde eerder al aan dat hij eventuele formatieonderhandelingen samen met Eddy van Hijum wil doen, die het verkiezingsprogramma van NSC grotendeels schreef en deel uitmaakt van de fractie. Ook hij is voormalig CDA’er. En ook hij stemde in 2010 vóór samenwerking met de PVV.
